روایت
دشمن مردم
افزایش بی‌رویه بهای بلیت تئاتر، مخاطب‌گریزی را به همراه دارد
فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار
شاید زمانی برسد که به صف‌های طولانی تئاتر در 2دهه قبل حسرت بخوریم. سالن‌های نمایشی در آن زمان شاید تعدادشان به‌اندازه انگشتان یک‌دست نمی‌رسید، اما نمایش‌هایی روی صحنه می‌رفت که تماشاگر همیشگی خود را داشت و دیگر دغدغه‌هایی مثل خرید بلیت در کار نبود. حالا با زیاد شدن تماشاخانه‌ها که بخش اعظم آنها خصوصی است، یکی از ملاک‌های انتخاب نمایش برای هر مخاطب علاقه‌مند می‌تواند قیمت بلیت باشد؛ قیمت بلیتی که گاه به یک مانع بازدارنده تبدیل شده و مشتاقان خود را از نمایش‌های دلخواه دور می‌کند.
البته که این روزها استقبال از هنر تئاتر در وضعیتی مطلوب به‌سر می‌برد و سالن‌های نمایش، مشتاقان فراوانی را در خود می‌بینند اما به‌طور حتم، افزایش ناگهانی و بی‌رویه بلیت‌های نمایش حسرت تماشای تئاتر را به دل خیلی از دوستداران تئاتر می‌گذارد؛ مخصوصا در مورد نمایش‌هایی که شاید به لحاظ کیفیت هم حرف چندانی ندارند، اما به‌دلیل حضور یک سلبریتی یا هزینه بالای تولید، قیمت بلیت‌شان نسبت به قبل آنقدر زیاده شده و ممکن است تماشاگران خود را به مرور از دست بدهند.
هر چند خیلی از هنرمندان معتقدند کسی که عاشق تئاتر و مشتری دائم آن است در هر شرایطی به سالن نمایش می‌آید و اگر کسی بتواند بلیت 60هزار تومانی را بخرد حتما بلیت 100هزار تومانی را هم خواهد خرید، اما برخی هم بر این عقیده هستند که افزایش غیرمنطقی و بی‌رویه بلیت‌های نمایش، تماشاگران را از سالن‌های نمایش دور خواهد کرد. این نکته نیز وجود دارد که بسیاری از مخاطبان تئاتر، دانشجویان و علاقه‌مندان جوانی هستند که هزینه زیادی را نمی‌توانند برای تماشای تئاتر کنار بگذارند.
قرارداد تیپی که به مرحله اجرا نرسید
زمانی با هدف تدوین یک شیوه‌نامه اجرایی برای حل اختلافات مالی هنرمندان و پرداخت درست کف و سقف دستمزدها، خانه تئاتر یک قرارداد تیپ تدوین کرد اما این قرارداد به‌دلیل کمبود منابع مالی در مرکز هنرهای نمایشی هیچگاه به مرحله عملیاتی نرسید و مسکوت باقی ماند. شاید وجود این قرارداد می‌توانست تا حدی به پرداخت دستمزدها و حتی قیمت بلیت‌های نمایش در سالن‌های متعدد سروسامانی بدهد. شهرام کرمی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی درباره قرارداد تیپ به همشهری گفت: «به‌دلیل نبود بودجه، قرارداد تیپ امکان اجرا شدن ندارد.» وی ادامه داد: «آیین‌نامه صنفی تماشاخانه‌های خصوصی مراحل قانونی خود را طی می‌کند که به‌طور حتم اگر ابلاغ شود نظارتی روی نرخ‌گذاری بلیت‌های تماشاخانه‌های خصوصی می‌شود. البته مرکز هنرهای نمایشی هم‌اکنون هم نظارت خود را روی بلیت‌های نمایش دارد و اگر نمایشی بدون منطق افزایش بلیت داشته باشد، از سوی شورای نظارت و ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی جلوی آن گرفته خواهد شد.»
از افزایش 25هزار تا 250هزار تومانی
در سال‌های گذشته برخی هنرمندان خودشان دست به‌کار شدند و در تماشاخانه‌های مختلف برای نخستین‌بار قیمت بلیت نمایش خود را افزایش دادند. همایون غنی‌زاده یکی از آنها بود که در سالن ایرانشهر قیمت بلیت را زیاد کرد. آن زمان نقدهای زیادی به‌کار او وارد شد. با این حال، دوستداران تئاتر با پرداخت هزینه 25هزار تومان رفتند و تئاتر را تماشا کردند.
برخی از کارگردانان نیز رکورد قیمت بلیت را در سالن‌های نمایشی شکستند که می‌توان به نمایش «اعتراف» شهاب حسینی اشاره کرد. در زمان اجرای نمایش «اعتراف»، گروه تولید، خواهان فروش بلیت 100هزار تومانی شد که با مخالفت مدیریت وقت مرکز هنرهای نمایشی مواجه شد. در نهایت، بلیت این نمایش با قیمت 50هزار تومان به فروش رسید و در دوره خود جزو پرفروش‌های نمایش شد.
نمایش «بینوایان» بازبینی نشده است
اما رکوردشکن کارگردانان برای بالا بردن قیمت بلیت، حسین پارسایی است. پارسایی که در زمان مدیریت خود در مرکز هنرهای نمایشی، شعار «تئاتر برای همه» را در دستور کار قرار داده بود، می‌خواست نخستین نمایش «اولیور توئیست» را با فروش بلیت 120هزار تومانی آغاز کند که در نهایت بلیت این نمایش با قیمت 95هزار تومان به مخاطبان عرضه شد.
پارسایی حالا می‌خواهد نمایش «بینوایان» را در هتل اسپیناس پالاس روی صحنه ببرد. شنیده‌ها حاکی از آن است که این نمایش با قیمت 250هزار تومان روی صحنه خواهد رفت. برای اطمینان از صحت و سقم این موضوع با حسین پارسایی چندین بار تماس گرفتیم اما پارسایی جوابگوی تلفن نبود. شهرام کرمی درباره نمایش «بینوایان» و بلیت 250هزار تومانی‌اش به همشهری گفت: «این کار هنوز بازبینی نشده است و قیمت مصوب بلیت هم براساس امکانات سالن، حجم تولید نمایش، کیفیت اثر و عوامل خواهد بود. بخش اصلی این نمایش، ارکستر آن است و حتما نظارت صورت می‌گیرد و بعد قیمت بلیت نمایش اعلام خواهد شد.»
کمیسیونی برای نرخ‌گذاری بلیت‌ها وجود ندارد
شهرام کرمی، درباره نرخ‌گذاری روی بلیت‌های نمایش هم عنوان کرد: «این نرخ‌گذاری در طول سال‌های گذشته تابع قوانینی بود و در تالارهای دولتی براساس کیفیت اثر، سالن، تولید و عوامل صورت می‌گرفت. هر سالن هم قیمت متعادلی داشت و اگر در سالن‌های دولتی افزایش غیرمنطقی دیده می‌شد، مرکز در این زمینه ورود می‌کرد.»
وی به افزایش تماشاخانه‌های خصوصی اشاره کرد و گفت: «رشد سالن‌های خصوصی قیمت‌گذاری‌های جدید را دستخوش تغییر کرده و در این زمینه کمیسیون و گروهی برای نرخ‌گذاری وجود ندارد، اما جای نگرانی نیست؛ چراکه شورای نظارت و ارزشیابی به این ماجرا به شکل جدی ورود خواهد کرد و اگر قیمت بلیت خارج از عرف باشد دخالت می‌کند.»
البته مدیر مرکز هنرهای نمایشی به افزایش هزینه‌ها هم اشاره کرد و افزود: با توجه به افزایش هزینه‌های تولید نمایش، نمی‌توان جلوی افزایش بلیت را گرفت. وی معتقد است: «افزایش قیمت بلیت ممکن است اتفاق بیفتد اما با ملاحظه شرایط فرهنگی و شرایط دیگر محصولات هنری، در یک حد مشخص خواهد بود.»
تمهیداتی برای راضی نگه‌‌داشتن مخاطب
اکثر کارگردانان، موافق به‌کارگیری یک آیین‌نامه مشخص برای تعیین کف و سقف قیمت بلیت‌ها هستند. الهام شکیب، کارگردان و بازیگر تئاتر که این روزها «گوژپشت نتردام» را روی صحنه دارد، بر این باور است که وجود یک قاعده مشخص برای تعیین قیمت بلیت ضروری است. وی به پارامترهای تعیین‌کننده هم اشاره کرد و به همشهری گفت: «تولید برخی از نمایش‌ها کم‌هزینه است اما برخی پرهزینه هستند. حتی یک نمایش ممکن است بیش از 30نفر عوامل تولید داشته باشد و یک نمایش تنها 5تا 10نفر. همه اینها در تعیین قیمت بلیت تعیین‌کننده است.»
شکیب شرایط کار با تماشاخانه‌های خصوصی را باتوجه به قیمت بلیت‌های نمایش، سخت خواند و ادامه داد: «در 3سال اخیر با تماشاخانه‌های خصوصی کار کردیم. ما همیشه سعی کردیم قیمت بلیت‌ها در حد معقول باشد. درست است که هنر نمایش، مخاطب خاص خود را دارد اما باید اقشار مختلف جامعه را در نظر بگیریم.» بازیگر نمایش «گل‌های شمعدانی» اضافه کرد: «برخی از تمهیدات وجود دارد که هنگام اجرا می‌تواند به حضور تماشاگران در سالن‌های نمایش کمک کند. بشخصه وقتی نمایشی را روی صحنه می‌بریم، چند روزی را با تخفیف برای قشر دانشجو درنظر می‌گیریم یا به‌طور مثال برای 5روز اجرا تخفیف می‌گذاریم. این نوع تمهیدات هم می‌تواند به حضور همه علاقه‌مندان در سالن‌های تئاتر کمک کند.»
از گستره تماشاگران تئاتر دور می‌شویم
رویه قیمت‌گذاری در سالن‌های خصوصی شفاف نیست و قانونی در این موضوع وجود ندارد. قیمت بلیت‌ها در تماشاخانه‌های خصوصی با توافق میان گروه‌های نمایشی و مدیران تماشاخانه‌ها مصوب می‌شود. خیام وقارکاشانی، مدیر تماشاخانه باران که در بخش خصوصی اداره می‌شود، مخالف افزایش قیمت بلیت تئاتر است. وی به همشهری گفت: «موافق افزایش بی‌رویه قیمت بلیت تئاتر هستم. این کار باعث می‌شود که گستره مخاطبان تئاتر کم شود و امکان دیده شدن تئاتر برای همه فراهم نشود.» وقارکاشانی به شعار «تئاتر برای همه» اشاره کرد و افزود: «زمانی شعار تئاتر برای همه وجود داشت و ما هنوز این شعار را یدک می‌کشیم اما اینکه به‌دلیل حجم تولید، دکور و... بخواهیم قیمت زیادی روی بلیت تئاتر بگذاریم توجیه درستی نیست. من ترجیح می‌دهم کار ارزان‌تر باشد اما مخاطب بیشتری داشته باشد.»
نگذاریم تئاتر کالای لوکس شود
مدیر تماشاخانه باران به این نکته هم اشاره کرد که متأسفانه تمام هزینه‌های کارهای نمایشی تنها از بلیت‌فروشی تأمین می‌شود و برداشتن حمایت 100درصد از گروه‌های تئاتری همین تبعات را هم دارد. اگر بخش دولتی، درآمدزایی را به‌خود بخش خصوصی واگذار کند، بخش خصوصی نمی‌تواند به‌درستی کارش را انجام دهد. این برای هنر نمایش که بدنه نحیفی دارد بسیار سخت است. وی ادامه داد: «کمتر گروهی نمایشی را اجرا می‌کند که از عهده هزینه‌ها بربیاید. اکثر گروه‌ها برای درآمدزایی دست به کارهای زیادی می‌زنند. نباید بگذاریم تئاتر به یک کالای لوکس تبدیل شود؛ چراکه همین لوکس بودن ما را از گستره مخاطبان دور خواهد کرد.»
وقتی تکلیفمان مشخص نیست
رضا کیانیان، بازیگر و کارگردان با بیان اینکه در ایران هیچ ملاک مشخصی برای نرخ‌گذاری در هنر وجود ندارد، چراکه اقتصاد ما نه آزاد است و نه کاملا دولتی، درباره نرخ‌گذاری قیمت بلیت‌های نمایش به همشهری گفت: «هیچ جای جهان قاعده‌ای برای بلیت تئاتر و سینما وجود ندارد؛ مگر در کشورهایی که اقتصاد دولتی دارند و می‌توانند بر تئاتر نظارت کنند و حتی دستور بدهند و دستورالعمل صادر کنند.» کارگردان نمایش «حرفه‌ای» در ادامه یادآور شد: «در کشورهای آزاد هم قیمت هر کالایی حتی فرهنگی و هنری را بازار آزاد تعیین می‌کند اما متأسفانه در کشور ما که اقتصادش نه آزاد است و نه دولتی، هیچ تعریف مشخصی وجود ندارد و تکلیف نرخ‌گذاری بلیت هم مشخص نیست.» کیانیان اظهار امیدواری کرد که یک روز فرابرسد که اقتصاد کشور کاملا آزاد شود. وی معتقد است: «اگر اقتصاد آزاد شود، آن زمان بازار آزاد در رقابت آزاد می‌تواند قیمت‌های بهتری تعیین کند.»
در همینه زمینه :