سفرهای فلسفی

سیدسروش طباطبایی‌پور | روزنامه‌نگار

گروهی معتقدند به تعداد آدم‌های روی زمین، راه برای رسیدن به سعادت و خوشبختی وجود دارد؛ اما اگر بخواهیم تنها 2راه را که طرفداران بی‌شماری هم دارد، برشمریم، می‌توانیم به ‌ عقل و عشق اشاره کنیم؛ مسیرهایی که ما را به یک هدف می‌رسانند! درواقع طرفداران مسیر عشق که در اصطلاح عارف هستند، معتقدند برای رسیدن به نقطه کمال حتی در این جهان باید عاشقانه زندگی کرد و تنها از پله عشق بالا رفت تا به قله انسانیت رسید، اما در مقابل، گروهی دیگر سلوک عرفا را قبول ندارند و معتقدند تنها پله عقل است که می‌تواند آدمی را به سر منزل مقصود برساند که به پیشگامان این مسیر هم فیلسوف می‌گویند. درواقع فلسفه در جهان با پرسش‌های عقلی درباره هستی، طبیعت و انسان آغاز شد و بزرگانی چون تالس و ارسطو و افلاطون کوشیدند تا جهان را نه با عشق، بلکه با عقل و استدلال ببینند. در ایران نیز فلسفه از گذشته‌های دور رونق داشت و از اندیشه‌های باستانی و آموزه‌های زرتشتی آغاز شد. سپس با ظهور اسلام، بزرگانی چون فارابی و ابن‌سینا آن را به اوج رساندند و در قالب فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه، فلسفه در ایران مسیر تحول خود را پیدا کرد. در جهان، امروز را روز فلسفه نامیده‌اند؛ یعنی سومین پنجشنبه‌ ماه نوامبر که اکنون مصادف است با 29آبان. در این فرصت کوتاه، گشتی در میان فلاسفه نامدار ایران می‌زنیم و به بهانه معرفی بناهای یادبود آنها، یادی از تلاش انسان متفکر می‌کنیم که همواره در طول تاریخ تلاش کرده تا به اوج قله انسانیت برسد.

1- فارابی -تولد  250 شمسی

ابونصر فارابی، فیلسوفی ایرانی‌تبار است که او را به نام «معلم ثانی» می‌شناسند. او فلسفه یونانی افلاطون و ارسطو را با اندیشه‌های اسلامی تلفیق کرد و نظامی فلسفی در زمینه منطق، متافیزیک، سیاست و اخلاق بنا نهاد که پایه‌گذار فلسفه اسلامی شد. او سال‌های پایانی عمرش را در سوریه گذراند و در قبرستان باب‌الصغیر، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین قبرستان اسلامی دمشق به خاک سپرده شد. مزار فارابی شامل قبر برجسته بزرگی با پوشش سبز رنگ است که روی آن 2عمامه سنگی با لوح کتیبه‌دار قدیمی کوچکی نصب شده است.

2-سهروردی- تولد 533 شمسی

شهاب‌الدین یحیی سهروردی فیلسوف ایرانی و بنیانگذار مکتب حکمت اشراق است. او با تلفیق فلسفه یونانی، اندیشه‌های اسلامی و میراث ایران‌باستان، نظامی فلسفی نو آفرید و به آن بُعدی عرفانی و شهودی بخشید. تفکرات او بر «نور» و «اشراق» به‌عنوان حقیقت هستی تأکید داشت و پلی میان فلسفه، عرفان و میراث ایران باستان شد. سهروردی را در یک جلسه مناظره به اتهام کفر کشتند و به همین دلیل شیخ شهید هم لقب اوست. آرامگاه ساده و محقر او در حلب سوریه در مسجدی به نام سهروردی است.

3-میرداماد -تولد 940 شمسی

میربرهان‌الدین محمدباقر استرآبادی، مشهور به میرداماد، فیلسوف برجسته عصر صفوی و استاد ملاصدرا بود که با طرح نظریه‌های مهمی چون حدوث دهری و اصالت ماهیت، فلسفه اسلامی را وارد مرحله‌ای تازه کرد و به‌عنوان یکی از ارکان مکتب فلسفی اصفهان شناخته می‌شود. او عقل، عرفان و کلام را درهم آمیخت و فلسفه اسلامی را در عصر صفوی به اوج رساند. او را در قبرستان وادی‌السلام نجف به خاک سپردند و مانند بسیاری از علما و بزرگان، قبر او در میان مجموعه‌ای از قبور ساده و بی‌تزیین قرار دارد.

4-ملاصدرا  - تولد 950 شمسی

صدرالدین محمدبن‌ابراهیم قوامی شیرازی، معروف به ملاصدرا در شیراز متولد شد و نزد میرداماد و شیخ بهایی در اصفهان فلسفه، کلام و عرفان آموخت. ملاصدرا با بنیانگذاری حکمت متعالیه، فلسفه اسلامی را وارد مرحله‌ای کرد که عقل، شهود و وحی در آن هم‌افزا شدند. او مدتی در روستای کهک قم به خلوت و ریاضت پرداخت و در همانجا اندیشه‌های فلسفی خود را پروراند. او در مسیر سفر حج درگذشت و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. اکنون خانه او در روستای کهک به یکی از جاذبه‌های دیدنی این منطقه تبدیل شده است.‌‌

5-ملاهادی سبزواری-تولد 1176 شمسی

ملاهادی سبزواری فیلسوف، شاعر و فقیه ایرانی بود که به‌عنوان مهم‌ترین شارح و مفسر مکتب حکمت متعالیه ملاصدرا شناخته می‌شود. اثر اصلی او، شرح منظومه، یکی از متون بنیادین فلسفه اسلامی در حوزه‌های علمیه است و نقش مهمی در استمرار و گسترش فلسفه صدرایی ایفا کرده است. بنای مقبره او در شهر سبزوار مربوط به دوره قاجار است و به نام آرامگاه اسرار نیز شناخته می‌شود. گنبد فیروزه‌ای، کاشی‌کاری‌های لاجوردی و طرح چلیپایی داخلی این آرامگاه از آثار ملی ایران به شمار می‌رود.

6-علامه طباطبایی -تولد 1281 شمسی

محمد حسین طباطبایی‌، فیلسوف و مفسر قرآن کریم در تبریز متولد شد. او توانست با تلفیق عقل فلسفی، ذوق عرفانی و نگاه قرآنی، فلسفه اسلامی را از انزوا خارج کند و آن را به عرصه گفت‌وگوی جهانی وارد نماید. علاوه بر کتب فلسفی، مهم‌ترین اثر او تفسیر المیزان است که شرح هر آیه را با روش تفسیر قرآن به قرآن نوشته است. او درحرم مطهر حضرت معصومه(س) در شهر قم در کنار بسیاری از علمای دیگر به خاک سپرده شد و اکنون آرامگاه او محل زیارت علاقه‌مندان به فلسفه اسلامی، عرفان و تفسیر قرآن است.



  ابن سینا / تولد 359 شمسی
ابوعلی سینا یا همان شیخ‌الرئیس، فیلسوف، پزشک و دانشمند ایرانی است که فلسفه ارسطو را با اندیشه‌های نوافلاطونی و اسلامی تلفیق کرد و نظام فلسفی جامعی پدید آورد. آرامگاه او در میانه میدان ابن‌سینا در شهر همدان قرار دارد که بنای آرامگاه کنونی در سال 1333شمسی به مناسبت هزارمین سال تولدش ساخته شد. برج آرامگاه این فیلسوف شهیر با الهام از برج قابوس، ساده و باشکوه ساخته شده و دارای ۱۲ستون استوانه‌ای که نماد ۱۲رشته علمی ابن‌سینا است.