گزارش
7 قرن میناکاری در حاشیه کارون
هنر کهن میناکاری صبی در اهواز همچنان زنده و پویاست
راحله عبدالحسینی | روزنامه‌نگار
صنایع‌دستی خوزستان را بیشتر با کپوبافی، حصیربافی و خراطی می‌شناسیم، اما پس از معرفی اهواز به‌عنوان شهر ملی «مینای صبی» نگاه‌ها به سمت زیورآلاتی جلب شد که با سابقه 700ساله خود روایتی ظریف از نخل، کشتی، کاروان، شتر و قافله‌سالار دارد؛ هنری که به صابئین مندایی تعلق دارد. این گروه از اقلیت‌های مذهبی صاحب کتاب و از پیروان حضرت‌یحیی(ع) در ایران، عراق و سوریه هستند که در ایران در اهواز ساکن شده‌اند و شغل اصلی‌شان زرگری و میناکاری است.
آموزش سینه به سینه
بهرام چحیلی، یکی از پیشکسوتان «میناکاری صبی» درباره آموزش سینه به سینه مینای صبی از پدر به پسر و علت ماندگاری این هنر می‌گوید. گویی بانوان در این عرصه غایب هستند؛ غیبتی خودخواسته که البته از فرهنگ اجتماعی هم جدا نیست. چحیلی این موضوع را بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: «از آنجا که همیشه مردان نان‌آور خانه بودند و زنان به فعالیت‌های خانه و فرزندان می‌پرداختند، زنان به عرصه ساخت مینای صبی که یک کار بیرون از خانه بوده، ورود نکردند. با تغییر نگرش اجتماع به فعالیت بانوان، حضورشان برای آموزش و یادگیری آزاد است ولی خودشان هم چندان اشتیاقی ندارند. برای همین در این هنرصنعت فقط مردان مشغول فعالیت هستند.»
قصه اقلیم روی زیورآلات
بهرام چحیلی که حالا 60ساله و از نوجوانی ساخت طلای صبی را کنار دست پدر با چکش‌کاری تمرین کرده. او می‌گوید که ساخت مینای صبی به‌عنوان هنری دست‌ساز، میراث اجدادی آنان است؛ همان اجدادی که از 2هزار سال پیش در بین‌‌النهرین ساکن بودند و طرح روی زیورآلات را از طبیعت پیرامون‌شان الهام می‌گرفتند و روی طلا و نقره نقش می‌زدند. او به همشهری می‌گوید: «در 6طایفه مندایی (چحیلی، خمیسی، عسکری، جیزان، دراجی و طاووسی) که همچنان به ساخت مینای صبی مشغول هستند، فوت و فن این هنر از پدر به پسر ارث می‌رسد. تقریبا حدود 30نفر مشغول این حرفه هستیم.»
نمادهایی از خوزستان
بهرام چحیلی اضافه شدن ایده‌ها و طرح‌های جدید روی مینای صبی را چندان خوشایند سلیقه مخاطب نمی‌داند و می‌گوید: «مینای صبی به همین نمادها زنده است و تمام نقش‌ها عمر چند صد ساله دارد و هویت مینای صبی شده است. نماد که عوض شود دیگر مینای صبی نیست. البته از گل، ترنج یا بته‌جقه هم استفاده می‌کنیم، اما در کنار نمادهای اصیل.» در بین نمادهایی که این پیشکسوت از آن یاد می‌کند، نخل از همه مهم‌تر است. نخل نماد خوزستان است. قایق یا کشتی نماد روزگار پر آب کارون است که قایق‌ها در آن مسافر و بار جابه‌جا می‌کردند و شتر نماد مهاجرت مندایی‌ها به ایران.
مکث
ثبت ملی مینای صبی
در میناکاری صبی که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده از طلای 22عیار و نقره با درجه خلوص بالا استفاده می‌شود که قابلیت نگه داشتن و پذیرندگی مینا را داشته باشد. برای ساخت زیورآلات مینای صبی، شیارهایی با قلم روی طلا ایجاد می‌شود و سپس این شیارها با مینای مشکی یا رنگی پر می‌شوند. مینا نیز رنگ لعابدار مخصوصی است که با حرارت زیاد پخته می‌شود تا رنگ آن تثبیت شود.
