داستان اسارت پسر خاک

علی‌الله سلیمی

‌بیستمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت با عنوان رویداد ملی «آزادگان ایران» در آینده نزدیک، روز ۷شهریور ۱۴۰۴در قزوین برگزار می‌شود و در این مراسم، تقریظ حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای بر کتاب «پاسیاد پسر خاک» برای نخستین‌بار منتشر خواهد شد. کتاب «پاسیاد پسر خاک» شرح زندگی و زمانه مرحوم حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر ابوترابی‌فرد به قلم محمد قبادی است ‌. این کتاب در 2فصل پیش از انقلاب و پس از انقلاب تدوین شده و نویسنده در فصل اول به پیشینه خانوادگی، تولد، تحصیل و فعالیت سیاسی و آشنایی ابوترابی‌فرد با شهید سیدعلی اندرزگو پرداخته است. فصل دوم این اثر، شرح فعالیت‌های سیدعلی‌اکبر ابوترابی در کمیته استقبال از امام‌خمینی(ره) و دوران دفاع‌مقدس و احوال وی در دوران اسارت در زندان‌‌های ارتش متجاوز صدام را دربر دارد. در گفت‌وگو با محمد قبادی به نحوه آشنایی وی با مرحوم ابوترابی و چگونگی تالیف این کتاب پرداخته شده است.

زندگی و شخصیت حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر ابو ترابی‌فرد چه ویژگی‌هایی داشت که احساس کردید مکتوب کردن آن می‌تواند برای مخاطبان و نسل‌های جدید قابل‌توجه و اثرگذار باشد؟ 
درباره اینکه مکتوب کردن زندگینامه شخصیت‌هایی مانند حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر ابو ترابی‌فرد چقدر می‌تواند برای مخاطب و نسل جوان امروز قابل توجه و اثرگذار باشد، یک قاعده کلی بگویم و آن اینکه اساسا مطالعه ‌ و به شکل خاصی‌، مطالعه تاریخ و خاصه‌تر مطالعه زندگینامه بزرگان و شخصیت‌های نامدار و تأثیرگذار در ایران عزیز می‎تواند برای زندگی ما راهگشا و درس‌آموز باشد؛ البته جذابیت‌های خودش را هم دارد. به هر حال جوان امروز نیاز به الگو دارد و ما می‌توانیم این شخصیت‌ها را معرفی کنیم و بگوییم که آنها در چه بستری رشد کردند و آموزش دیدند و در چه بستری این آموزش‌ها و رشدها به منصه ظهور رسید و از این جهت می‌تواند قابل توجه و اثرگذار باشد.

‌به‌نظر شما، نوشتن زندگینامه آزادگان تا چه اندازه می‌تواند به غنای ادبیات پایداری کمک کند؟
ادبیات پایداری در یک مفهوم عام در دل خودش ادبیات اسارت یا به تعبیر دیگر ادبیات اردوگاهی را هم دارد. ما برای تبیین تاریخ‌مان نیاز به این ادبیات داریم؛ یعنی باید دست به قلم ببریم و این ادبیات را بارور کنیم. یک بخش از این باروری، تبیین و تدوین زندگی، خاطرات زندگی و خاطرات آزاده‌هاست که در دوره‌ای تجربیاتی را کسب کرده‌اند که امیدوارم هیچ‌وقت دیگر تکرار نشود، اما برای هر جنگی احتمالا گریزی از آن نیست. زندگی در یک محیط اردوگاهی، یک زندگی با شرایط ویژه و خاص است که هر رزمنده‌ای که در آن شرایط قرار می‌گیرد و درواقع، هر اسیری که در آن شرایط واقع می‌شود به‌عنوان یک رزمنده بدون سلاح متعارف جنگ، چشم در چشم دشمنش است و همانطور که باید در جنگ از جسم و جانش مراقبت کند تا بتواند بر دشمنش غلبه کند، آنجا هم باید از جسم و جانش مراقبت کند تا بتواند مقابل دشمنش ایستادگی کند و بر آن فائق شود و روزگارش را به‌درستی بگذراند. از این جهت ما اگر تلاش کنیم زندگی آزادگان را بدون ‌ و بزرگ‌نمایی و بدون داستان‌سرایی و با صداقت و هر آن چیزی که اتفاق افتاده تا جایی که در توانمان هست روایت کنیم، این موضوع می‌تواند به ادبیات پایداری ما به‌صورت عام و به ادبیات اسارت و اردوگاهی ما به‌صورت خاص غنا‌ ببخشد؛ آنچنان که ادبیات اسارت در دنیا یک ادبیات تأثیرگذار و صلح‌طلب است و ما می‌توانیم از این بستر بهره ‌ ببریم.

محتوا و پیام نهفته در کتاب «پاسیاد پسر خاک» برای مخاطبان امروزی‌چیست؟
اینکه محتوا و پیام نهفته در کتاب «پاسیاد پسر خاک» چیست و چه رهاورد و دستاوردی دارد، در گام اول همانطور که پیش‌تر هم اشاره کردم، مطالعه کتاب ناخودآگاه دستاورد شگرف و راهگشایی دارد و مطالعه تاریخ هم طبعا همینطور است. کتاب پاسیاد پسر خاک از این منظر که روایتگر زندگی یک شخصیت در بستر یک جریان تاریخی است به‌خودی خود مطالعه‌اش ارزشمند است و دستاوردهای قابل تأملی دارد. اینکه می‌گویم دستاورد قابل تامل، از این حیث که به ما یاد می‌دهد شخصیتی مثل مرحوم ابوترابی در شرایط ویژه و خاص و بغرنج اسارت چگونه خودش را حفظ و تلاش می‌کند دوستانش، هم‌اردوگاهی‌هایش و هم‌سلولی‌هایش را هم راهنمایی و رهبری کند تا آنها هم خودشان را حفظ کنند و جان و جسم سلامت به‌در ببرند تا بتوانند به تعبیر آقای ابوترابی به ایران بازگردند و منشأ خدمت شوند و از این حیث به‌نظرم می‌تواند یک پیام نهفته در آن باشد که ما چه جور باید زندگی کنیم که در این دنیا در جامعه‌ای که هزار و یک آدم با افکار مختلف ممکن است کنار ما باشند به سلامت زندگی را سپری و دوستان‌مان را هم در سلامت حفظ کنیم. من فکر می‌کنم این مردمداری، صبوری و خودداری مرحوم ابوترابی بسیار قابل تأمل و موردنیاز امروز جامعه ماست.

با توجه به جهان‌بینی و شخصیتی که حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر ترابی‌فرد داشت، به‌نظر شما کتاب زندگی او تا چه اندازه در تبیین فرهنگ آزادگان مؤثر است؟
آقای ابوترابی به‌عنوان یک شخصیت روحانی و فعال سیاسی در نهضت امام خمینی(ره) در جریان دوره اسارتش ‌ تبلور، بروز و ظهور تحسین‌برانگیزی دارد. رفتار او درواقع نمادی از یک اسیر ایرانی یا بهتر است بگویم یک رزمنده مسلمان ایرانی است که در اردوگاه دارد روزگارش را سپری می‌کند و به یک معنا دارد مبارزه می‎کند. این یک فرهنگ بلند و غنی ایرانی ‌اسلامی است که همه آزادگان واجد این فرهنگ هستند. حالا ممکن است به فراخور آموزش‌ها، شخصیت و منش‌شان کم و زیاد باشد، ولی واقعیتش این است که این فرهنگ را دارند. آقای ابوترابی به‌عنوان نمادی از این فرهنگ آزادگی در وجود یک رزمنده ایرانی مسلمان بسیار قابل تأمل است. جهان‌بینی و نوع نگرشش به موضوع اسیر و اسارت و اساسا نگرشش به دنیا و زندگی درواقع در یک اجتماع انسانی قابل تأمل و بسیار مهم است و در مجموع، زندگی مرحوم ابوترابی یا همان سیدالاسرا نه فقط نمادی از فرهنگ آزادگی ‌، بلکه می‌تواند نمادی از یک زندگی انسانی و شرافتمندانه در جامعه 
انسانی باشد.

در روزهای آینده قرار است در مراسمی با عنوان «رویداد ملی آزادگان ایران» از تقریظ حضرت آقا بر کتاب «پاسیاد پسر خاک» رونمایی شود. به‌نظر تان همزمانی این رویداد و مراسم رونمایی از کتاب تالیفی شما که درباره زندگی سیدآزادگان، حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر ابو‌ترابی‌فرد است، از چه جهاتی اهمیت دارد و می‌تواند اثرگذار باشد؟
روز ملی آزادگان ایران یک روز نمادین است و بیست‌و‌ششم مرداد ۱۳۶۹ این فتح‌الفتوح به عقیده من اتفاق افتاد؛ آزادی آزادگان ایرانی و بازگشت آنها به میهن اسلامی. من معتقدم جنگ در تابستان ۱۳۶۷ روی کاغذ پایان نیافت، جنگ زمانی پایان یافت که آخرین اسیر به کشورمان برگشت و مورد استقبال قرار گرفت و این یک پیروزی بزرگ و یک جشن ملی و به تعبیر درست‌تر، یک رویداد ملی است و به‌عنوان یک نماد قهرمانی، پیروزی و نماد ملی در تاریخ ما ثبت شده و خواهد ماند. اینکه همزمانی این اتفاق با رونمایی از تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب پاسیاد پسر خاک می‌تواند قابل توجه باشد، یعنی ذهن‌ها و نگاه‌ها را به سمت نه فقط این رویداد ملی بزرگ بلکه به کتابی معطوف کند که می‌تواند بخشی از این رویداد ملی را روایت کند که چه بر سر اسرای ما آمد و آنها چه قهرمانی‌ها و بزرگواری‌هایی کردند و چگونه به سلامت به میهن بازگشتند. این یک اتفاق مبارک‌ است و از این جهت که می‌تواند توجه‌ها را به سمت خودش جلب کند، اهمیت دارد و تأثیرگذار است.