جامعه امروز
آغوش موقت
طرح بهزیستی برای انتقال کودکان از پرورشگاه‌ها به محیط خانواده بدون فرزندخواندگی دائمی
محمد سرابی | روزنامه‌نگار
بهزیستی در حال اجرای طرحی با عنوان خانواده میزبان است. در این طرح، کودک بی‌سرپرست فرزند‌خوانده دائمی نمی‌شود، بلکه موقتا به خانواده‌ای سپرده خواهد شد. طی انتقاداتی درباره وابستگی کودکان به میزبانان خود هشدار داده شده است، اما یکی از مدیران بهزیستی در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرد که طرح میزبان به‌صورت کلی بهتر از نگهداری کودکان در پرورشگاه‌هاست؛ مخصوصا کودکانی که احتمال فرزندخواندگی ندارند.
از بلاتکلیفی به میزبانی
تا 2سال قبل کودکان ساکن مراکز نگهداری بهزیستی 3سرنوشت پیدا می‌کردند. اگر خانواده‌ای داشتند پیش آنها برمی‌گشتند، اگر اقوامی داشتند به آنها سپرده می‌شدند و اگر خانواده دیگری متقاضی فرزندخواندگی بود، صاحب خانواده جدید می‌شدند. این طرح‌ها به‌ترتیب «بازپیوند به خانواده زیستی»، «خانواده جایگزین» و «فرزندخواندگی» نامیده می‌شد. طرح میزبان آذر سال۱۴۰۲ از سوی وزیر دادگستری ابلاغ شد و این طرح را نوعی فرزندخواندگی موقت دانست.
حمیدرضا الوند، مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در پاسخ به سؤال همشهری درباره اینکه چه ضرورتی برای اجرای طرح میزبان وجود داشت، می‌گوید: «گاهی اوقات مدت حضور بعضی از کودکان در مراکز طولانی می‌شود؛ مثلا به‌دلیل ثبات نداشتن وضعیت والدین زندانی، معتاد و...؛ به همین دلیل تعیین‌تکلیف کودک توسط مرجع قضایی طولانی می‌شود. در این مدت قانونا نمی‌شود کودک را به فرزندخواندگی سپرد و مدت زیادی در مؤسسه باقی می‌ماند.»
کودکانی که خواهان کمتری دارند
بیشتر متقاضیان فرزندخواندگی می‌خواهند بچه‌های کوچک و ایده‌آل را بپذیرند تا آنها را مانند بچه‌ای که خود به دنیا آورده‌اند، تصور کنند.
الوند درباره دلیل دیگر اجرای طرح میزبان می‌گوید: «واقعیت دیگر اینکه کودکان سن بالا یا کودکان دارای معلولیت یا نیازمند پیگیری درمانی، در مقایسه با کودکان سن پایین یا کودکان سالم اقبال کمتری برای فرزندخواندگی دارند. آنها تا زمان ورود به زندگی مستقل یا به‌اصطلاح ترخیص از مراکز زندگی، هیچ‌گاه لذت حضور در محیط خانواده را احساس نمی‌کنند که در طرح میزبان، تجربه زندگی در محیط خانواده برای این گروه ممکن می‌شود. چه بسا در این مدت همان خانواده میزبان، متقاضی فرزندخواندگی کودک شود؛ حتی اگر این اتفاق مبارک نیفتد، این کودکان پس از رسیدن به جوانی و ورود به زندگی مستقل، از حمایت خانواده میزبان برخوردار می‌شوند.»
بیشتر کودکانی که متقاضی فرزندخواندگی پیدا می‌کنند، حداکثر ۶ سال دارند؛ درحالی‌که براساس قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، کودکان تا ۱۶سالگی می‌توانند به خانواده‌ها سپرده شوند؛ به همین دلیل در طرح میزبان، اولویت واگذاری با کودکان 7سال به بالاست. در طول جنگ 12روزه بخشی از کودکانی که در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شدند به خانواده‌های میزبان سپرده شدند.
وابسته نشوند
خیلی‌ها گمان می‌کنند اگر کودک مدتی نزد یک خانواده زندگی کند به آنها وابسته می‌شود و بازگشت دوباره او به فضای مراکز نگهداری و مؤسسه‌ها شاید در حد یک شکست عاطفی دردناک باشد. الوند در این‌باره می‌گوید: «نگهداری در مؤسسات و مراکز روی رشد همه‌جانبه کودکان پیامدهای ناخوشایندی دارد و بهتر است که با مراقبت‌های خانواده‌محور جایگزین شود. البته طرح میزبان ممکن است چالش‌هایی داشته باشد، اما پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی اقامت کوتاه‌مدت کودک در خانواده، فرصت‌های بیشتری برای تقویت دلبستگی و تاب‌آوری او فراهم می‌کند. بهزیستی برای اجرای این طرح، مطالعات جهانی را هم بررسی کرده است.» او تأکید می‌کند: «از حدود 650پرونده طرح میزبان 200مورد فرزندخواندگی داشتیم و 300مورد هم کودک همچنان نزد خانواده میزبان به‌سرمی‌برند.»
«طرح میزبان » نیاز به حکم قاضی ندارد
طرح فرزندخواندگی هم از طرف بهزیستی و هم از طرف خانواده‌ها مشکلاتی داشت. طرح میزبان از این نظر ساده‌تر است که نیازمند دستور قضایی نیست، اما ممکن است برخی ادارات بهزیستی دستور قضایی هم برای آن بگیرند. از طرف دیگر شرایط «انتقال بخشی از اموال به کودک» که مخصوص فرزندخواندگی بود و برخی زوج‌ها را منصرف می‌کرد، در میزبان وجود ندارد. اسم کودک هم وارد شناسنامه زوج‌ها نمی‌شود. فرزندخواندگی دائمی معمولا برای کودکانی است که پدر و مادر و جد پدری نداشته باشند. قبلا براساس طرح امین موقت، می‌شد این بچه‌ها را موقتا با حکم قاضی به خانواده‌ای سپرد تا وضعیت والدین‌شان مشخص شود، اما طرح میزبان نیازی به حکم قاضی ندارد. یکی از نتایج طرح میزبان کاهش تعداد کودکانی است که در مراکز نگهداری بهزیستی به سرمی‌برند.
زوج‌هایی که به‌صورت قانونی و دائم ازدواج کرده و حداقل یکی از آنها به ۳۰سال رسیده باشند و نیز دختران و زنان بدون شوهر بالای ۳۰سال می‌توانند متقاضی میزبان باشند. خانواده‌هایی که قبلا برای فرزندخواندگی ثبت‌نام کرده باشند هم می‌توانند درخواست میزبانی بدهند. در شرایط جنگ۱۲ روزه ۱۷۵ کودک به خانواده میزبان سپرده شدند.
بیش از
650پرونده کودک میزبان
شیوه‌نامه طرح میزبان شهریور 1402ابلاغ و در استان‌ها اجرا شد. از آن زمان شناسایی خانواده‌های میزبان و آموزش‌شان برای مواقع اضطرار و بحران در دست اقدام است. بخشی از اطلاعاتی که مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان بهزیستی در اختیار همشهری گذاشت را می‌خوانید:
643مورد
ورود به خانواده میزبان تا آبان‌ماه انجام شد
288مورد
در خانواده‌های میزبان
تحت مراقبت هستند
196مورد
به فرزندخواندگی منجر شد
133مورد
به خانه‌های نگهداری برگشت داده شد
26مورد
به خانواده زیستی بازپیوند داده شد
در همینه زمینه :
