سکوت کویر را نشکنید

ایمان مهدی زاده_پژوهشگر توسعه پایدار

کویر پر از سکوت است. سکوتش عجیب و برای هر گردشگری حرمت دارد. کویرهای ایران، زیبایی‌های شگفت‌آوری برای گردشگران دارد. اما در پس این سکوت فریادی دارد پرغریو. فریاد کویر، طوفان شن است. ناگهان پیدایش می‌شود. سیاه و پرباد! و آنچه با آن کرده‌ایم را برای ما و آیندگان فریاد می‌کشد و گاه با فریادهای پی‌درپی، شهرها و تمدن‌هایی را دفن می‌کند. پاییز که می‌رسد فضاهای گردشگری به روی گردشگران باز می‌شود تا از طبیعت بکر و ناب سرزمین ایران بهره و حظ وافر ببرند. یکی از جاذبه‌های کم‌نظیری که پاییز تا پایان نیمه اول بهار، مقصد گردشگران بسیار می‌شود، کویر است. افسونگری کویرها و صحراهای ایران برکسی پوشیده نیست. همانطور که «آلفونس گابریل» جغرافیدان مشهور در کتاب «عبور از صحرای ایران» می‌نویسد؛ هرکس در عمرش یک‌بار کویرهای ایران را ببیند تا پایان عمر افسون کویر رهایش نمی‌کند. هر سال نیز بر تعداد گردشگران مناطق کویری افزوده می‌شود.
مهم‌ترین شاخصه‌های جذابیت‌های کویر در طبیعت‌گردی؛ چشم‌انداز، آسمان زلال و سکوت است. اما با اجرای تورهای بی‌رویه و غیرکارشناسی در سایه نبود آموزش صحیح طبیعت‌گردی، ماحصل این گردشگری چیزی جز آسیب به طبیعت و طبیعت‌گردها نیست.
شاخصه‌هایی باید در توسعه فضاهای گردشگری درنظر گرفته شود که علاوه بر ارزیابی توان اکولوژیک منطقه و فرهنگ محلی، حفظ و رعایت پتانسیل‌های طبیعی را نیز مدنظر قرار دهد. اغلب تورهای گردشگری کوچک‌ترین اهمیتی به ویژگی‌های زیرساختی گردشگری نمی‌دهند و درک درستی از شکنندگی طبیعت نحیف کویر ندارند. در نهایت برخی پلاستیک‌های همراهشان را برمی‌گردانند و بر سر طبیعت منت هم می‌گذارند. فصل پاییز که می‌رسد، اتوبوس‌های پرتعداد، آخر هفته‌ها و در تعطیلات، راهی کویرهای مختلف مرنجاب، مصر، لوت، شهداد و... می‌شوند و خودروها و گردشگران از نابودی پوشش گیاهی کم‌تعداد نیز ابایی ندارند. زباله‌های تجزیه‌پذیر و ناپذیر را در کویر رها می‌کنند و وقعی هم به فرهنگ مردم کویری و سکوت‌شان نمی‌نهند و با ایجاد هیاهو و سروصدا، سکوت کویر را زایل می‌کنند. شب‌ها با پروژکتور، زلالی آسمان را می‌ربایند و طی سال‌های اخیر نیز بیراهه‌نوردها (آفرودسوارها) بلایی تازه شده‌اند به جان کویرهای ایران.
متأسفانه فضاهای کویری جز مردم محلی متصدی و ناظری ندارند و اغلب این مردم که نبود اشتغال و آب باعث شده در مضیقه اقتصادی قرار گیرند، چندان به آلودگی‌ها حساسیت نشان نمی‌دهند. پس‌از گذشت چند سال به همین منوال، یکی از بهترین و بکرترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی از دست می‌رود. چون روش اجرای تور در شرایط کنونی با توسعه پایدار مغایرت بسیار دارد. با توجه به این موارد باید دانست که جداسازی سایت‌های آفرودی از کمپ‌های استراحت و مناطق دارای پوشش گیاهی، کمک به بیابان‌زدایی با کاشت نهال و ورود نکردن به مناطق دارای پوشش گیاهی، سودرسانی به فرهنگ جامعه محلی با خرید سوغات و صنایع‌دستی، اولویت‌های کویرگردی پایدار است.