نماد قبیله آمازون در تهران

پرنیان سلطانی

بسیاری از کسانی که تاکنون گذرشان به موزه برادران امیدوار افتاده و یکباره با یک سر انسان مواجه شد‌ه‌اند، اول خیال کرده‌اند که این سر، ماکتی از سر انسان است یا حتی کاردستی قبایل بدوی دنیاست که در اوقات فراغت‌شان ساخته‌اند! اما چند ثانیه بعد که نوشته کنار این سر نگهداری شده در ویترین موزه را خوانده‌اند، متوجه شده‌اند که این شیء منحصر به فرد واقعا یک سر واقعی انسان است که به روش عجیب و غریبی کوچک و خشک شده است! بله، این موضوع واقعیت دارد و در یکی از موزه‌های تهران واقعا یک سر واقعی انسان به نمایش درآمده است! سری که برادران امیدوار، نخستین گردشگران ایرانی، حدود 60سال پیش آن را از قبیله جیوارو آمازون سوغات آورده‌اند و از سال1382 در موزه‌ای که به نام خودشان در مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد وجود دارد، به نمایش گذاشته‌اند. در این گزارش سری به موزه برادران امیدوار زده‌ایم تا گزارشی از سر واقعی یکی از بخت‌برگشتگان جنگل‌های آمازون تهیه کنیم! شما هم اگر می‌خواهید از سرگذشت این شیء ارزشمند در موزه نخستین گردشگران ایرانی باخبر شوید، با ما به خانه یادگاری‌های این دو برادر از سفر ماجراجویانه‌شان به دور دنیا بیایید.


فاش شدن اسرار قبیله
نکته‌ای که درباره تمامی سرهای کوچک شده انسان توسط افراد قبیله جیوارو وجود دارد، دوخته شدن لب‌های این سرهاست. سربریده‌شده‌ای که سال‌ها پیش در اختیار برادران امیدوار قرار گرفت نیز همین ویژگی را دارد. مردان جنگجوی جیوارو با این کارشان درواقع دهان اسیران را می‌دوختند تا اسرار قبیله‌شان را پیش ارواح خبیثه فاش نکنند!


همه‌چیز درباره یکی از خاص‌ترین موزه‌های تهران
موزه برادران امیدوار که در بخش شمال غربی مجموعه فرهنگی- تاریخی سعدآباد واقع شده، در مهر‌ماه سال1382 و در هفته جهانگردی افتتاح شد تا نخستین جهانگردان ایرانی جایی برای نمایش اشیای عجیب و غریب و منحصر به فردی پیدا کنند که با خود به ایران آورده بودند. بنای این موزه که متعلق به دوران قاجار است، 4اتاق با نمای آجری قرمز رنگ دارد که در آنها عکس‌های عیسی و عبدالله، نقشه مسیر سفرهای برادران امیدوار، تجهیزاتی که این دو برادر در سفر دور دنیا با خود همراه داشتند و اشیائی که از نقاط مختلف دنیا جمع‌آوری کرده‌اند، به نمایش درآمده است. ضمن اینکه در محوطه بیرونی موزه، موتورسیکلت یک سیلندر مچلس انگلیس به قدرت 500cc که برادران امیدوار سفرشان را با آن آغاز کردند و اتومبیلی که کمپانی سیتروئن فرانسه به آنها اهدا کرده بود تا ادامه سفرشان را با خودرو انجام دهند، در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

سوغات عجیب و غریب برادران امیدوار
سال‌های سال پیش عیسی و عبدالله امیدوار که آن زمان 2برادر جوان بودند، تصمیم گرفتند برای دیدن زندگی اقوام مختلف دنیا به سرزمین‌های دور سفر کنند. آنها در فاصله سال‌های 1333 تا 1343یعنی 10سال به 99 کشور از 5قاره دنیا به‌علاوه قطب شمال و قطب جنوب سفر کردند که یکی از مهم‌ترین سفرهای آنها، سفر به جنگل‌های آمازون بود. این دو برادر حدود 6‌ماه بین آدم‌خوارها زندگی کردند و درنهایت وقت برگشتن با خودشان کلی سوغاتی آوردند که یکی از آنها همین سر واقعی انسان است!

معاوضه با یک پیاله نمک!
اما اینکه چطور این دو برادر به این سر واقعی انسان دست یافتند، داستان جالبی دارد. عیسی و عبدالله امیدوار پیش از آنکه قدم به جمع قبایل بدوی آمازون بگذارند، کلی درباره‌شان تحقیق و سعی کردند با هدایایی که در میان این قبایل طرفدار دارد، به جمع‌شان راه پیدا کنند. عیسی امیدوار که یکشنبه‌های اول هر ‌ماه خودش را به موزه برادران امیدوار می‌رساند تا پاسخگوی سؤالات بازدیدکنندگان شود، در این‌باره می‌گوید: «در تحقیقاتی که از مدت‌ها قبل در بوگوتا پایتخت کلمبیا درباره اقوام و قبایل آمازون انجام دادیم، متوجه شدیم در این منطقه نمک وجود ندارد. برای همین کلی نمک خریداری کردیم که برایشان هدیه ببریم. از آنجا که در محل زندگی این افراد هیچ رنگی جز رنگ سبز وجود نداشت، برای خانم‌هایشان پارچه‌های رنگی رنگی تهیه کردیم و برای بچه‌ها هم بادکنک و عروسک خریدیم تا از این طریق بتوانیم به آنها نزدیک شویم». اینطور که عیسی امیدوار می‌گوید ظاهرا این هدایا آنقدر به مذاق رؤسای قبیله‌های آمازون خوش ‌آمد که رئیس قبیله جیوارو در ازای یک پیاله نمک، این سر واقعی انسان را به آنها هدیه کرد!


نماد قدرت قبیله
قبیله جیوارو یکی از وحشی‌ترین قبیله‌های منطقه آمازون بود. افراد این قبیله وقتی در نبردها پیروز می‌شدند، زنان آن قبیله را به اسارت گرفته و مردان را با خود به قبیله می‌بردند تا طی یک جشن خاص، سر آنها را جدا کرده و خشک کنند! این سرها نماد قدرت قبیله به‌حساب می‌آمدند و آنقدر برای افراد این قبیله مهم بود که آنها را به گردن‌ها و چادرهایشان می‌آویختند! البته نکته‌ای که درباره جنگجویان قبیله جیوارو گفته می‌شود این است که مردان این قبیله به‌خاطر تصاحب قلمرو بیشتر به جنگ نمی‌رفتند بلکه آنها به قبایلی حمله می‌کردند که از طرف آنها تعرضی به خاک قبیله‌شان شده بود. این عملیات سر بریدن هم با نیت انتقام گرفتن و با این تفکر انجام می‌شد که با این کار روح فرد مقتول که توسط دشمن کشته شده بود، آرام می‌گرفت.

برسد به‌دست خانواده
در موزه برادران امیدوار تا چشم کار می‌کند یادگاری‌های سفر ده‌ساله عیسی و عبدالله به چشم می‌خورد؛ یادگاری‌هایی که بعضی از آنها آنقدر بزرگ است که هر کسی با دیدن آنها از خودش می‌پرسد این دو برادر چطور این وسایل را با 2تا موتورسیکلت حمل کرده‌اند و به تهران آورده‌اند؟! واقعیت این است که عیسی و عبدالله این وسایل را با موتور نیاورده‌اند، بلکه آنها را با کشتی برای خانواده‌شان می‌فرستادند. ماجرا از این قرار است که برادران امیدوار بعد از اینکه سفرشان در هر منطقه‌ای به پایان می‌رسید، وسایلی را که داشتند بار کشتی می‌کردند و به تهران می‌فرستادند. وقتی این وسایل به تهران می‌رسید، پدر و برادر بزرگ‌ترشان آنها را تحویل گرفته و در خانه نگهداری می‌کردند تا وقتی خودشان برگشتند، فکری به حال وسایل‌شان کنند. این وسایل مدت‌ها در خانه آنها وجود داشت تا اینکه موزه برادران امیدوار افتتاح شد و این وسایل و اشیای بی‌نظیر و منحصر به فرد به این موزه منتقل شده و در اینجا به نمایش درآمدند. اما اینطور که عیسی امیدوار می‌گوید همه اشیائی که امروز می‌توانیم در موزه ببینیم، تقریبا نصف آن چیزی است که این دو برادر با خودشان سوغات آورده‌اند! باقی وسایل و اشیاء چشم‌انتظار بزرگ‌تر شدن فضای موزه هستند تا فرصتی برای ارائه و عرض‌اندام پیدا کنند.


همه موزه‌های مجموعه سعدآباد
اگر برای دیدن سر واقعی انسان که سوغات برادران امیدوار از منطقه آمازون است، سری به موزه برادران امیدوار زدید، بد نیست از دیگر موزه‌های مجموعه فرهنگی -تاریخی سعدآباد هم دیدن کنید. در این کاخ موزه علاوه بر موزه برادران امیدوار، 15موزه فعال دیگر هم موجود دارد که کاخ موزه ملت (کاخ سفید)، موزه هنر ملل، کاخ موزه سبز، موزه ظروف سلطنتی، موزه استاد فرشچیان، موزه پوشاک سلطنتی، موزه هنرهای زیبا، موزه نظامی، موزه آشپزخانه سلطنتی، موزه اتومبیل‌های سلطنتی، موزه سلاح‌های درباری، موزه خط و کتابت میرعماد، موزه استاد بهزاد، موزه آب و موزه آلبوم‌های سلطنتی و اسناد تاریخی سعدآباد ازجمله آنهاست. بهای بلیت بازدید از کاخ موزه ملت و کاخ موزه سبز هر کدام 5هزار تومان و بازدید از سایر موزه‌های کاخ سعدآباد با بلیت‌های 4هزار تومانی امکان‌پذیر است.


کوچک‌سازی سر؛ ابتکار مردان جیوارو
 بریدن سر اسیران جنگی در گذشته‌های دور توسط بسیاری از قبایل در سراسر جهان انجام می‌شد. اما اینکه بعد از جدا کردن سر از بدن اسیران بخت‌برگشته، سر آنها را با روشی خاص کوچک کنند تا سالم بماند، ابتکار مردان جیواروست! افراد این قبیله بدوی در منطقه آمازون برای اینکه سر اسیران جنگی را کوچک و درنتیجه ماندگار کنند، پوست سر را از فرق تا پشت گردن باز می‌کردند و به‌طور ماهرانه‌ای داخل سر را خالی می‌کردند؛ به‌طوری که جمجمه و دندان‌ها و پس از آنها استخوان بینی و چشم‌ها را از سر خارج می‌کردند. بعد پوست سر را می‌دوختند و آن را به‌مدت 3روز در داخل یک محلول گیاهی قرار می‌دادند. آنوقت داخل آن را با شن گرم پر می‌کردند که در نتیجه این کار پوست سر به‌سرعت کوچک می‌شد. درنهایت هم آن را به‌اصطلاح دود می‌دادند تا ماندگاری‌اش بیشتر شود! نکته جالب درباره این ابتکار مردان جیوارو این است که آنها معتقد بودند با کوچک کردن سر، امکانی برای تقویت روح آن انسان وجود ندارد و به همین دلیل روح او هیچ‌وقت نمی‌تواند برای انتقام بازگردد!


4هزار تومان بهای بازدید سر انسان
برای بازدید از موزه برادران امیدوار که پر از یادگاری‌های عیسی و عبدالله امیدوار از سفر ده‌ساله و ماجراجویانه‌شان به دور دنیاست، باید مبلغ 5هزارتومان ورودی مجموعه سعدآباد و 4هزار تومان بهای بلیت موزه برادران امیدوار را بپردازید. همه روزه از ساعت 9تا 18:45 هم فرصت دارید که خودتان را به خیابان ولیعصر (عج)، خیابان شهید فلاحی (زعفرانیه)، انتهای خیابان شهید کمال طاهری، کاخ موزه سعدآباد برسانید و بعد از سوار شدن ون‌های کاخ موزه، به موزه برادران امیدوار در نزدیکی کاخ سبز بروید.

نگاهی به دیگر اشیای موزه
در موزه برادران امیدوار اشیاء و ابزاری وجود دارد که دیدن‌شان هر بازدیدکننده‌ای را به وجد می‌آورد؛ اشیائی که دامنه آنها از سازهای موسیقی قبیله‌های بدوی دنیا تا وسایل پخت‌وپز، دوزندگی و ظرف‌هایشان گسترده است. اگر تاکنون گذرتان به موزه برادران امیدوار نیفتاده، می‌توانید در ادامه با برخی از خاص‌ترین و مهیج‌ترین اشیای به نمایش درآمده در موزه برادران امیدوار آشنا شوید.

   سپر زولو

سپر زولو مخصوص قبیله زولو ساکن در منطقه‌ای به همین نام در آفریقای جنوبی است که از پوست گاو ساخته شده. این سپر در زمان حضور برادران امیدوار در میان قبیله زولو، بیش از آنکه یک وسیله دفاعی باشد، وسیله‌ای تشریفاتی در مراسم مذهبی، ازدواج، خاکسپاری و... بود.

   لباس رئیس قبیله جیوارو

این لباس رئیس قبیله جیوارو است که از پوست درخت بافته شده است. شاید برایتان جالب باشد بدانید این لباس با دم دست‌ترین اشیای قبیله جیوارو مانند پر پرنده، پرنده شکار شده، استخوان مار، پر سوسک و دانه‌های لوبیا ساخته شده است!

   گردنبندی از دندان پلنگ!

این هم گردنبند رئیس قبیله جیوارو است که کنار لباس رئیس قبیله و درست در ویترینی قرار دارد که سر انسان کوچک شده به نمایش درآمده است. نکته جالب توجه درباره این گردنبند این است که گردنبند رئیس قبیله جیوارو از دندان پلنگ ساخته شده است!

   ظرف نگهداری مایعات

شاید باورتان نشود اما این یک کدوی خشک شده است که قبیله ماسایی آفریقا از آن برای نگهداری مایعات استفاده می‌کردند. آنها نوشیدنی مخصوص‌شان را که مخلوطی از شیر و خون گاو بود، در این ظرف می‌ریختند که با چرم و گوش‌ماهی تزئین شده بود.

   ماسک‌های چوبی

ماسک‌های چوبی متعلق به قبایل بومی آفریقایی است که بیشتر در مراسم آیینی این قبایل کاربرد داشته است. افراد بومی آفریقا از این ماسک‌ها برای تغییر دادن قیافه یک توبه‌کار، متمایز کردن رئیس یک مراسم آیینی مهم یا درمان با کمک ارواح استفاده می‌کردند.

   نخ و سوزن اسکیموها

این وسایل عجیب و غریبی که می‌بینید، وسایل دوزندگی اسکیموها به‌حساب می‌آید و درواقع نخ و سوزن آنهاست! برادران امیدوار در سفری که به قطب شمال داشتند، این وسایل دوزندگی را از اسکیموها گرفتند و با خود به ایران آوردند.

   عاج فیل

این عاج فیل که در گوشه‌ای از موزه برادران امیدوار جا خوش کرده، یادگار عیسی و عبدالله از جنوب سودان است. نکته جالب توجه درباره این عاج‌ها این است که خود برادران امیدوار در شکار این فیل توسط اقوام بومی جنوب سودان با نیزه و چاقو و... حضور داشته‌اند!

   فسیل ماهی از برزیل

فسیل ماهی یکی از ارزنده‌ترین اشیای به نمایش درآمده در موزه برادران امیدوار است. این ماهی فسیل شده مربوط به 150هزار سال پیش است که از منطقه سنگی نسبتا مرتفع در شمال برزیل به‌دست آمده و به‌دست نخستین جهانگردان ایرانی به تهران آمده است.