توپ مروارید؛ نخستین نماد حجمی پایتخت!

مجسمه‌سازی در تهران با دوران به سلطنت رسیدن فتحعلی شاه شکل دیگری به خود گرفت. شاهان قاجار برای خلق اثری هنری از چهره خود تمایل زیادی نشان می‌دادند.
ثبت سنگ‌نگاره‌های حجاری‌شده در دوران فتحعلی شاه در نزدیکی چشمه‌علی و کوه سرسره شهرری نمونه بارز این موضوع است. در همان دوران توجه به زیباسازی شهری کم‌کم نمود عینی پیدا می‌کند. کیوان پورنصری‌نژاد، مجسمه‌ساز در 
چهل وسومین نشست مرکز تهران‌پژوهی همشهری که با موضوع «دیدار با مجسمه‌های خاطره‌انگیز تهران» در موسسه همشهری برگزار شد درباره ورود مجسمه‌سازی به پایتخت گفت: «شروع مجسمه‌سازی در ایران و مهم‌تر از آن در تهران به‌عنوان پایتخت در دوران قاجار شکل منسجم‌تر و جدی‌تری به خود گرفت و سرآغاز آن را می‌توان دوران سلطنت فتحعلی شاه نامید. در آن دوران مجسمه‌سازی بیشتر یک صنعت بود تا هنر.»
این استاد دانشگاه درباره نخستین نمادهای حجمی پایتخت توضیح داد: «در دوره فتحعلی‌شاه جریان هنر شهری اتفاق افتاد و بحث زیباسازی شهر برای نخستین بار مدنظر قرار گرفت. البته نه به‌صورت مجسمه‌سازی به شکل رایج؛ شاید اولین فرمی را که بتوان به‌عنوان یک نماد حجمی برای زیبایی شهر تهران در نظر گرفت، توپ مروارید است. توپ مروارید و یک سری تسلیحات نظامی که کارکردشان تغییر یافته بود برای آراستن شهر به کار گرفته شد و حتی گلوله‌های آن را رنگ‌آمیزی کردند. توپ مروارید معروف‌ترین توپ نظامی تهران بود که به دستور فتحعلی‌شاه در اصفهان ساخته شد و اسم خود را نیز روی آن حک کرد. پورنصری‌نژاد در ادامه از طرح و حجاری تخت مرمر سخن گفت: «تخت مرمر که به استادکاران اصفهانی سفارش داده ‌شده بود با حجاری فرشتگان و گچ‌بری‌های بالای آن ‌یکی دیگر از نمادهای حجمی آن دوران بود که در ایوان مرمر کاخ گلستان نصب شد.» تخت مرمر که به تخت سلیمانی نیز معروف بود با 65 قطعه مرمر متصل به‌هم ساخته شد. اگرچه این آثار کمی متفاوت‌تر از هنر مجسمه‌سازی بودند ولی جریان مجسمه‌سازی بعد از آنها جدی‌تر دنبال شد؛ به‌خصوص در عهد ناصری که هنر مجسمه‌سازی شکوفا شد و در دارالفنون تدریس می‌شد و نخستین حجارباشی‌ها و مجسمه‌سازان در آن دوران آموزش دیدند و شروع به کار کردند.