شتاب‌نگارها یک حلقه از زنجیر مدیریت بحران هستند
رحیم نوروزی _ کارشناس سامانه‌های زلزله
موضوعی اساسی که در مدیریت بحران مطرح می‌شود، بهترین زمان پاسخ در بحث واکنش سریع و زمان طلایی ۷۲ساعت اول بعد از وقوع حادثه است. این مسئله به‌ویژه در بحث مدیریت اطلاعات زلزله که عملا چند ساعت اول بعد از حادثه را شامل می‌شود ضروری است چراکه بعد از آن باید پاسخ یا واکنش درست ارائه شود.
اگر در دقیقه‌های اول یا چند ساعت اول موفق شویم این اطلاعات مورد نیاز را تامین کنیم براساس آن می توان مدیریت بهتری از طرف مدیریت بحران در صحنه حادثه انجام داد؛ اگر نه هر چقدر زمان بگذرد موجب افزایش آمار تلفات می‌شود. به همین‌خاطر در کشورهای پیشرو برای استفاده از شتاب‌نگارها سعی کرده‌اند تجهیزات را به‌گونه‌ای ارتقا دهند تا قابلیت ارسال برخط اطلاعات را داشته باشند. در تجهیزات جدید به محض رخداد حادثه در کسری از ثانیه، اطلاعات به مرکز منتقل می‌شود.
از سوی دیگر تلاش شده نقش فرد و کارشناس در زمان وقوع حادثه یا پیش از آن کم شود؛ یعنی سیستم‌ها دیگر به تصمیم فردی وابسته نیستند. مانند سامانه تخمین خسارات زلزله، سامانه هشدار سریع و سامانه‌های دیگری که در این حوزه وجود دارند. خروجی سیستم به‌صورت اتوماتیک و در همان دقایق اولیه به مدیران بحرانی که از قبل تعریف شده، ارسال می‌شود. خوشبختانه سیستم‌هایی که سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تهیه کرده از نسل جدیدی است که اطلاعات را به‌صورت برخط و زمان واقعی در قالب سامانه‌هایی که در مرکز فرماندهی سازمان نصب شده است، پردازش و ارسال می‌کند. البته شتاب‌نگار یک ابزار است و کافی نیست و باید کل اجزای طرح کامل شده باشد. برای این منظور باید تجهیزات در مکان‌هایی که قبلا مورد مطالعه قرار گرفته و مناسب است، نصب شود. سیستم ارتباطی خیلی خوب و پایدار داشته باشیم، غیر از برق شهری سیستم برق پایدار و مستقل داشته باشیم تا تجهیزات در مواقع بحران و زمانی که زیرساخت‌های ما آسیب می‌بینند، سرویس‌دهی‌شان ادامه یابد. بهره بردن از برق خورشیدی گزینه بسیار خوبی است.
اتصال و ارتباط پایدار که باید از لینک‌های پشتیبان برخوردار باشد، سخت افزارهای مرکزی مثل سرور، سازه‌ای مستحکم برای آنالیز داده‌ها، نرم‌افزار سیستم که هم ظرفیت برای توسعه داشته باشد و هم نیاز بهره‌برداران نهایی را پاسخگو باشد، الگوریتم‌ها و مدل مورد استفاده با بهترین کارکرد، از دیگر ضروریات است که مانند حلقه‌های زنجیر هستند و باید در طول زمان ارتقا یابند.
سامانه هشدارسریع زلزله چه‌کار می‌کند؟
در سامانه هشدارسریع از طریق شتاب‌نگارهایی که اطراف شهر نصب می‌شوند، امواج P و S زلزله که با سرعت‌های متفاوتی از کانون زلزله به سمت سطح زمین حرکت می‌کنند، مشخص می‌شوند.
اگر بتوان موج زلزله را در خارج از تهران و در کانون وقوع آن ثبت و از طریق ابزاری به سرعت به مرکز مخابره کرد، در این صورت زمانی بین چند ثانیه تا چند ده ثانیه به مراکز دریافت‌کننده فرصت می‌دهد تا اقدامات لازم را انجام دهند.
سیستم پاسخ سریع در سیستم‌های قطع شریان‌های حیاتی کاربرد دارد و وقتی شدت موج زلزله از حدی که گذشت می‌تواند برای آن تاسیسات مخرب باشد، دستور قطع را صادر می‌کند که این می‌تواند به‌صورت اتوماتیک باشد؛ به‌عنوان مثال در زلزله سال1394 فیروزکوه با بزرگای 4.6 ریشتر 4 دستگاه شتاب‌نگار سامانه هشدار در بخش شرقی گسل مشا نصب شده و به‌صورت آزمایشی فعال بودند که چیزی حدود ۲0ثانیه قبل هشدار دادند. همین زمان می‌توانست درصورت شدید بودن زلزله و همچنین راه‌اندازی کامل سیستم در کاهش تلفات احتمالی مؤثر باشد.
سامانه تخمین سریع خسارات زلزله چه کار می‌کند؟
بعد از رخداد زلزله دستگاه شتاب‌نگار نصب شده حداکثر شتاب رسیده به دستگاه را ثبت می‌کند. در واقع نشان‌دهنده شدتی است که به منطقه وارد شده. وقتی زلزله رخ می‌دهد تا رسیدن موج به منطقه دیگر ممکن است ضعیف یا شدیدتر شود. هر چه تعداد این دستگاه‌ها بیشتر باشد تصویری که از شدت زلزله به‌دست می‌آید در مناطق مختلف تهران تصویر کامل تری است. اینچنین شدت تخریب زلزله در مناطق مختلف به‌دست می‌آید و براساس اطلاعات ساختمانی یا جمعیتی آن منطقه مدیریت بحران بهتری انجام می‌شود.
از شتاب‌نگار تا هشدار سریع
2دستگاه پایش زلزله در دنیا وجود دارد: 1- شتاب‌نگار 2- سرعت‌نگار
شتاب‌نگار: لرزش‌های خفیف را ثبت می‌کند
سرعت‌نگار: لرزش‌ها و جنبش‌های شدید زمین را ثبت می‌کند.
سامانه‌هایی که در تهران نصب شده‌اند:
1- سامانه‌های تخمین سریع خسارت زلزله
2- سامانه هشدار سریع زلزله
3- سامانه شبکه لرزه‌نگاری
سامانه‌های تخمین سریع خسارت زلزله چه کار می‌کند:
از طریق این سیستم تشخیص و پردازش برخط داده‌های لرزه‌ای در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران صورت می‌گیرد.
آماده با اپ شهر آماده
اپلیکیشین شهرآماده دارای 9بخش اصلی است. اطلاع‌رسانی و هشدار، ویروس کرونا، محتوای آموزشی، خانه دوام و ایمنی، مدیریت بحران ساختمان، مدرسه آماده، نقشه‌ها، اعلام گزارشات مردمی و تماس‌های ضروری. پس از نصب این اپ روی گوشی تلفن همراه خود بهتر است که دسترسی‌های لازم مکان‌نما و دوربین را به آن بدهید. از این طریق موقعیت شما روی نقشه شناسایی شده و اطلاعات بهتری از نظر محل سکونت و مراکز مربوطه اطراف‌تان به‌دست می‌آورید. همچنین با مجوز دسترسی به دوربین، خواهید توانست تا از بخش اعلام گزارشات مردمی، تصاویر و گزارشات خود را به مرکز مدیریت بحران شهر تهران ارسال کنید.
1- اطلاع‌رسانی و هشدارها: در این بخش توصیه‌هایی که باید همیشه یا رخداد حادثه‌ای قابل توجه انجام دهند وجود دارد.
2- ویروس کرونا: در این قسمت آموزش همگانی در مقابله با کرونا و ثبت‌نام در سامانه غربالگری و مراقبت امکانپذیر می‌شود.
3- محتوای آموزشی: این، یکی از بخش‌های جالب برنامه است. جایی که درباره زلزله، سیل، توفان، آتش‌سوزی، رعد و برق و آتشفشان، اطلاعات خوبی کسب خواهید کرد و کمک می‌کند تا در برابر آنها آماده‌تر باشید.
4- خانه دوام و ایمنی: اگر به‌عنوان نیروی داوطلب قصد دارید که عضو خانه دوام و ایمنی محله شوید از این بخش می‌توانید اقدام کرده و عضو شوید.
5- مدیریت بحران ساختمان: جایی که به شما کمک می‌کند تا در یک خودارزیابی و ثبت‌نام در طرح برای ایمن‌سازی ساختمان خود با حداقل هزینه اقدام کنید. با ورود کردن جزئیات و پاسخ به چند سؤال درباره محل قرارگیری ساختمان، نما، برق‌کشی، ایمنی در برابر حریق، موتورخانه، راهروها، آسانسور و وضعیت پشت‌بام و پارکینگ می‌توانید گزارش را ارسال کنید.
6- مدرسه آماده: در بیش از 1000مدرسه تهران مانور بحران انجام شده است. از این بخش می‌توانید وضعیت مدارس را از ابعاد گوناگون ایمنی مشاهده کنید و در رویدادهای دانش‌آموزی مرتبط ثبت‌نام کنید.
7- نقشه‌ها: اینجا یکی از بخش‌های مهم اپلیکیشن است. از این طریق می‌توانید نقشه مراکز امن اضطراری محله خود را به‌دست آورید. نقشه مراکز اسکان اضطراری، نقشه پایگاه‌های مدیریت بحران که همگی به‌عنوان سوله از آن یاد می‌کنیم و نقشه ایستگاه‌های آتش‌نشانی ازجمله مواردی است که در بخش نقشه‌ها قرار دارد.
8- اعلام گزارش‌های مردمی: برای ارسال گزارش‌های خود و اطلاع‌رسانی به مسئولان مربوطه این بخش به کارتان می‌آید. پیام، ویدئو و عکس را از اینجا برای مدیران حوزه بحران بفرستید.
9- تماس‌های ضروری: از اینجا شماره تماس‌های اضطراری را به‌دست می‌آورید. اورژانس (115)، آتش‌نشانی (125)، پلیس (110) و هلال‌احمر (112)
در همینه زمینه :