روایت سنگ و زمان

در جاده‌های کویری ساوه، در افق بیکران، زمان، سنگ‌ها را تراش داده است؛ کاروانسرای سنگی ساوه. این بنای خشتی و سنگی، محل توقف کاروانیان و یادگاری زنده از شکوه معماری ایرانی در دوره صفویه است؛ جایی که زمان در آن ایستاده و سنگ‌ها خاطره عبور صدها کاروان را بر دوش دارند.
کاروانسرای سنگی در ۱۵ کیلومتری غرب ساوه و در مسیر جاده قدیم ساوه ‌- همدان واقع شده است؛ موقعیتی راهبردی که در گذشته، دروازه اتصال مرکز به غرب ایران بود. این بنا به دستور شاه عباس صفوی و در قالب شبکه بزرگ کاروانسراهای شاهی ساخته شد. مصالح اصلی آن سنگ‌لاشه و ملات گچ است که به‌گونه‌ای استادانه چیده شده‌اند تا در برابر بادهای کویری و گذر زمان دوام آورند.
معماری این کاروانسرا از نوع چهار ایوانی است؛ یعنی چهار ایوان در اضلاع مختلف حیاط مرکزی بنا وجود دارد که در گذشته محل اجتماع مسافران، مبادلات تجاری و حتی گفت‌وگوهای فرهنگی بوده است. حیاط مرکزی، با پلان مربع، دارای آب‌انبار سنگی و محل نگهداری احشام بوده و حجره‌هایی که دور تا دور آن چیده شده‌اند، محل اقامت مسافران و بازرگانان بوده‌اند. سقف‌های طاق‌ضربی، نورگیرهای کوچک و استفاده از سنگ‌های تراش‌خورده، جلوه‌ای چشم‌نواز به این کاروانسرا داده‌اند.
در اسناد تاریخی و سفرنامه‌های قدیمی، بارها به امنیت و راحتی این کاروانسرا اشاره شده است. وجود یک برج دیده‌بانی کوچک در ضلع جنوبی و دیوارهای بلند، نشان‌دهنده اهمیت حفاظت از این مسیر بازرگانی بوده است. به‌گفته اهالی محل، تا اواخر دوره قاجار، این کاروانسرا محل توقف کاروان‌های بزرگ شتر و اسب بوده و حتی در زمان جنگ جهانی دوم، به‌عنوان محل استقرار نیروهای نظامی استفاده می‌شده است.
کاروانسرای سنگی در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در دهه‌های اخیر، مرمت‌هایی در بخش‌هایی از بنا صورت گرفته، اما هنوز آثار فرسایش زمان بر بدنه آن قابل مشاهده است و همین اصالت نیمه‌فرسوده، بر جذابیت آن افزوده است. این روزها، گردشگران ماجراجو، عکاسان و پژوهشگران میراث فرهنگی، از سراسر کشور برای بازدید از این کاروانسرای شگفت‌انگیز به ساوه سفر می‌کنند.
نکته جالب این است که به‌گفته مسئولان محلی، طرح‌هایی برای احیای کاروانسرا به‌عنوان اقامتگاه بومگردی در دست بررسی است تا شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور، مسافران مدرن، همانند کاروانیان کهن، شب‌هایی را زیر آسمان پرستاره ساوه و در میان سنگ‌های این بنای تاریخی سپری کنند.
اگر به‌دنبال تجربه‌ای متفاوت و لمس تاریخ با تمام حواس هستید، کاروانسرای سنگی ساوه، انتخابی بی‌نظیر است؛ بنایی که همچنان ایستاده، به رنگ زمان و در قلب کویر.