کرونا تعداد زنان سرپرست خانوار را افزایش می‌دهد
سنگینی پیامدهای کرونا بر شانه زنان
کرونا بازار کسب و کار زنان را کساد کرده است
«کرونا مردان را بیشتر از زنان می‌کشد»؛ این را آمارهای جهانی می‌گویند. آمارهایی که وزارت بهداشت ایران از تعداد مبتلایان به کرونا و مرگ بیماران می‌دهد، تفکیک جنسیتی نمی‌شود و افکار عمومی نمی‌دانند در ایران هم مردان بیش از زنان به این ویروس مبتلا و کشته می‌شوند یا نه اما آنچه قطعی است اینکه مردان بیش از زنان در معرض این ویروس قرار دارند و به‌احتمال زیاد در ایران هم تعداد کشته‌شدگان مرد بیشتر از تعداد زنانی است که با این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. این یعنی زندگی برای زنانی که بدون همسر می‌مانند، سخت‌تر از قبل می‌شود.
کرونا زندگی را برای همه ساکنان زمین پیچیده و غیر قابل پیش‌بینی کرده است اما طبیعی است این مشکلات برای قشری که از خط فقر فاصله زیادی دارند، تعریف دیگری داشته باشد. در خانواده‌هایی که زندگی متوسط رو به بالایی دارند، زن و مرد در دوران قرنطینه کنار هم هستند، به جز موارد ضروری هیچ یک از خانه خارج نمی‌شوند اما در خانواده‌هایی که چشم چند نفر به نانی دوخته شده که شب پدر به خانه می‌آورد و خبری از حقوق ثابت و پس‌اندازی نیست، قرنطینه مفهومی ندارد، حداقل برای پدر. این خانواده‌ها حتی برای تهیه مواد ضدعفونی‌کننده، خرید ماسک و دستکش‌هایی که هر روز از همه کانال‌های اطلاع‌رسانی به استفاده آنها توصیه می‌شود، توانایی مالی ندارند. در این شرایط احتمال ابتلای پدر به ویروس بالا می‌رود و به آمارهای مبتلایان اضافه می‌شود و بعید نیست در آمار فوتی هم گنجانده شود. در نبود پدر، مادر است که باید سرپرستی خانواده را به عهده بگیرد و این یعنی بیشتر شدن تعداد زنان سرپرست خانوار.
سازمان‌های مردم نهاد و مراجع رسمی شهری هنوز آمار دقیق و کاملی از افزایش تعداد زنان سرپرست خانواده ندارد اما پیش‌بینی می‌کنند که ماه‌های آینده تعداد زنانی که برای داشتن حامی به آنها مراجعه کنند، بیشتر شود. این زنان در کنار زنانی که از قبل سرپرستی خود یا خانواده‌شان را به عهده داشتند، روزهای سختی را سپری می‌کنند و اگر کرونا ماندگار شود و شرایط قرنطینه دوام داشته باشد، این سختی برای این افراد دو چندان می‌شود.
بیشتر زنان خودسرپرست یا سرپرست خانوار، شغل‌های ثابت با درآمد مشخص ندارند. تعداد قابل توجهی از آنها با دستمزد روزانه یا هفتگی زندگی‌شان را می‌گذرانند؛ برخی راننده‌های سامانه‌های هوشمند حمل‌ونقل هستند و برخی راننده‌های تاکسی. شماری هم نظافتچی ساختمان‌ها و خانه‌ها هستند یا پرستار نگهداری از افراد سالخورده. یا آشپزخانه‌های خانگی دارند و یا در خانه خیاطی می‌کنند. بعضیها هم در صفحه‌های اینستاگرامی کارهای دستی خودشان را می‌فروشند. فرقی نمی‌کند، کدام یک از اینها؛ با آمدن کرونا همه این کارها تقریبا تعطیل شده است.
فروشندگان خانه‌نشین‌شده مترو
آنا زن جوانی است که تا قبل آمدن کرونا در مترو عطر می‌فروخت اما از اول اسفند تا به امروز درآمد چندانی نداشته است. او خرج زندگی خودش را خودش درمی‌آورد ولی به‌خاطر شرایط خانوادگی خیلی به مشکل نخورده است: «مادرم حقوق بازنشستگی دارد. خواهرم کارمند است و حقوق ثابت می‌گیرد.» او بیشتر نگران دوستانش است، دوستانی که همراه او در مترو فروشندگی می‌کردند و نان‌آور خانه بودند: «بیشتر دوستانم همسر دارند اما همسرانشان خانه‌نشین بودند. اهل کار نیستند و دنبال کار نمی‌روند و به‌خاطر همین زنانشان مجبور هستند کار کنند. در 2ماهی که کرونا آمده، این زنان هم بیکار شدهاند. همسرانشان در این مدت به خودشان زحمت داده‌اند که دنبال کار بروند اما چیزی گیرشان نیامده. روزهای عادی نمی‌توانستند کاری کنند حالا که کرونا وضعیت را به هم ریخته که دیگر اصلا نمی‌توانند کاری کنند.»
روزهای گذشته که خیابان‌ها شلوغ‌تر شده و بعضیها باید در محل کارشان حاضر شوند، دوستان آنا هم به این فکر افتاده‌اند که دوباره سرکارشان برگردند اما فروشی نداشتند: «به من هم گفتند بیا من نرفتم. دوستم می‌گوید کسی از آنها خرید نمی‌کند. در هر 10قطاری که می‌روند، شاید دو نفر چیزی بخرد. با این وضعیت شاید دوستم بتواند، خرج خورد و خوراک خانواده را بدهد. کرایه خانه، قسط‌های عقب افتاده و ...می‌ماند و نمی‌شود کاری کرد.»
آنا به مردم حق می‌دهد که چیزی نخرند: «من هم باشم نمی‌خرم. مردم خریدهای خودشان را چند بار می‌شورند تا آلوده نباشد، بیرون ازخانه از ترسشان دست به جایی نمی‌زنند، آنها که نمی‌توانند ریسک کنند و به‌خاطر خرجی ما و خانواده‌هایمان خرید کنند و خودشان را به خطر بیاندازند. شاید من فروشنده الان که دارم جنس می‌فروشم کرونا نداشته باشم اما شاید ویروس در من نهفته باشد.»
مشکل فقط هزینه‌های جاری زندگی نیست. این زنان باید قسط‌های عقب مانده را هم بدهند و چک‌هایی را هم که برای خرید جنس‌هایی که کشیده بودند، پاس کنند. آنا برای پر کردن جای خالی چک 10میلیون تومانی‌اش به مشکل خورده: «23فروردین چک داشتم. منی که از اول اسفند کار نکردم چطور باید چکم را پاس کنم. طرف صبح همان روز زنگ زده بود که بگو کی و چطور می‌توانی پرداخت کنی، تاریخ تعیین کند و گرنه برگشت می‌زنم. در کشورهای دیگر به مردم می‌رسند، همه کارهای بانکی را تعطیل کردند که کسی برای دادن قسط یا پاس کردن چک به مشکل نخورد، یا حداقل خوراک روزانه‌شان را می‌دهند تا مردم فقط به فکر هزینه‌های دیگر باشند، ولی ما اینجا کار نداریم ولی مثل قبل باید هزینه کنیم، با کدام پول خدا می‌داند.همه زندگی مردم قسطی است. دولت باید بگوید تا یک‌ماه بعد ریشه کن شدن کرونا هیچ قسطی پرداخت نشود و هیچ چکی برگشت نخورد.»
ویترین‌های بی‌مشتری اینستاگرام
بیتا زنی است که با خیاطی زندگی‌اش را می‌گذراند. لباس‌های رنگارنگ بچه‌گانه که در صفحه‌اش می‌گذارد دل هر مادری را می‌برد اما داستان زندگی او به زیبایی لباس‌هایی که می‌دوزد، نیست. شاید به نظر برسد خیاطی که در خانه‌اش کار می‌کند و مشتری را نمی‌بیند و همه کارها از اندازه‌گیری و پرداخت پول غیر حضوری است چرا کارش باید به مشکل بخورد؟ بیتا می‌گوید: «اگر قبلا هفته‌ای 10تا سفارش می‌گرفتم الان شده هفته‌ای سه تا. به هر حال این سفارش‌ها را باید پیک ببرد، مردم از اینکه از پیک هم چیزی بگیرند، می‌ترسند. درست است که من اصول بهداشتی را رعایت می‌کنم و مدام دست‌هایم را می‌شویم ولی کسی که لباس را می‌خرد، نگران است که آلوده باشد، به خصوص اینکه لباس را تن بچه می‌کند. خیلی‌ها هم دوست ندارند لباس نو را بشویند. به‌خاطر همین ترجیح می‌دهند فعلا از همان لباس‌هایی که داشته‌اند استفاده کنند.»
مشتریان بیتا شاید در مقایسه با خود او وضع مالی مناسبی داشته باشند اما به هر حال آنها هم شرایط سختی را در حال تجربه هستند:«مگر چند نفر از این مردم هستند که حقوق ثابتی دارند؟ تعدادشان خیلی کم است. خیلی از آدم‌ها شغلشان آزاد است و با قرنطینه وضعیت مالی‌شان به هم ریخته است. شاید الان مشکلی نداشته باشند که یک لباس برای بچه‌شان بخرند اما نگران روزهای آینده هستند. ترجیح می‌دهند به پس‌اندازشان دست نزنند و برای روز مبادا نگه دارند. خود من تا الان از پس‌انداز خرج می‌کردم، تمام شود، چه کار باید بکنم؟ صاحب‌خانه هم مثل من مشکل مالی دارد و منبع درآمدش همین کرایه‌ای است که من می‌دهم، می‌توانم بگویم ندارم و کرایه نمی‌دهم؟»
نظافت‌کار بیمار
فاطمه به تازگی مستقل شده بود اما با آمدن کرونا دوباره مجبور شد پیش خواهرش زندگی کند: «قبلا با خواهرم زندگی می‌کردم. از هم جدا شدیم. برادرم یک خانه برای دخترش خریده بود. به من گفت فعلا بیا اینجا بنشین. همه وسایل‌هایم را قسطی خریدم و رفتم آنجا ولی الان کرونا آمده نمی‌توانم هزینه کنم و شارژ بدهم. رفتم پیش خواهرم تا در هزینه‌های خورد و خوراک صرفه‌جویی کنیم.»
فاطمه مدتی پرستار افراد سالخورده بود و بعد از اینکه زانویش را جراحی کرد، ترجیح داد برای نظافت به خانه‌ها برود:«هر روز هفته کار می‌کردم. حتی جمعه‌ها هم می‌خواستند می‌رفتم ولی دو‌ماه و نیم است که کسی برای نظافت به من زنگ نزده. در این مدت فقط چند روز پیش یک نفر زنگ زد. کل درآمد من 600هزار تومان بیمه بازنشستگی است که می‌گیرم. با این پول، باید شارژ آب و برق، قسط‌‌ها و خرج خورد و خوراک را باید بدهم، نمی‌رسد کم می‌آید.»
فاطمه روزهایی که سر کار بود، بین 100تا 110هزار تومان برای نظافت روزانه دستمزد می‌گرفت. با این پول هم می‌توانست قسط‌هایش را بدهد و هم به خواهر کوچکترش که بیماری قند نوع دو دارد و در کرج مستاجر است، برسد اما الان: «خودم هم سربار خواهر بزرگترم هستم. بعضی از مشتریان همان پولی را که برای نظافت می‌دادند، برایم ریختند اما خیلی نبود. خواهر کوچکم ماهی 400هزار تومان از بیمه می‌گیرد. بیمه ما را هم برادرم ریخته بود. خواهرم باید انسولین بزند. بعضی وقت‌ها مجبور می‌شویم داروهایش را آزاد بخریم و هزینه بالا می‌رود. خودم هم فشار خون دارم. بالا و پایین می‌شود. یک قرانی هم پس‌انداز ندارم. شوهر و بچه هم ندارم. خودم هستم و خواهرهایم.»
خدمه اخراجی با شوهر معتاد
گلی خانم خدمه یک شرکت خصوصی بود. او قبل از اینکه کرونا بیاید بیکار شد: «تعدیل نیرو داشتند.» دنبال کار بود که کرونا آمد: «نتوانستم کاری پیدا کنم.» گلی در مورد همسرش می‌گوید: «ببخشید معتاد است.» دخترش ازدواج کرده و با پسر 17ساله‌اش در خانه 38متری که در نسیم شهر اسلامشهر اجاره کرده، زندگی می‌کند. در این دو‌ماه و نیمی که بیکار بوده، هیچ درآمدی نداشته: «بعد از اینکه به من گفتند سرکار نیا، همکارانم در شرکتی که کار می‌کردند یک پولی جمع کردند و به من دادند. در این مدت با این پول زندگی را گذراندم.» این پول خیلی زیاد نبوده. گلی ماهی 400هزار تومان کرایه می‌دهد و این پول را بیشتر برای اجاره خانه داده. او نگران ماه‌های آینده است: «خرداد قرارداد خانه تمام می‌شود.» گلی 10میلیون تومان برای پیش‌قسط خانه دارد. با بالا رفتن قیمت خانه‌ها و بیشتر شدن اجاره‌ها می‌شود خانه در حد همین خانه 38متری پیدا کند؟ بعید به نظر می‌رسد. در این مدت همه از صاحب‌خانه‌ها انتظار دارند که کرایه‌ها را ببخشند ولی گلی کرایه‌اش را کامل داده: «صاحب‌خانه‌ام موظف نیست چیزی را به من ببخشد او هم مثل من است و به پولش نیاز دارد.»
گلی حتی یارانه هم ندارد، او مشکل دیگری هم دارد: «گفتم که همسرم معتاد است. یک اشتباهی کردم و موقع ثبت‌نام برای یارانه‌‌ها او را سرپرست معرفی کردم. یارانه را به ما نمی‌دهد. مال خودش است. بعضی از وقت‌ها هم از کیفم پول برمی‌دارد تا مواد بخرد. بعضی وقت‌ها هم شارژ را کش می‌رود. دست خودش که نیست، اعتیاد مجبورش می‌کند. اذیت که می‌شود، دست به این کارها می‌زند.» او برای تامین هزینه‌های زندگی‌اش به بهزیستی هم مراجعه کرده، اما: «گفتند چون شوهر داری نمی‌توانیم به تو کمک کنیم.»
گلی قسط عقب افتاده هم دارد. برای اینکه پول پیش خانه را بدهد، وام گرفته: «ماهی باید 600هزار تومان قسط بدهم. از بهمن تا به حال قسط ندادم.» گلی یک روز آزمایشی سرکار رفته و امیدوار است که مدیران شرکت جدید کار او را بپسندند.
... اگر کرونا بماند
نگرانی این زنان این است که اگر کرونا بماند و اگر کاری پیدا نکنند، چطور از هزینه‌های زندگی‌شان بربیایند. گلی می‌ترسد قسط‌های عقب مانده کار دستش بدهد، بیتا نمی‌داند تا آخر‌ماه می‌تواند کرایه خانه را جمع و جور کند یا نه. روزهای گذشته حرف از حمایت بوده، حمایت از این زنان. فریبا نظری، مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده چند روز پیش گفته بود دفاتر زنان و خانواده استانداری‌ها با کمک سمن‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی، کارگاه‌هایی را فعال کرده‌اند تا زنان سرپرست خانوار، بتوانند کار و درآمدی داشته باشند، کارگاه‌هایی مثل دوخت ماسک و تولید گان و دستکش. نظری از اشتغال 7700زن خبر داده بود. با کمک بعضی از خیرین، بهزیستی و کمیته امداد و بعضی از مناطق شهرداری تهران، بسته‌های بهداشتی و ارزاقی به خانواده‌های آسیب‌دیده داده شده اما نه گلی و نه فاطمه خبری از این کارگاه‌‌ها و بسته‌های حمایتی ندارند.
دولت هم گفته به قشر آسیب‌پذیر تسهیلات قرض‌الحسنه‌ای پرداخت کنند. 23میلیون خانوار یارانه‌بگیر وام یک میلیون تومانی گرفتند ولی دولت در نظر دارد برای 4 میلیون خانواری که درآمد ثابتی ندارند؛ کارگران فصلی، رانندگان تاکسی و.. تسهیلاتی تا 2 میلیون تومان پرداخت کند. زنان سرپرست خانوار هم جزو این 4میلیون نفری هستند که وامی بیش از یک میلیون دریافت می‌کنند اما زنانی که نان‌آور خانه هستند اما سرپرست خانوار حساب نمی‌شوند، شامل این مصوبه می‌شوند؟ شانههای گلی و زنان مثل او که همسرش یارانه هر‌ماه را خرج مواد می‌کنند، زیر بار کرونا نحیف تر و خموده تر از همیشه است.
زنان سرپرست خانوار در دوران کرونا با مسایل مالی روبه رو شدهاند. زنانی هم هستند که نان آور خانه‌اند اما به دلیل داشتن همسر سرپرست خانوار محسوب نمی‌شوند، زنانی که بیش از دیگر زنان مشکل دارند و حمایت نمی‌شوند
