تلویزیون، صدا وتصویر فضای مجازی را می‌خواهد

گروه اجتماعی: درحالی‌که کمیسیون فرهنگی مجلس در حال بررسی طرح «خط‌مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما» است و هنوز هیچ مصوبه قانونی درخصوص واگذاری «انحصار صوت و تصویر» به صدا و سیما در صحن علنی مجلس به تصویب نرسیده است، سازمان صدا و سیما با تشکیل «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» عملا سلطه خود بر تولید صوت و تصویر در فضای مجازی را کلید زده و در این زمینه تاکنون 10مجوز هم صادر کرده است.

دوم اردیبهشت امسال بود که کمیسیون فرهنگی مجلس در راستای بررسی طرح «خط‌مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما» مصوب کرد: «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصرا بر عهده سازمان صداو سیما» باشد؛ مصوبه‌ای که با اعتراض بخشی از کارشناسان سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای، تعدادی از نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی مانند وزیر ارتباطات و معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد همراه شد و حتی تعدادی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس ازجمله محمدعلی وکیلی، نماینده اصلاح‌طلبان که در جلسه تصویب این ماده حاضر نبود، خواستار تجدید نظر و بررسی مجدد آن شدند. بعد از انتشار خبر این مصوبه محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در چند توییت به این موضوع اعتراض کرد و در توضیحات خود نوشت: «یکی از پیامدهای این انحصار توقف رشد تولید محتوا در شبکه ملی اطلاعات است. صداوسیما می‌خواهد تنظیم مقررات، تصدیگری و مالکیت در حوزه صوت و تصویر را به‌صورت یکجا در دست بگیرد.»

اما نکته مهم و جالب در این بین بی‌توجهی سازمان صداوسیما به این اعتراضات و اقدامات چراغ خاموشی است که بدون هیچ‌گونه مصوبه قانونی از سوی مجلس در این زمینه اجرا می‌کند و عملا انحصار و صدور مجوز را در دست گرفته است. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد که سازمان صدا و سیما در عمل از دی‌ماه سال 95و با راه‌اندازی تشکیلاتی با عنوان «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» ایجاد انحصار در حوزه صوت و تصویر در فضای مجازی را کلید زده است. همچنین در اوج اعتراضات اردیبهشت‌ماه به ایجاد انحصار صوت و تصویر برای سازمان صدا و سیما از سوی کمیسیون فرهنگی مجلس، مسئولان ارشد این سازمان 11اردیبهشت در مراسمی ویژه مجوز 4تلویزیون تعاملی و 7مؤسسه صوتی و تصویری را صادر کردند. 4تلویزیون تعاملی شامل فام، تی‌وی‌نت، ‌ایسیما و تیوا در این مراسم مجوزدائم و 7مؤسسه رسانه صوتی و تصویری فیلمنت، ‌اینت، پلاس، مهر، نازدونک، بین تو و مندیر مجوز آزمایشی داده شد.


اقدام غیرقانونی
محمدعلی وکیلی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی که مخالف ایجاد انحصار صوت و تصویر برای صدا و سیماست، با اشاره به اینکه اطلاع دارد که این سازمان تشکیلاتی با عنوان «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» راه‌اندازی کرده و در حال اعطای مجوز صوت و تصویر قبل از تصویب قانون است، گفت: «صدا و سیما هم‌اکنون بی‌آنکه توجهی به نتیجه طرح «خط‌مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما» مجلس داشته باشد، در حال انجام اموراتی است که صرفا خود در مورد آن تصمیم می‌گیرد. همه اینها ناشی از عدم‌تعریف قانون برای این سازمان است. بحث اصلی کمیسیون فرهنگی مجلس و دعواهای پیش‌آمده هم بر سر همین موضوع است که صدا و سیما فاقد قانون است. سازمانی ملی، 40سال فعالیت کرده درحالی‌که هیچ قانونی برای آن تعریف نشده است. اما ما بر آن شده‌ایم که برای نخستین‌بار بعد از این همه سال برای این سازمان قانونگذاری کنیم.» او با اشاره به اینکه بین اعضای کمیسیون فرهنگی درباره واگذاری انحصار صوت و تصویر به صدا و سیما اختلاف وجود دارد، گفت: «به‌دلیل اختلاف نظرات شدید طرح انحصار صوت و تصویر توسط صدا و سیما به جایی نرسیده است. این آیین‌نامه ارجاع داده شد به کمیته هنر و رسانه کمیسیون فرهنگی مجلس تا موافقان و مخالفان آن یک پیشنهاد جایگزین مطرح کنند ولی تاکنون هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است.»

وکیلی همچنین گفت:«علاوه بر انحصار صوت و تصویر، بند دیگری در این طرح آمده که درباره آن نیز اختلافات بسیاری به‌وجود آمده است؛ بندی تحت عنوان «ارکان». بند ارکان مشخصا به تغییراتی در ارکان مدیریتی صدا و سیما اشاره دارد. پیشنهاد موافقان این بند، تبدیل مدیریت صداوسیما به هیأت امنایی است؛ هیأت امنایی که رتبه‌اش بالاتر از رئیس صداوسیما باشد و بتواند در موقع ضرورت پیشنهادعزل رئیس سازمان صدا و سیما را به مقام معظم رهبری مطرح کند.» به گفته این نماینده مجلس، مخالفان این طرح معتقدند که به جای هیأت امنا، شورای سیاستگذاری در سازمان صداوسیما ایجاد شود. اما وکیلی توضیح می‌دهد: «شورای سیاستگذاری نمی‌تواند مانند هیأت امنا بر عملکرد رئیس صدا و سیما نظارت کند چراکه این شورا تحت نظارت رئیس سازمان تعریف می‌شود و بدون شک نمی‌تواند از تأثیرگذاری هیأت امنا بر نحوه مدیریت سازمان برخوردار باشد.»


داستان مجوز
شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی در 2دسته IPTV (تلویزیون تعاملی/ تماشا با استفاده از ست تاپ باکس) و VOD (برنامه ویدئویی درخواستی ضبط‌شده) جای می‌‌گیرند. شرکت‌های IPTV مجوز خود را مستقیما از صدا و سیما دریافت می‌کنند و این سازمان هم به‌طورمستقیم و کامل بر محتوای آنها نظارت دارد. شرکت‌های VOD هم پیش از این مجوزشان را از وزارت ارشاد دریافت می‌کردند ولی با شکل‌گیری «سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» از سوی صدا و سیما این سازمان به‌دنبال آن است که این شرکت‌ها را مجبور کند تا از صدا و سیما هم مجوز دریافت کرده و طبق اصول، چارچوب‌ها و مقررات این سازمان عمل کنند. IPTV سیستمی را توصیف می‌کند که در آن با استفاده از پهنای باند وسیع اینترنت، خدمات تلویزیون دیجیتال ارائه می‌شود اما در VOD این امکان وجود دارد که فیلم‌های سینمایی، سریال‌های تلویزیونی، مستندها، برنامه‌های آموزشی و... در اختیار کاربران قرار بگیرد. در واقع VOD به اعتقاد کارشناسان بخش مهمی از آینده رسانه‌ها و سرگرمی را شکل خواهد داد و مردم را از تماشای شبکه‌های تلویزیونی بی‌نیاز می‌کند و دست مخاطبان را در انتخاب برنامه‌هایی که می‌خواهند تماشا کنند، باز می‌گذارد. باتوجه به این اتفاق به‌نظر می‌رسد که صداوسیما پیش از اینکه استفاده از شبکه‌های تلویزیونی VOD در ایران همه‌گیر شود، می‌خواهد نبض این اتفاق را در دست بگیرد.

محمد صراف، رئیس انجمن صنفی IPTV و VOD درباره نظارت صداوسیما روی این شبکه‌ها، گفته است: «این سازمان به‌طور مستقیم روی محتوایی که روی سامانه‌های IPTV قرار می‌گیرد، نظارت دارد و محتوا درصورت تأیید آنها، بارگذاری می‌شود. این نظارت شامل برنامه‌های لایو هم می‌شود؛ در واقع صداوسیما همان نظارتی که بر محتوای خود دارد بر شرکت‌های IPTV هم دارد. به علاوه آنها تعهدات مالی سنگینی هم به تلویزیون داده‌اند که باعث می‌شود آنها طبق نظر صدا و سیما رفتار کنند.» به گفته او، با تشکیل سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر توسط صداوسیما و انتخاب رئیس آن از سوی رئیس سازمان صداوسیما در عمل این سازمان بر تلویزیون‌هایVOD هم نظارت خواهد داشت.


محدودیت‌هایی که شروع شده است
البته ایجاد محدودیت‌های صداوسیما و نظارت‌ها بر شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی از سوی این سازمان هم‌اکنون هم شروع شده است و نمونه آن را می‌توان برنامه «زابی واکا» نام برد؛ برنامه‌‌‌ای ویژه در جام‌جهانی که قرار بود توسط «آزاده صمدی» در شبکه «آیواسپرت» اجرا شود، اما ناظران صداوسیما رضایت به این کار ندادند و در نهایت مجری دیگری برای برنامه انتخاب شد. علاوه بر این مسئولان صدا و سیما در مهر‌ماه سال ۹۵ هم نسبت به انتشار صدا و تصویر در وب از 2رسانه اینترنتی آپارات و شاتل‌لند به مراجع قضایی شکایت و اعلام کردند که این شبکه مجوزهای لازم برای فعالیت را در اختیار ندارند.

شکوری مقدم، مدیرعامل وب‌‌سایت آپارات و فیلیمو درباره تلاش صدا و سیما برای ایجاد انحصار صوت‌وتصویر گفته است: «آینده محتوا، متعلق به ویدئو است. صداوسیما با داشتن این انحصار، آینده محتوای اینترنتی را در اختیار خواهد گرفت. ویدئو آینده وب است و من که چندین سال است در این زمینه فعالیت دارم هنوز تعریف دقیقی از عبارت «صوت و تصویر فراگیر» دریافت نکرده‌‌ام. واقعیتی که وجود دارد این است که نوع تفکر صداوسیما، بسته‌تر از وزارت ارشاد است. هم‌اکنون وزارت ارشاد مجوز محتوای ویدئویی را می‌دهد و به همین دلیل است که ما اکنون سریالی مثل شهرزاد داریم که از تلویزیون پخش نمی‌شود و یا سینمایی داریم که بیشتر فیلم‌هایش در صداوسیما جایگاهی ندارند. اگر این انحصار صوت و تصویر در اختیار صداو‌سیما قرار بگیرد، دیگر محتوایی با این طیف تولید نخواهد شد.»


صدا و سیما به چه قانونی استناد می‌کند؟
اما باوجود همه این اعتراضات صداوسیما براساس نظریه تفسیری شورای نگهبان بر اصل 44معتقد است که انحصار صوت و تصویر باید در اختیار این سازمان باشد. درنظریه تفسیری شورای نگهبان آمده است: «مطابق‌ نص صریح‌ اصل‌ چهل‌ و چهارم قانون‌ اساسی‌ در نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، رادیو و تلویزیون‌ دولتی‌ است‌ و تاسیس‌ و راه‌‌اندازی‌ شبکه‌های‌ خصوصی‌ رادیویی‌ و تلویزیونی‌ به‌ هر نحو مغایر این‌ اصل‌ است. بدین‌ جهت‌ انتشار و پخش‌ برنامه‌های‌ صوتی‌ و تصویری‌ از طریق‌ سیستم‌های‌ فنی‌ قابل‌ انتشار فراگیر (همانند ماهواره‌، فرستنده‌، فیبرنوری‌ و…) برای‌ مردم‌ در قالب‌ امواج‌ رادیویی‌ و کابلی‌ غیراز سازمان‌ صداوسیمای‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ خلاف‌ اصل‌ مذکور است.»

طبق آمار وزارت ارتباطات که تیرماه سال گذشته منتشر شد، در ایران به‌صورت متوسط روزانه ۱۹٫۲ دقیقه ویدئو به‌صورت آنلاین توسط کاربر تماشا می‌شود و این میزان تماشای آنلاین ویدئو در ایران حدود ۴۰ درصد جهان محسوب می‌شود، البته این روند به‌شدت رو به افزایش است تا جایی که تعدادی از شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی در ایران هم‌اکنون جزو پرمخاطب‌ترین شبکه‌ها در فضای وب محسوب می‌شوند. طبق گفته‌های وزیر ارتباطات «بلاتکلیفی مجوز ویدئوی آنلاین» و «مدل حجمی فروش پهن باند در سرویس‌های خانگی» از موانع رشد بازار ویدئوهای آنلاین در ایران است.

به اعتقاد کارشناسان دعوای اصلی که هم‌اکنون در ارتباط با موضوع انتشار صوت و تصویر در فضای مجازی در کشور شکل گرفته، داستان به‌دست گرفتن بخش مهمی از تولید محتوای رسانه‌ای و سرگرمی و جذب مخاطبان در آینده است؛ موضوعی که صدا و سیما در 40سال گذشته بخش مهمی از آن را در دست داشته و حالا باتوجه به تغییرات تکنولوژی و ریزش شدید مخاطبانش به‌دنبال ایجاد «انحصار» جدید در این زمینه است.


اختلافات نمایندگان در بررسی طرح نظارت بر صدا و سیما

فاطمه ذوالقدر/ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس



عنوان اصلی طرح مجلس «نظارت بر صدا و سیما» است. اما در بند صوت و تصویر فراگیر این طرح،  بر سر تعاریف آن اعضای کمیسیون دچار اختلافاتی شدند که باعث شد این طرح در مرحله اول تصویب نشود. ضمن اینکه چندی پیش نیز این طرح به کمیته هنر و رسانه برای چندمین بار ارجاع داده شد و کمیته نیز مجددا تعاریف خود را ارائه داد اما باز در کمیسیون مورد توافق اکثریت قرار نگرفت. هم‌اکنون این طرح دوباره ارجاع داده شده به کمیته هنر و رسانه کمیسیون فرهنگی. با اینکه 3مرتبه این کمیته در مورد این طرح تعاریف خود را ارائه داده اما هنوز موفق نشده نظر اکثریت اعضای کمیسیون را در این خصوص جلب کند. به هر حال باید دوباره منتظر بود تا کمیته تعاریف قابل‌قبولی را درخصوص طرح مذکور ارائه دهد. در مورد آخرین تغییرات و تصمیمات در مورد این طرح باید گفت بندهایی از آن تصویب شده اما به‌خاطر شبهاتی که در بند‌های دیگر وجود دارد هنوز هیچ‌گونه تصمیم نهایی در مورد کلیت طرح گرفته نشده است. هم‌اکنون پیشروی این طرح حتی در مرحله تعاریف نیز روند کندی دارد و مناقشه‌ها و اختلاف نظر‌های بسیاری در بندهای مختلف آن وجود دارد. در شرایط فعلی قانونی برای صدا و سیما تعریف نشده و اگر این سازمان در حال اعطای مجوز صوت و تصویر باشد هم هیچ منع قانونی ندارد چون قانونی وجود ندارد. وقتی که طرحی تصویب نشده باشد و قانونی وجود نداشته باشد اقدامات صدا و سیما را نمی‌توان محکوم کرد و زیر سؤال برد. طرح نظارت بر سازمان صدا وسیما به‌خاطر همین ضرورت‌ها تهیه و تنظیم شده است. امیدوارم هر چه سریع‌تر روند قانونی آن طی شود تا قانونی صحیح و جامع در مورد سازمان صدا و سیما مصوب شود و ساماندهی آن صورت گیرد. ادامه بررسی طرح نظارت بر صدا و سیما در دستور کار این هفته مجلس قرار دارد و قرار است دوباره روی بند انحصار صوت و تصویر در فضای مجازی بررسی صورت گیرد.


مکث

پاسخ رئیس سازمان صدا و سیما به منتقدان



علی‌عسگری، رئیس سازمان صدا و سیما در مراسم اعطای مجوز به تعدادی از تلویزیون‌های اینترنتی با اشاره به اینکه این سازمان به دنبال تصدیگری  نیست، گفت: «در این جنگ بزرگ رسانه‌ای تلاش می‌کنیم فرهنگ و هویت کشور را حفظ کنیم و باید در کنار هم، همدلانه و فکورانه صنعت فرهنگی بسیار با اهمیت صوت و تصویر را سامان دهیم.» به گزارش روابط عمومی سازمان صدا و سیما، او هدف از تشکیل سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر را تنظیم‌گری برای عرصه فضای مجازی اعلام کرد و گفت: «باید در کنار این تنظیم‌گری، تسهیل‌گری مناسبی هم برای همکاران خود در بخش خصوصی داشته باشیم و هم ما و هم دیگر دستگاه‌های مرتبط برای آنها تسهیلات در نظر بگیریم. رسانه ملی با تسهیل‌گری و تنظیم‌‌گری می‌کوشد عقب‌‌ماندگی‌ها را در این زمینه جبران کند و با سرعت در این مسیر پیش رود. مقدمات حقوقی و قانونی تأسیس سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر طی شده و بعد از این نیز مراحل تکمیلی بیشتری به انجام خواهد رسید.» رئیس سازمان صدا و سیما گفت: «سازمان صداوسیما برای رشد پایه‌ای این صنعت تلاش خواهد کرد شرکت‌های قدرتمندی در این صنعت فرهنگی شکل بگیرد. مردم پیوسته در معرض محصولات رسانه‌ای گوناگون هستند و ما باید برای پاسخگویی و رفع این نیاز، در این فضا حضور پررنگی داشته باشیم.»