بنزین بدون مخلفات

ناهید سمیعی :

نخستین فروشندگان بنزین، داروخانه‌ها بودند؛ بعدها با پیشرفت تکنولوژی، کلانشهرها به فضایی با عنوان «جایگاه سوخت» نیازمند شدند و به این ترتیب، نخستین جایگاه سوخت جهان در سال1905در سن‌لوئیس آمریکا ساخته شد.
طراحی جایگاه سوخت به‌عنوان یکی از عناصر مهم شهری، اهمیت ویژه‌ای دارد. در طراحی این فضا علاوه بر دقت به شکل ظاهری و همخوانی با عناصر شهری، باید به ایمنی و اصول ساخت هم توجه داشت. در سال‌های اخیر، طراحی و اجرای جایگاه‌های سوخت در شهر تهران به سمت استاندارد‌های جهانی حرکت کرده است؛ به‌عنوان مثال، این جایگاه‌ها از نظر محل قرارگیری، تفکیک خودروها، رعایت نکات ایمنی و دسترسی، با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ است اما هنوز در استفاده از مصالح دوستدار محیط‌زیست، رنگ مطلوب، همخوانی با محیط شهری و فراهم‌ساختن امکانات رفاهی، کمبود دارد.

موقعیت‌یابی جایگاه‌ها

مهم‌ترین نکته‌ای که باید در طراحی جایگاه‌های سوخت در نظر داشت، فاصله آنها از یکدیگر و قرار‌گیری آنها با توجه به مناطق شهری‌است. جایگاه‌های سوخت در مناطق پرتردد، در تعداد بالا و با فواصل مشخص، در ورودی و خروجی شهرها و نقاط مرکزی آن قرار دارند تا امکان دسترسی از هرجهت در فضای شهری به این جایگاه‌ها وجود داشته باشد. در طراحی پمپ‌بنزین‌ها باید امکان ورود و خروج مناسب خودروها وجود داشته باشد و مسیری برای انتظار خودروها برای رسیدن به جایگاه اصلی تعبیه شود. همچنین باید توجه داشت که زمین پیشنهادی از مراکزی که با کار گرم مانند جوشکاری، نانوایی و... مرتبط هستند، فاصله مناسبی
 داشته باشد.

اصول استفاده از رنگ و مصالح

طراحی نمای یک پمپ‌بنزین، از عوامل افزایش جایگاه اجتماعی آن و رضایت مشتریان به حساب می‌آید و به ‌دلیل نیاز روزانه راننده‌ها به استفاده از جایگاه‌های سوخت، نقش طراحی بهینه و کارآمد، مهم ارزیابی می‌شود؛ به همین منظور، رنگ به‌کاررفته در یک جایگاه سوخت باید با عناصر شهری همخوانی داشته و به‌راحتی قابل تشخیص باشد؛ به عنوان مثال استفاده از رنگ‌های قرمز، آبی و سبز برای شناسایی سریع این فضا، انتخاب مناسبی‌است. همچنین چراغ‌های ال‌ای‌دی علاوه بر کم‌مصرف‌بودن به جلب‌توجه جایگاه در شب، کمک قابل‌توجهی می‌کند. نکته دیگر در ساخت و طراحی جایگاه‌های سوخت، استفاده از مصالح دیرسوز و البته تجدید‌پذیر است. به‌کاربردن مواد بازیافتی بادوام، نصب صفحه خورشیدی برای کاهش هزینه مصرفی برق، ساخت سامانه جمع‌آوری آب باران برای آبیاری فضای سبز و همین‌طور چراغ‌های ال‌ای‌دی، از ویژگی‌های معماری دوستدار محیط‌زیست به ‌شمار می‌رود. از این زاویه دید، طراحی جایگاه سوخت در کلانشهر تهران به لحاظ انتخاب رنگ، در مواردی درست بوده اما متأسفانه هنوز فکری برای استفاده از مصالح تجدید‌پذیر در این فضاها نشده است.

چگونگی طراحی جایگاه‌ها

در طراحی جایگاه سوخت باید نکات و استانداردهای بسیاری در نظر گرفته شود؛ بنابراین نمی‌توان طبق سلیقه شخصی عمل کرد؛ به‌عنوان مثال، عرضه بنزین باید در سکوهای مجاور دفتر طراحی شود و عرضه نفت‌گاز در سکوهای مجاور خیابان یا جاده، مد نظر قرار گیرد. همچنین لازم است به ‌منظور فراهم‌بودن امکان فرار سریع نفتکش در زمان حریق، محل تخلیه، نزدیک در خروجی جایگاه در نظر گرفته شود؛ در عین حال طراحی باید به شکلی صورت گیرد که فاصله بین هر دو سکو، حداقل 6متر باشد و جایگاه مخصوص موتورسیکلت نیز به ‌صورت جداگانه تعبیه شود.

مهم‌ترین ویژگی‌ها 

در طراحی جایگاه سوخت استاندارد باید به قابلیت دسترسی آسان، محل قرارگیری درست، استفاده از مصالح دیرسوز، ایمنی، قابلیت دید و روشنایی، توجه شود و جنس مصالح نیز بر اساس اقلیم منطقه می‌تواند شیشه، بتن، فلز و... باشد. در این میان در بسیاری از جایگاه‌های سراسر جهان علاوه بر عرضه سوخت، به خدمات دیگری همچون خدمات فنی اتومبیل، عرضه روان‌سازها و ایجاد دکه، فروشگاه و رستوران هم فکر شده است. در شهر تهران تاکنون پروژه‌ای با کاربردهای مختلف و البته سازگار با محیط‌زیست ساخته نشده است.

جایگاه‌های سوخت خارجی 

جایگاه‌ سوخت مانند هر عنصر دیگر شهری به دلیل کاربری بالا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در پمپ بنزین هلیوس آمریکا از مواد بازیافتی و بادوام استفاده شده و در نورپردازی آن نیز از چراغ‌های کم‌مصرف ال‌ای‌دی بهره گرفته‌اند. سقف این جایگاه نیز ترکیبی جذاب از ده‌ها سطح مثلثی تولیدشده از آهن‌های بازیافتی است. در پمپ بنزینی در ایتالیا هم با استفاده از ترکیب سنتی و مدرن و همین‌طور به‌کارگیری رنگ قرمز، جایگاهی تحسین‌برانگیز برای کاربران فراهم شده است. طراحی نعلبکی‌شکل پمپ‌بنزین گالانتا در اسلواکی، ما را به یاد پمپ‌بنزین‌های انگلستان در دهه۱۹۶۰ میلادی می‌اندازد؛ همچنین استفاده از المان‌هایی نظیر چوب در ساخت آن، فضایی سیال میان دو بخش داخلی و خارجی، مهیا کرده است. پمپ‌بنزین اریوال در بلژیک هم با معماری جذاب خود روی یک بزرگراه، سایه افکنده است؛ بدین‌ترتیب رانندگان هر دو مسیر می‌توانند از خدمات آن استفاده کنند. تلاش شده تا در این جایگاه، علاوه بر پرکردن باک خودرو، فضایی فرهنگی هم برای مسافران فراهم شود.