شب یلدا و فال حافظ با سنتِ ایرانی پیوند خورده است
جادوی شعر در شب بلند سال
سنتی با ریشههای کهن
شب یلدا (شب چله) بهعنوان طولانیترین شب سال، یکی از کهنترین جشنهای اقوام ایرانی است و ریشه در آداب پیش از اسلام دارد که در این شب دورهم جمعشدن، بیدارماندن و همراهی جمعی با شعر و قصه را نمادی از امید میدانستند.در این شب خانوادهها دور هم جمع میشوند، خوردنیهای نمادین (انار و هندوانه با رنگ سرخ)، آجیل و تنقلات را تقسیم میکنند و تا نیمهشب به گفتوگو، قصهگویی و شعرخوانی میپردازند. از دیرباز دیوان حافظ جزو جداییناپذیر شبنشینی یلداست.
راز ماندگاری حافظ
هرچند تاریخ دقیق آغاز فال حافظ روشن نیست، شواهد تاریخی نشان میدهد که این رسم، دستکم از دوره صفویه به بعد، در میان مردم رواج داشته است. حافظ خیلی زود از شاعر درباری یا عارف محلی، به شاعر خانهها بدل شد. دیوان حافظ، برخلاف بسیاری از متون کلاسیک، نه در کتابخانهها محبوس ماند و نه در انحصار خواص. این کتاب، به تعبیر دقیق، وارد «زندگی روزمره» ایرانیان شد و فالگرفتن یکی از نمودهای همین حضور زنده است. درواقع فال حافظ در شب یلدا نه خرافه است و نه تصادف صرف بلکه این آیین شکل شاعرانهای از مواجهه ایرانیان با ابهام، امید و آینده است.
فرهنگی با معنای عمیق
ایرانیان از دیرباز بر این باور بودهاند که با بازکردن بینظم دیوان حافظ و خواندن غزل انتخابشده به نیتِ قلبی، میتوانند پاسخی عرفانی، راهنمایی یا الهامی برای زندگی پیشروی خود بهدست آورند. این رسم در نوروز و شب یلدا همواره اجرا شده است. درواقع این کار نهتنها یک رسم سرگرمکننده، بلکه نشانهای از پیوند ادبی، عرفانی و اجتماعی فرهنگ ایرانی با شعر و حکمت است. خواندن حافظ در جمعهای خانوادگی، فرصتی برای بازاندیشی، امید و گفتوگوی بین نسلی فراهم میکند و حافظ ازاینرو انتخاب شده و میشود که اشعارش تاویلپذیر، چندوجهی و دارای رمزورازی است که هر فردی در هر موقعیتی برداشت خود را از خواندن آن دارد.
چرا حافظ اهمیت دارد؟
حافظ شیرازی یکی از برجستهترین شاعران کلاسیک فارسی است. اشعار او بیش از ۴۸۰غزل در نسخههای استاندارد، با زبانی لطیف، نمادهای عرفانی و چندلایه، برای قرنها قلب و ذهن میلیونها خواننده را مسحور کرده است. در ایران تقریبا در هر خانهای یکنسخه از دیوان حافظ یافت میشود و به همین دلیل فالگرفتن با دیوان حافظ به یک آیین فرهنگی تبدیل شده که همانطور که گفته شد، در دیگر جشنهای ملی مثل نوروز نیز دیده میشود.
بهترین تصحیحهای دیوان حافظ
برای فالگرفتن نسخه دقیق و معتبر دیوان حافظ اهمیت دارد. ازآنجاکه در بازار نشر ایران صدها و بلکه بیشتر، نسخههای متعدد از دیوان حافظ وجود دارد، در ادامه به چند تصحیح شناختهشده و مهم اشاره میکنیم که خریدن و داشتن آن خیال شما را از بابت نسخه پاکیزه و بیغلط راحت میکند.
تصحیح قزوینی-غنی
این نسخه از مشهورترین و پراستفادهترین تصحیحهای دیوان حافظ است که بیش از ۴۹۵غزل را شامل میشود و پایه بسیاری از چاپهای دیوان حافظ است.
تصحیح پرویز ناتل خانلری
یکی از معتبرترین نسخههای علمی که براساس مقابله چند نسخه خطی کهن تهیه شده و بسیاری از حافظپژوهان آن را از بهترین چاپها میدانند.
تصحیح هوشنگ ابتهاج (سایه)
این نسخه بهدلیل نگاه شاعرانه مصحح و توجه به زیبایی طبع چاپ، هم از منظر ادبی و هم از منظر زیباییشناسی مورد توجه قرار گرفته است.
دیگر نسخههای ارزشمند
تصحیحهای انجویشیرازی، مسعود فرزاد، سلیم نیساری و دیگران نیز هریک در جامعه ادبی جایگاه خاصی دارند و برای پژوهشهای تخصصی بسیار مفیدند. این را هم بدانید که نسخههای معتبر معمولا دارای پانوشتها و یادداشتهایی هستند که برای فهم بهتر متن غزل و اختلاف نسخهها بسیار باارزشاند.
