میانجی در راه تهران

«بعد از افزایش تنش‌های خلیج فارس در پی توقیف نفتکش انگلیسی توسط ایران، بار دیگر آرامش به تهران و لندن بازگشته است؛ آن هم در حالی که نشانه‌هایی از میانجیگری برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها به چشم می‌خورد.» این بخشی از گزارش نخست روز دوشنبه روزنامه العربی الجدید درباره شرایطی است که منطقه خاورمیانه و مخصوصا خلیج‌فارس طی روزهای اخیر پشت سر گذاشته است. به فاصله ساعاتی از انتشار این روزنامه، خبرگزاری رسمی سلطنت عمان در خبری فوری اعلام کرد یک مقام ارشد این کشور، روز شنبه هفته آینده به منظور رایزنی بر سر تحولات اخیر منطقه به تهران سفر می‌کند؛ مقامی که به گفته منابع غیررسمی، یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان است.
به گفته روزنامه العربی الجدید، تمام این تحولات در حالی رخ می‌دهد که به نظر می‌رسد حضور محمد‌جواد ظریف در واشنگتن نیز تاثیر مثبتی بر روند تنش‌های اخیر میان ایران و آمریکا به همراه داشته است. این روزنامه  در گزارش خود با اشاره به مصاحبه‌های وزیر خارجه ایران با رسانه‌های اصلی آمریکا و همچنین ملاقات‌های وی با سیاستمداران این کشور، از جمله برخی از نمایندگان کنگره آمریکا نوشت: همزمان با تشدید تنش‌ها، نشانه‌های تمایل طرفین به گفت‌وگو نیز بیش از هر زمان به چشم می‌خورد. ظریف در مصاحبه با CNN از تدبیر شخص ترامپ برای خودداری از درگیری نظامی با ایران تمجید کرده، اما در عین حال انتقادات تندی را علیه جنگ‌طلبی اطرافیان وی در کاخ‌سفید نیز مطرح کرده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد حوزه اختیارات چهره‌هایی نظیر بولتون و پمپئو در پرونده ایران طی هفته‌های اخیر کاهش یافته و در عوض، اسامی بازیگرانی همچون رند پاول شنیده می‌شود؛ شخصیتی که همواره مواضع مثبتی نسبت به تهران داشته و اخیرا نیز با چراغ سبز ترامپ مستقیما با محمدجواد ظریف گفت‌وگو داشته است.

دوگانه عربی خلیج فارس در قبال تنش‌های تهران-لندن
در حالی که برخی رسانه‌های غربی انتظار داشتند توقیف نفتکش‌های انگلیسی اجماعی منطقه‌ای را علیه ایران به وجود آورد، مواضع کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس نشان از شکل‌گیری نوعی تقابل بر سر این بحران دارد. طی 72 ساعت گذشته، عربستان و بحرین به روشنی از اقدامات تهران انتقاد کرده و نسبت به تبعات آن هشدار داده‌اند. در مقابل اما، کشورهای قطر، کویت و عمان بدون محکوم کردن هیچ یک از طرفین صرفا با صدور بیانیه‌هایی جداگانه خواستار خودداری همه طرف‌ها از تشدید تنش‌های منطقه‌ای شده‌اند، این مواضع مخصوصا در مورد سلطنت عمان اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که به ادعای دولت انگلیس، اولین نفتکش این کشور در آب‌های منطقه‌ای عمان (سواحل مسندم) توسط نیروی دریایی ایران توقیف شده؛ اگرچه دولت انگلیس تاکنون هیچ مستنداتی برای اثبات این ادعا ارائه نکرده است. نکته قابل توجه دیگر در میان مواضع کشورهای عربی نسبت به تحولات اخیر، سکوت امارات است؛ کشوری که در سال‌های گذشته یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های عربی فشار علیه ایران به شمار می‌رفت، اما در بازه زمانی محدود اخیر تا حد زیادی مواضع خود را تغییر داده است. احمد منصور از نویسندگان شبکه الجزیره با اشاره به تمام این تحولات نوشت: ایران حداکثر فشار خود را برای تغییر موضع کشورهای عربی به کار بسته؛ امری که نشانه‌های آن را در تغییر زبان عربستان و یا حتی خروج امارات از یمن می‌توان دید. اقدمات اخیر ایران در حقیقت تلاشی است برای کسب آخرین امتیازات پیش از ورود به مذاکرات.


پیام‌های میان تهران و ریاض
آمریکا از زمان روی کار آمدن ترامپ در ایجاد اجماع جهانی علیه ایران ناتوان بوده است. با این حال تیم نزدیک به وی در کاخ سفید موفق شده محوری متشکل از آمریکا، اسرائیل و برخی کشورهای عربی را سازماندهی کند که نقش مهمی در فشارهای سیاسی-اقتصادی- امنیتی سال‌های اخیر علیه ایران داشته است. اما این محور، مخصوصا ضلع عربی آن تا چه اندازه قادر است مسیر رویارویی با ایران را ادامه دهد؟ اگر تنش‌های کنونی منطقه به درگیری نظامی منجر شود، وضعیت این کشورها چه خواهد بود؟ روزنامه فایننشیال تایمز به نقل از منابع آگاه مدعی شده ایران به برخی کشورهای عربی منطقه، از جمله عربستان سعودی پیامی هشدارآمیز ارسال کرده است؛ «ایران تمام کشورهایی را که از خاک و یا سایر ظرفیت‌های آنها برای مقابله نظامی با ایران استفاده شود به عنوان کشورهای متخاصم ارزیابی خواهد کرد». به ادعای فایننشیال تایمز این پیام، پاسخ مثبت عربستان سعودی را به همراه داشته است و این کشور به ایران اطمینان داده هیچ گونه مشارکتی در تقابل احتمالی میان تهران و واشنگتن نخواهد داشت.