خداحافظ استادِ بزرگوار

فرزام شیرزادی ـ داستان‌نویس و روزنامه‌نگار

در بحث ترجمه، دو نکته اساسی قابل تامل است. نخست اینکه یک داستان‌نویس شاخص، به‌خودی خود می‌تواند با داستان یا رمان تأثیر برانگیزش هنرمند به حساب‌ آید و گاهی مترجم از برگرداندن آثار او مطرح می‌شود. دیگر آنکه گاه نویسنده‌ای که نامی از او در کشور غیرزادگاهش مطرح نبوده، با ترجمه مترجمی خبره در اقلیم غیر، شناخته و مطرح می‌شود؛ مثلا در ایران، رمان‌نویس درجه سومی مثل «زاهاریا استانکو» رومانیایی به لطف ترجمه درخور زنده‌یاد احمد شاملو با اقبال عمومی مواجه می‌شود. جز این، بسیاری مترجمان هم با ترجمه نادرست و دم‌دستی کتاب نویسنده‌ای خارجی، اثر را به نابودی می‌کشانند.



بنابراین اگر بپذیریم که کیفیت ترجمه می‌تواند گویای ارزش واقعی کار باشد، باید گفت: «ترجمه بد یعنی مرگ کتاب.» 
 ترجمه در نگاه نخست، فقط یک فن محسوب می‌شود، ولی اگر مترجم علاوه بر ترجمه، زبان، احساس و اندیشه و نگاه درست و حقیقی نویسنده را درک کند و بر زبان مبدا و مقصد هم تسلط داشته باشد، می‌توان کار او را هنر تلقی کرد. با این حساب می‌توانیم هنرمندان شاخصی را در ایران بازیابیم که عمری برای معرفی ادبیات بکر جهان تلاش بی‌وقفه را به جان خریده‌اند. یکی از این هنرمندان کمیاب «نجف دریابندری» بود که اول بار رمان‌نویسان قدری چون همینگوی، فاکنر، دکتروف و... را به فارسی‌زبانان شناساند.
دریابندری اگر فقط «وداع با اسلحه» همینگوی و «بیلی باتگیت» دکتروف را هم ترجمه کرده بود، باز هم نامی بود که در هنر ترجمه نمی‌توانستیم نادیده‌اش بگیریم. ترجمه رمان بیلی باتگیت، جدای از دشواری‌هایی که مترجم در انتقال لحن، القای موقعیت، انگیزه روایت و نظرگاه داستانی با آنها مواجه است، چنان سرشار از اصطلاحات فارسی است که گویی این رمان 392صفحه‌ای با آن گانگسترهایش و آقای «شولتس» و «بیلی» به فارسی نوشته شده.
 نجف دریابندری برای کتاب‌هایی که به فارسی برگرداند مقدمه‌هایی می‌نوشت کم نظیر و ارزشمند که کمتر سراغ هست میان آثار مترجمان امروز. با این حال در اغلب این نوشته‌ها با فروتنی هنرمندانه می‌نوشت که امیدوار است برگردانش به اصل اثر نزدیک بوده باشد.
حال، نجف دریابندری را در کسوت مترجم و نویسنده‌ای درخور در می‌یابیم که جدای از کارهای وسیع فرهنگی‌اش برای مخاطبان ادبیات داستانی، به چند نسل از داستان‌نویسان فارسی‌زبان هم خدمت بزرگی کرده است. یادت گرامی آقای دریابندری. به شاملو، سپانلو، نجفی، گلشیری و همه آنانی که عمری را برای فرهنگ و شرافت و انسان بودن صرف کردند سلام برسان. خداحافظ استادِ بزرگوار.