میدانگاه در شهری برای مردم

بابک شکوفی- دبیر گروه معماری جامعه مهندسان مشاور ایران

فضاهای همگانی پیاده شهری مهم‌ترین عرصه حضور اجتماعی شهروندان در یک شهر هستند و در این عرصه میدانگاه‌های شهری (میدان‌های پیاده و پلازاها) از اهمیت بسزایی برخوردارند. تعاملات اجتماعی در میدانگاه‌ها باعث ارتقای حس همزیستی عمومی و وحدت اجتماعی و مدنی جامعه شهری شده و نقش بسیار مهمی در تعریف و تثبیت هویت فضایی و ایجاد خاطره مشترک جمعی میان شهروندان ایفا می‌کند. متأسفانه از نزدیک به یک قرن پیش، توسعه شهری ایران به‌شدت تحت‌تأثیر ساخت خیابان‌ها، اتوبان‌ها، فضاهای سواره و خودرومحور شکل گرفت و فضاهای همگانی خاص پیاده و به‌خصوص میدانگاه‌های پیاده و اهمیت آن در سلسله مراتب شهری و اجتماعی نادیده گرفته شد.
پس از تشکیل شورای شهر پنجم، کمیته معماری و طرح‌های شهری در چارچوب رویکرد کلی توجه به حقوق عمومی شهروندان و بازگرداندن فضای شهری به مردم، ایجاد و توسعه میدانگاه‌های شهری را در دستور کار قرار داد که با استقبال و حمایت مدیران شهری در شهرداری تهران گام‌های اولیه در این زمینه برنامه‌ریزی و اجرا شد.
در گام اول این طرح نقاط خاصی از فضاهای شهری موجود که ظرفیت ارتقا به یک میدانگاه فعال و پویا را با کمترین دخالت کالبدی دارا بودند، شناسایی‌ و سپس برگزاری چندین جشنواره موضوعی در قالب پروژه نوروزگاه‌ها (نوروز98) در آن فضاها برنامه‌ریزی شد. این فضاها از کف و بستر مناسب جهت حضور و استقرار شهروندان برخوردار بودند و همچنین امکان فعال‌سازی‌ بدنه شهری در آنها با استفاده از سازه‌های سبک و موقت امکان‌پذیر بود. به این ترتیب 3فضای باغ فردوس، شمال محور برادران مظفر (جنب سینما فلسطین) و شمال شرقی میدان راه‌آهن انتخاب، طراحی و آماده‌سازی‌ شد تا در نوروز98 میزبان 3جشنواره میدانی «کودک و خانواده»، «ادبیات و هنرهای تجسمی» و «اقوام ایرانی» باشند. استقبال بسیار خوب شهروندان از این اتفاق جدید در فضای شهری، شورای شهر و مدیریت شهری را بر آن داشت تا با نیرویی مضاعف طرح توسعه میدانگاه‌ها و فضاهای همگانی شهری را پیگیری کند و به این ترتیب ایجاد 22میدانگاه جدید وارد برنامه 5ساله توسعه شهر تهران شد. واقعیت اینجاست که توسعه شهرهای ما در دهه‌های گذشته تا حدود زیادی خودرومحور بوده است. اکنون زمان آن فرارسیده که شهروندان مانده در میان انبوه خودروها و ساختمان‌ها را به جایگاه شایسته خود در میان فضای شهری بازگردانیم. امروز میدانگاه‌ها در شهر نه فقط یک فضای همگانی جدید برای شهروندان، بلکه نشانه یک دیدگاه جدید به حقوق شهروندی و یاریگر اعاده این جایگاه شایسته خواهند بود.