روزگار خشکسالی و غبار

استان خراسان‌ جنوبی به ‌دلیل واقع‌شدن در منطقه خشک و حاشیه کویر با حوادث طبیعی مختلف از جمله خشکسالی مواجه است و بیابان‌زایی، گرد و غبار و کاهش بارندگی این خشکسالی را تشدید کرده است‌. به گزارش تسنیم، بیابان‌زایی یا بیابانی‌شدن پدیده‌ای است که بر اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید.بیابان‌زایی یکی از شیوه‌های تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه‌خشک و کم‌رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب‌و‌هوا و فعالیت‌های انسانی حادث می‌شود. این پدیده یک‌ششم جمعیت جهان، 70 درصد اراضی خشک که بیش از 3/6میلیارد هکتار می‌شود و همچنین یک‌چهارم مساحت جهان را تحت تاثیر آثار منفی خود قرار می‌دهد. 

چند سالی است که خراسان جنوبی به‌واسطه خشکسالی‌های پیاپی شاهد پیامدهای تلخی است. افزایش گستره بیابان و کانون‌های بحران که ریزگردها تنها مسبب آن هستند، هشداری جدی به مسئولان است. اعتباراتی در راستای اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی اختصاص داده‌ شده اما پاسخگوی وسعت استان نیست و باید پیگیری‌های بیشتری بر خود ببیند. بیابان‌زایی بعد از 2 چالش، تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن 21 محسوب می‌شود. این در حالی است که خراسان جنوبی با قرار گرفتن روی کمربند خشک و نیمه‌خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم و میزان پوشش گیاهی اندک است. 

استان خراسان جنوبی به دلیل واقع شدن در منطقه خشک و حاشیه کویر با حوادث طبیعی مختلف از جمله خشکسالی مواجه است و بیابان‌زایی، گرد و غبار و کاهش بارندگی این خشکسالی را تشدید کرده است. به گفته برخی کارشناسان، اگر روند خشکسالی در استان تا 15 سال آینده ادامه داشته باشد، در این استان چیزی به عنوان مرتع وجود نخواهد داشت، کما این‌که ‌اکنون نیز علوفه مرتعی در این استان 44 درصد کاهش یافته که نشان از خشک شدن مراتع دارد. 


تخریب سرزمین و بیابان‌زایی 

مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی درباره پدیده بیابان‌زایی گفت: در سال 1992، سران کشورهای جهان در آرژانتین تصمیم قاطع گرفتند که پدیده تخریب سرزمین یا بیابان‌زایی یک معضل جهانی است و باید برای آن راهکاری بیندیشند. «حسن اکبری» افزود: در نتیجه این نشست فعالان محیط‌زیست 27 خرداد ماه برابر با 17 ژوئن روز مبارزه با خطرهای تخریب سرزمین نام‌گذاری شد و در این روز به مردم جهان هشدار داده می‌شود تا یاد بگیرند زمین فقط برای آن‌هاست نیست و از تخریب آن بکاهند.

وی با اشاره به چالش‌های مهم زیست‌محیطی در استان از جمله آب، گرد و غبار، تخریب زیستگاه اظهار کرد: اگر اعتبارات پژوهشی به اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اختصاص داده شود، قطعا از ظرفیت این مرکز استفاده خواهد شد. مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی یادآور شد: مردم باید آموزش ببینند و فرهنگ‌سازی شود، چراکه افزایش پدیده بیابان باعث نابودی زمین یگانه جایگاه زندگی انسان می‌شود. وی با تاکید بر این‌که باید مطالبه‌گری و حساسیت برای زمین نه‌فقط بین مردم بلکه همه مسئولان نهادینه شود، ادامه داد: مسئولیت‌پذیری در حوزه محیط‌زیست در دست تصمیم‌سازان رخ دهد. 


خراسان جنوبی جزو 5 استان بیابان‌زا

اکبری با اشاره به این‌که خراسان جنوبی جزو 5 استان بیابان‌زایی کشور است، افزود: آبیاری نامناسب و استفاده از سموم شیمیایی در استان نیز از کیفیت خاک کاسته است. مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی شخم اراضی در جهت شیب، بهره‌برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی، استفاده‌ افراطی از کود و سموم شیمیایی را از عوامل بیابان‌زایی عنوان کرد و ادامه داد: چرای مفرط و بیش از ظرفیت از مراتع، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها و جنگل‌تراشی و بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و در نهایت شوری خاک می‌شود از دیگر عوامل افزایش بیابان است. وی افزود: چرای بی‌رویه دام، ایجاد را‌ه‌های دسترسی به معادن و فرسایش خاک از مهم‌ترین چالش پیش روی خاک در خراسان جنوبی است. 


ایجاد حساسیت در جامعه محلی 

اکبری عنوان کرد: در خراسان جنوبی خطر بیابانی شدن بیش از هر جای دیگر احساس می‌شود و نیازمند توجه ویژه مسئولان به حوزه بیابان است. مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی با بیان این‌که برای رهایی از تخریب طبیعت و بیابان‌زایی ایجاد حساسیت در جوامع محلی بسیار تاثیرگذار است، ادامه داد: در استان انجام طرح‌های مطالعاتی مرتبط و خرید و نصب ایستگاه‌های پایش سنجش کیفی هوا روزانه انجام می‌شود. وی با اشاره به معضلات کاهش منابع آب‌های زیرزمینی، بحران و تنش آبی، پراکندگی نامناسب زمان بارش، تبخیر بالا خاطرنشان کرد: گسترش پدیده بیابان‌زایی، فرونشست زمین در تعدادی از دشت‌ها، افت شدید سفره‌های آب‌ زیرزمینی، نبود امکان توسعه صنعتی و کشاورزی را از جمله دیگر تهدیدهای زیست‌محیطی استان عنوان کرد. 

اکبری با اشاره به این‌که برای نهال‌کاری قطعا باید نظر کارشناسی گرفته شود، ادامه داد: برخی از گیاهان که متناسب با سیستم و بیولوژیک استان ما نیستند، فقط سفره‌های آب زیرزمینی را از بین می‌برند. مدیرکل محیط‌زیست خراسان جنوبی با اشاره به این‌که پدیده گرد و غبار معضل دیگری است که استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: در این زمینه مسئولان ذی‌ربط باید کار کارشناسی داشته باشند تا به سرنوشت خوزستان دچار نشویم. 


مدیریت نادرست منابع آبی 

مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی نیز با بیان این‌که منظور از بیابان‌زایی الزاما گسترش بیابان‌های موجود نیست، ادامه داد: این اصطلاح بیشتر برای بیابانی‌شدن زمین‌های قابل‌کشت و مراتع هم به‌ کار می‌رود که در اغلب موارد علت آن کم‌آبی، مدیریت نادرست منابع آبی و بهره‌برداری بیش از ظرفیت از زمین است. «علیرضا نصرآبادی» با اشاره به این‌که خراسان جنوبی با قرار داشتن بر روی کمربند خشک و نیمه‌خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر منابع آبی بسیار ضعیف است، ادامه داد: مقدار نزولات جوی کم، تبخیر سالانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی هم بسیار اندک است و با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی 86 درصد مساحت استان شامل بیابان است. 


36 درصد عرصه‌های طبیعی بیابانی است

مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی ضمن یادآوری این‌که از کل عرصه‌های طبیعی استان 36 درصد را عرصه‌های بیابانی و 50 درصد را مراتع کم‌تراکم بیابانی تشکیل می‌دهد، بیان کرد: احیا و اصلاح مراتع تخریب‌شده ناشی از چرای بیش از ظرفیت، تلطیف هوای منطقه و جلوگیری از راهکارهای جلوگیری از بیابان‌زایی است. وی با اشاره به این‌که منابع آبی محدود و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی از عوامل بیابان‌زایی است، یادآور شد: افزایش خشکسالی‌های متمادی و در سطح عرصه‌های طبیعی، خاک حاصلخیزی کم و پوشش گیاهی ضعیف از دیگر عوامل بیابان‌زایی در استان است. 


خراسان جنوبی؛ دومین استان بیابانی 

نصرآبادی یادآور شد: خراسان جنوبی با 12 میلیون و 989 هزار و 284 هکتار اراضی بیابانی و مراتع کم‌تراکم بیابانی دومین استان بیابانی کشور است. نصرآبادی با بیان این‌که بیابان‌زدایی مجموعه‌ای از دانش‌های شناخت علمی و تجربی در این زمینه است، افزود: لازم است تمامی عناصر تشکیل دهنده اکوسیستم‌های بیابانی و فنون مبارزه با گسترش آن مورد بررسی قرار گیرد. مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی با بیان این‌که تعیین فاکتورهای موثر در بیابان‌زایی و تعیین سطوح فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی برای مبارزه با بیابان‌زایی از برنامه‌های این اداره برای کاهش بیابان‌زایی است، ادامه داد: تثبیت تپه‌های ماسه‌ای روان در مناطق بحرانی و تبدیل اراضی شنی و لم‌یزرع به اراضی تولیدی از جمله این اقدامات است. 


خراسان جنوبی به سمت خشک‌تر شدن می‌رود

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی نیز بیان کرد: روند استان به سمت خشک‌تر شدن است و با خشکسالی‌های پیاپی و بیست‌ساله به شاخص‌های زیر نرمال رسیده‌ایم. «علیرضا خندان‌رو» با اشاره به این‌که خشکسالی‌ها در استان تاثیر خود را بر کاهش آب‌های زیرزمینی گذاشته است، یادآور شد: این خشکسالی‌ها باعث خالی شدن روستاها از سکنه‌ و حاشیه‌نشینی شهرها و خشک شدن قنوات شده است. وی بیان کرد: خشکسالی در استان از نوع متوسط به بالاست، بنابراین باید به مصرف بهینه آب و جلوگیری از بیابان‌زایی توجه بیشتری شود.