حالا نوبت مردم است

عباس‌ثابتی راد | دبیر گروه شهری:

بعد از آنکه در سال 1976سران کشورهای جهان گرد هم جمع شدند و تصمیم گرفتند تا اداره شهرها را با برنامه‌ریزی پیش ببرند و 20سال بعد امور شهری را با حکومت‌های محلی به پیش بردند،  در سال 2016تنها الگوی توسعه شهری را در گرو یک چیز دانستند. آنها در کیتو پایتخت اکوادور گردهم آمدند و گفتند،  امور شهرها بدون مشارکت مردم نمی‌چرخد. حالا نوبت مردم است تا شهرهایشان را اداره کنند.

فعالیت برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) طی 60سال توسعه شهری همراه با تغییر و دگردیسی بود. ابتدا تصور می‌کردند که مشکل شهرهای جهان،  بعد از جنگ جهانی دوم،  نداشتن طرح و برنامه‌است. به همین دلیل در سال 1976سران کشورهای جهان در سازمان ملل تصمیم گرفتند تا مسیر حرکت شهرها را به برنامه‌ریزی و طرح‌های شهری پیش ببرند. بعد از این تصمیم بود که شهرهای جهان برنامه‌محور شدند و هر کدام طرح‌های مختلف را به‌خود دیدند. طرح جامع تهران در سال 1348 نیز محصول چنین دیدگاهی بود؛ دیدگاهی که پیش‌تر از برنامه‌ریزی سران کشورهای مختلف صورت گرفت.

20سال بعد هنگامی که دوباره سران کشورهای جهان گرد هم جمع شدند،  متوجه شدند که دلیل مشکلات شهری نداشتن طرح و برنامه شهری نیست. آنها متوجه شدند که طرح‌های شهری به‌خودی خود شهرها را به مدینه فاضله تبدیل نمی‌کنند بلکه یکی دیگر از ارکان شهرها باید شناخت دقیقی از شهر و اهداف زندگی شهری داشته باشند. به همین دلیل آنها بر مدیریت شهری در جهان تمرکز کردند و «حکومت‌های محلی» الگویی تازه شد برای تبدیل شهرها به مکان‌های زیست‌پذیرتر. اما بعد از گذشت 20سال که دوباره سران‌ کشورهای جهان گرد هم آمدند،  متوجه شدند مشکل شهرها نه طرح‌های شهری که متکی بر دیدگاه‌های کارشناسان و شهرسازان و نه مدیران شهری به‌عنوان مجریان طرح‌های شهری نبود و نیست. آنها هنگامی که 2سال پیش در کیتوی اکوادور کنار هم نشستند،  بر یک نکته به توافق رسیده‌ بودند؛ توافقی که از سال‌ها پیش به آن دست یافته بودند. مدیران شهری در طول سال‌های 1996تا 2016متوجه شدند که حکومت‌های محلی تنها چاره حل مشکلات شهری نیست. از این‌رو در دستور کار هبیتات،  یک مفهوم تازه جای گرفت؛ «مشارکت شهروندان».

قرار است طی 20سال آینده شهرهای جهان در اندیشه مشارکت بیشتر شهروندان در امور شهری باشند یعنی شهرها توسط خود مردم اداره شود. طی 2 دوره گذشته برنامه‌ریزی سران کشورهای جهان در نهاد هبیتات،  در ایران به اجرا درنیامد یا به آن کمتر توجه شد. اما حالا شهرهای ایران پیشروتر از دیگر شهرهای بزرگ جهان در اندیشه اداره شهرها توسط مردم هستند. دلیل این مدعا تهیه گزارشی است با عنوان «شهر ایده‌آل ایرانیان». این گزارش تنها گزارشی بود که به هبیتات  در سال 2016 ارائه شد.

حالا هم سخن از اداره شهر توسط مردم به میان آمده است. اما سازوکار روشنی برای آن دست‌کم در ایران معلوم نیست. به‌نظر می‌رسد راه دشوار اداره شهر توسط مردم،  هر چه زودتر باید هموار شود.