دعوتید به تهرانگردی با حضور در خانه‌موزه شاعران و نویسندگان به مناسبت روز شعر و ادب پارسی
مهمانی درخانه‌های غزل وشعروسخن
الناز عباسیان
آثار ادبی نویسندگان و شاعران بنام و برجسته ایرانی شهرت جهانی دارند و همین موضوع موجب شده تا مکان‌هایی که این ادیبان در آن زندگی کرده‌اند، مقصدی برای گردشگری باشد. از این‌رو بسیاری از مکان‌های گردشگری در کشور ما با اسطوره‌ها و افسانه‌های ادبی درآمیخته‌اند. در این میان شهر تهران نیز زادگاه یا حداقل محل زندگی بسیاری از ادیبان و شاعران ایرانی بوده که در طول زندگی با بسیاری از آثار آنها آشنا شده و آنها را خوانده‌ایم. از خانه جلال آلاحمد گرفته تا عمارت پدری پروین اعتصامی همگی خانه‌هایی هستند که روزگاری محل زندگی شاعران و نویسندگان بزرگ ایران زمین بوده‌اند. البته هم‌اکنون تعدادی از این خانه‌ها به خانه‌موزه تبدیل شده‌اند و متأسفانه تعدادی هم در شرف تخریب هستند. با این حال روز شعر و ادب پارسی بهانه به دست ما داده تا شما را به یک تور تهرانگردی ادبی، دعوت و با هم خانه‌های شاعران و ادیبان و داستان زندگی آنها را مرور کنیم.
موزه‌ای که میراث یک اندیشمند است
خانه‌موزه دکتر علی شریعتی
خانه دکتر علی شریعتی یکی از مقصدهای ما برای تهرانگردی ادبی است. خانه کسی که از شخصیت‌های برجسته و اثرگذار تاریخ معاصر ایران است. این خانه در سال ۱۳۷۶ توسط شهرداری از خانواده او برای بهره‌برداری با عنوان خانه‌موزه خریداری و ۲۷ مرداد ۸۳ در فهرست آثار ملی ثبت شد. در اسفندماه سال۱۳۸۵ تحت عنوان خانه‌موزه دکتر شریعتی افتتاح شد و حالا در یکی از کوچه‌های خیابان جمالزاده تهران آماده پذیرش علاقه‌مندانی است که به این موزه مراجعه میکنند. دکتر شریعتی سال‌ها در آن زیست و در اتاق کوچک آن اندیشه‌ها و افکارش را بر صفحات سپید کاغذ نشاند. این خانه، از جمله بناهای احداث شده در حدفاصل سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ است که صرفا به لحاظ شخصیت علمی، اجتماعی و ملی وی که مدتی در آن ساکن بوده در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. درباره این خانه باید خاطرنشان کنیم که این خانه ارزش معماری یا تزئینات و طراحی ویژه و چندانی ندارد اما در عوض ارزش معنوی بالایی دارد. دکتر شریعتی به‌علت دستگیری‌های فراوان، مجموعا
۲ سال در این خانه زندگی کرد. آیت‌الله خامنه‌ای- رهبر معظم انقلاب- یک‌بار پس از آزادی از زندان، برای دادن خبر سلامتی دکتر شریعتی که ایشان نیز در همان زندان بودند، به این خانه رفتند و با خانواده دکتر شریعتی گفت‌وگو کردند. ازجمله آثاری که در این بنا نگهداری می‌شود می‌توان به اسناد و مدارکی از دوران تحصیل، مکاتبات محرمانه ساواک درباره فعالیت‌های وی و نیز بازنشستگی اجباری وی با سمت معلم اشاره کرد. در کتابخانه‌موزه، آثار او و نیز کتاب‌هایی که درباره وی نوشته شده فراهم آمده است. در داخل حیاط خانه شریعتی اتومبیل سرمه‌ای رنگ «مسکوویچ» وی با شماره شهربانی« ۳۲۲۵۹- مشهد» پارک شده است.
نشانی: خیابان جمالزاده شمالی، نرسیده به خیابان فاطمی، کوچه نادر
محل زندگی زوج ادبی ایران
خانه‌موزه سیمین و جلال
در بنبست ارض در محله دزاشیب تهران، خانه ویلایی کوچکی هست که روزگاری میزبان زوجی ادیب بوده است؛ جایی که یادآور قدم‌ها، نجواها و عاشقانه‌های مرحوم جلال آلاحمد و سیمین دانشور است. خانه جلال آلاحمد و سیمین دانشور در سال ۱۳۸۳ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره۱۱۴۶۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، سپس توسط شهرداری خریداری و احیا شد و در نهایت در اردیبهشت ۱۳۹۷ در سالروز تولد بانو سیمین دانشور، به‌عنوان «خانه‌موزه سیمین و جلال» افتتاح شد. این مکان به‌عنوان مکانی برای تجمع ادب‌دوستان از دو جهت مورد توجه و اهمیت است؛ یکی به لحاظ معماری خانه و دومی رویدادهایی که در آن رخ داده است. رویدادهای این خانه ارزشی دوچندان به بنای این خانه داده است. جالب است بدانید این خانه از سال۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ توسط مرحوم آلاحمد و در زمانی که دانشور در حال سپری‌کردن دوره دکتری در خارج از کشور بود، به کمک دوست جلال- سرهنگ معینی- ساخته شد. با توجه به اهمیت این طرح نوع مرمت به‌صورت سبکی (عین به عین) صورت گرفته است تا حداقل مداخله در بنا صورت گیرد و تمامی اقدامات مرمتی جهت بالابردن مقاومت ساختمان نیز انجام شده است. این خانه یک ویژگی و تفاوت دارد که آن را از دیگر بناها متمایز می‌کند. این خانه از آغاز (نقشه ساخت تا اتمام ساخت خانه) زیر نظر جلال آلاحمد بوده و او با دستان خود سنگ‌‌های این خانه را تراشیده است. ناگفته نماند جلال آل احمد و سیمین دانشور در تاریخ فرهنگی معاصر ایران نقش داشتند. نقدها و حرف‌ها، مدیر مدرسه، در یتیم خلیج‌فارس، نقد‌های گوناگون جلال، سووشون، جزیره سرگردانی و غروب جلال بارها و بارها تجدید چاپ و خوانده می‌شود، یعنی آنها در لابه‌‌لای تمامی خانه‌های این سرزمین زندگی میکنند و نقطه عزیمت خوبی است که این خانه به موزه تبدیل شد.
نشانی: دزاشیب، خیابان شهید رمضانی، کوچه رهبری، کوچه پسندیده، بنبست ارض، پلاک ۱
مکانی پرستاره و خاموش
گورستان ظهیرالدوله
بعضی از مکان‌ها پس از ورود و حضور افراد مشهوری به آنها، شهرت می‌یابند. گورستان ظهیرالدوله یکی از همین مکان‌هاست که شروع شهرت آن به زمانی برمی‌گردد که علی‌خان قاجار دولو یا علی‌خان ظهیرالدوله (1303-1243) از چهره‌های سرشناس عرفان و سیاست در دستگاه حکومتی ناصرالدین‌شاه، در آنجا به خاک سپرده شد. این گورستان در شمالی‌ترین نقطه تهران، مدفن بزرگان و مشاهیری است که گرچه نام و اثرگذاریشان در این مملکت تا همیشه تاریخ روشن است اما محل دفنشان مدت‌هاست که به خاموشی سپرده شده است؛ چهره‌هایی که پس از مرگ کم‌کم به ظهیرالدوله رفتند کم نیستند. فروغ فرخزاد، رهی معیری، ملک‌الشعرای بهار، مرتضی محجوبی، حسین یاحقی، قمرالملوک وزیری، ابوالحسن صبا، حسین صبا، محمد مسعود، علی اقبال، جهانبخت توفیق، اسماعیل مرزبان، حسنعلی مستشار و... بخشی از بزرگ‌ترین اسامی و چهره‌های صاحب‌نام در عرصه موسیقی، سیاست، هنر و اجتماع در زمان خود و تاریخ ایران هستند که آرامگاه ابدی‌شان ظهیرالدوله است. چهره‌هایی که بعضا در زمینه تخصصی خودشان اثرگذار و صاحب سبک بوده و اتفاقات قبلی و بعدی در زمینه تخصص‌شان را می‌توان متاثر از نام و عملکرد آنان دید. البته اوضاع این قبرستان همانند بسیاری از جلوه‌های فرهنگی ایران معاصر حال خوشی ندارد؛ سنگ‌هایی که نه کسی به آنها رسیدگی می‌کند و نه امکانی برای رسیدگی دارند. اسامی مدفون در ظهیرالدوله وزن سنگینی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران را به دوش می‌کشند. چهره‌های بزرگی که نه‌تنها به‌دلیل مباحث فرهنگی و تاریخی که از جهت سهم و نقش آنان در ارتقای فهم جایگاه امروزین ما شایسته بزرگداشت و دیده شدن هستند. ناگفته نماند زمان بازدید از قبرستان ظهیرالدوله تهران فقط پنجشنبه‌هاست. خانم‌ها پنجشنبه‌ها از ساعت ۱۰ تا ۱۲ و آقایان پنجشنبه‌ها ساعت ۱۲ تا ۱۵ برای بازدید زمان دارند.
نشانی: میدان قدس، خیابان دربند، خیابان ظهیرالدوله، پلاک ۳
مرکز تخصصی آموزش شعر و پژوهش ادبی
خانه شاعران ایرانی
نوبتی هم که باشد نوبت به معرفی «خانه شاعران» که به انجمن شاعران ایران معروف است، می‌رسد. یک مجموعه فرهنگی هنری جالب که در خیابان کلاهدوز (دولت) است. ساختمانی آجری که در نگاه اول شاید نظرتان را به‌خود جلب نکند اما وجود تابلوی آن شما را از چگونگی این بنا و کاربری آن آگاه می‌سازد. وقتی وارد باغ زیبای آن می‌شوید وجود عمارتی آجری در دل باغ نظر شما را به‌خود جلب می‌کند؛ ساختمانی 2طبقه با ساختی ساده که وجود تندیس‌هایی از شاعران معاصرمان مانند سهراب سپهری، پروین اعتصامی، نیما یوشیج (علی اسفندیاری)، سلمان هراتی، استاد شهریار (محمدحسین شهریار) و … فضای باغ را زیباتر کرده است و همچنین به نوعی وجود تندیس‌هایی که در باغ تعبیه شده‌اند، حال و هوای این عمارت را گویا‌تر می‌کند. این خانه قدیمی و ۷۰ساله از طرف سازمان میراث فرهنگی به انجمن شاعران تعلق گرفته است. انجمن شاعران ایران و دفتر شعر جوان در این مجموعه استقرار دارند و هدف‌شان رشد شعر جوان و اصیل و نقد و بررسی شعرهاست. از سری فعالیت‌هایی که در این مجموعه انجام می‌شود می‌توان به دوره‌های آموزشی یک سالهای که برای شاعران جوانی که از سراسر کشور در آن شرکت میکنند اشاره کرد؛ همچنین تحقیق‌ها و پژوهش‌های ادبی، نشست‌های نقد و بررسی شعر و انتشارات دفتر شعر جوان و انتشار کتاب‌های شعر دو زبانه از فعالیت‌های پررنگ مجموعه است. انجمن شاعران ایران از آن فضاهایی است که دیدن آن خالی از لطف نیست. می‌توانید با اطلاع از برنامه‌ها، نشست‌ها و کانون‌های شعری که در این مکان فرهنگی برگزار می‌شود و در صورتی که جزو علاقه‌مندی‌های‌تان است در این کانون‌ها مشارکت کنید و همچنین این بنای زیبا را ببینید. اگر دوشنبه‌ها به این مجموعه سر بزنید می‌توانید از جلسه «شعر و موسیقی» که شاعران پیشکسوت در آن حضور دارند لذت ببرید. به تازگی به این مجموعه کافی‌شاپ و آرت‌شاپ هم اضافه شده و لذت استفاده از فضای آزاد و بافت قدیمی ساختمان را برای مراجعان فراهم کرده. اطراف حوض بزرگ مجموعه می‌توانید بنشینید و از فضا به‌‌خوبی استفاده کنید.
نشانی: خیابان کلاهدوز (دولت)، تقاطع خیابان نعمتی و کیکاووس
یادگاری از مشاعره‌های ماندگار
خانه پرغزل سپانلو
حالا که صحبت از گردشگری ادبی است بد نیست به یک خانه ادیب‌پرور در قلب تهران اشاره کنیم؛ خانه استاد محمدعلی سپانلو از شعرای برجسته معاصر که محل برپایی جلسات شعرخوانی و نقد ادبی بسیاری از بزرگان ادب چون زنده‌یادان مهدی اخوان ثالث، هوشنگ گلشیری، غزاله علیزاده و عزیزانی چون محمود دولت‌آبادی و بسیاری از شعرا و نویسندگان معاصر بوده است. این خانه به‌عنوان یکی از آثار ثبتی تهران شناخته شده و مربوط به دوره پهلوی دوم است. ناگفته نماند سپانلو از معدود شاعران و نویسندگان ایرانی است که در دنیای ادبیات غرب نیز شناخته شده و توانسته است نشان شوالیه نخل (لژیون دونور) آکادمی فرانسه و جایزه ماکس ژاکوب را دریافت کند. البته گفته می‌شود سپانلو قصد تبدیل خانه‌اش به خانه‌موزه یا خانه شعر را نداشته و وصی او نیز این قصد را نداشته و فقط به‌علت جلوگیری از تخریب خانه این مکان ثبت ملی شده است. در این خانه برای بازدید عموم گشوده نیست با این وجود با هماهنگی با وصی مرحوم سپانلو می‌توانید با تعیین وقت قبلی از این مکان به‌صورت دسته‌جمعی بازدید کرده و عکس بگیرید.
نشانی: انتهای بلوار کشاورز، ابتدای خیابان جمالزاده شمالی، بنبست سرو، پلاک ۴
غیر قابل بازدید
خانه‌هایی که در آثار ملی ثبت شده اما به دلایلی متروک رها شده و در انتظار بهسازی و تبدیل به موزه برای گردشگران ادبی هستند
خانه تاریخی پدر شعر نو
میراث به جامانده از نیما یوشیج
خانه اول نیما یوشیج در روستای یوش، بنایی است مربوط به دوره قاجار که از طرف سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان اثر ملی ثبت شده‌است. علاوه بر این خانه، در شهر تهران و محله دزاشیب خانه دیگر «پدر شعر نو» هم برای خودش قدمت و ارزشی دارد. نیما به توصیه دوستانش در محله دزاشیب زمینی را در سال۱۳۲۷ خریداری و در این زمین خانه‌ای با زیربنای ۱۸۰ متر مربع ساخت. با توجه به شکل متداول معماری و ساخت منازل در منطقه دزاشیب، این خانه دارای سقف شیروانی است. در پی سعی به تخریب این بنا توسط مالکان قبلی خانه در سال ۱۳۸۰ و پیگیری سیمین دانشور این خانه بالاخره در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. اما حال و روز خانه دیگر به این اسم و رسم نمی‌خورد و مخروبه شده است. البته به تازگی پس از سال‌ها مذاکره بالاخره خانه نیما یوشیج توسط شهرداری تهران خریداری شد. به گفته مسئولان این خانه به زودی شاهد تغییرات بسیاری در خود خواهد بود.
نشانی: تجریش، خیابان دزاشیب، خیابان رمضانی
خانه متروک اما مملو از مهر اعتصامی‌ها
خانه پر از آداب پروین
مالک خانه تاریخی پروین اعتصامی که قدمتی بیش از80 سال دارد ادیب بزرگ «اعتصام الملک» پدر پروین است. او در همین خانه در سال 1315اشعارش را که حدود 248قطعه شعر بود، به چاپ رساند. بعد هم به‌خاطر شعرهایش نشان درجه 3لیاقت برایش درنظر گرفته شد که نپذیرفت. او حتی پیشنهاد رضا‌خان برای ورود به دربار و تدریس به ملکه و ولیعهد را نپذیرفت. این شاعر تبریزی تنهایی و سکوت را دوست داشت؛ خصلتی که بعد از فوت پدر شدت گرفت. در نهایت 4سال بعد از پدر و حدود سال1320 از دنیا رفت. بنای خانه به لحاظ تاریخی- فرهنگی مهم بوده و یادآور معماری اواخر دوره قاجاریه(معماری تلفیقی) است. بااین حال خانه پدری شاعره ایرانی - پروین اعتصامی- نیاز به مرمت دارد و امیدواریم به‌زودی در این خانه به روی گردشگران گشوده شود.
آدرس: تهران، خیابان مصطفی خمینی، پایین‌تر از چهارراه سرچشمه، کوچه شهید علیزاده کمیلی، پلاک 10، 8، 6
قصه پرغصه خانه یک شاعر
خانه متروک ملک‌الشعرای بهار
در انتهای بنبست گوهر در خیابان ملک‌الشعرای بهار خانه‌ای هست که می‌گویند خانه محمدتقی بهار است. او شاعر، مورخ، محقق، روزنامه‌نگار، سیاستمدار و استاد برجسته دانشگاه و فرزند میرزامحمد کاظم صبوری بود که 1265هجری شمسی در شهر مشهد متولد و تا وقتی در سن 20 سالگی به مشروطه نپیوسته بود، خانه‌ای در تهران نداشت. گرچه خانه ملک‌الشعرای بهار در سال 1382توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما شکل بهره‌برداری از این بنا هم‌اکنون نادرست است و استفاده از آن به‌عنوان انبار لوازم اداری فرسوده به هیچ عنوان شایسته نام بهار نیست. وضعیت این خانه چندان تعریفی ندارد و به‌صورت نیمه مخروبه رها شده است. همانگونه که اشاره شد این وضعیت تنها برای خانه ملک الشعرا نیست؛ بلکه خانه چند نفر از شاعران دیگر چون پروین اعتصامی و نیما یوشیج هم به همین صورت رها شده؛ درحالی‌که این خانه‌ها می‌توانند به موزه تبدیل شوند؛ زیرا شاعرانی چون بهار را اغلب مردم می‌شناسند و حتی علاقه‌مندند که محل زیستن این شاعران را ببینند.
نشانی: خیابان طالقانی، خیابان ملک‌الشعرای بهار، کوچه گوهر، پلاک 9
در همینه زمینه :
