دوقطبی سیاسی از مزایا تا مخاطرات
یکی از اصطلاحاتی که طی سال‌های اخیر در بسیاری از گزارش‌ها و یادداشت‌ها درباره جامعه آمریکامورد اشاره قرار گرفته است، دوقطبی شدن جامعه
(Polarization) است.
این وضعیت را گاهی هم با اصطلاح شکاف سیاسی (Political Divide) توصیف می‌کنند.
طی سال‌های اخیر نشانه‌های این دوقطبی‌شدن را نه فقط در زمان انتخابات و در دل رویدادهای سیاسی، بلکه در تعاملات روزمره هم می‌بینیم. به‌عنوان مثال، گاهی در بخش دیدگاه‌ها زیر یک پست اینستاگرامی، چنان جنجال و بحث و دعوایی دیده می‌شود که در یک مناظره رسمی سیاسی هم این سطح از شدت و حدت به چشم نمی‌خورد.
این را نیز باید توجه داشت که شکل‌گیری شکاف‌های سیاسی و تقویت دوقطبی‌ها، در بسیاری از کشورها مشاهده می‌شود. انتخاباتی که به ریاست‌جمهوری ترامپ منتهی شد، حاصل یکی از شدیدترین دوقطبی‌های سیاسی در جهان معاصر میان مردم آمریکا بود. این دوقطبی در دوران ترامپ شدید‌تر شد و انتخاب بایدن هم در بستری از همین جنس انجام شد.
جامعه چگونه دوقطبی می‌شود؟
دوقطبی شدن جامعه معلول عوامل متعدد، پیچیده، ریشه‌دار و قدیمی است و گاهی کنترل این عوامل سخت است، اما آگاهی و هوشیاری نسبت به این خطر کمک می‌کند تا جامعه در این دام نیفتد یا حداقل به سطحی از خودآگاهی نسبت به آن دست یابد.مهم‌ترین دلایلی که جامعه را دوقطبی می‌کند، انباشت بحران‌های داخلی و حل ناتمام و ناقص بحران‌هاست. در واقع وقتی یک بحران در جامعه به‌صورت ناقص و ناتمام مدیریت می‌شود، گروه مقابل تلاش دارد تا این وضعیت را به طرف دیگر نسبت دهد و به همین شکل نیز 2 گروه در برابر هم مرزبندی می‌کنند. به‌گفته دانشمندان سیاسی، حل ناقص بحران‌ها در جامعه مهم‌ترین زمینه حرکت جامعه به‌سوی دوقطبی شدن است.به‌طور کلی دوقطبی به معنی تعارض یا پدید آمدن تشتت در افکار عمومی است، یعنی زمانی در جامعه دوقطبی به‌وجود می‌آید که یک گروه سیاسی یا اجتماعی درباره مسئله‌ای به زیر گروه‌های مخالف و به‌شدت متضاد تقسیم می‌شود. البته دوقطبی بیشتر در حوزه سیاسی اتفاق می‌افتد، اما عوارض و پیامدهای آن در فرهنگ، اجتماع و حتی اقتصاد هم قابل مشاهده است.
آیا دو قطبی بودن جامعه خطرناک است؟
نظرات گوناگونی درباره جامعه دوقطبی وجود دارد. برخی دوقطبی بودن جامعه را مضر نمی‌دانند. به‌عنوان نمونه، حسین دباغ استدلال می‌کند که «نفس دوقطبی بودن زمانی که با جامعه‌ای آزاد مواجه هستیم که شهروندان می‌توانند صدای یکدیگر را بشنوند و همدیگر را نقد کنند لزوما آسیب‌زا نیست.»همچنین برخی دیگر نیز معتقد هستند که برای ایجاد شور و نشاط در جامعه و در عرصه سیاسی مشخصا جامعه دوقطبی می‌تواند مفید باشد.در عین حال، مضرات و خطرات دوقطبی شدن جامعه بیشتر از فواید آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بسیاری از اندیشمندان سیاسی جامعه دوقطبی را یک جامعه در معرض خطر در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی ارزیابی می‌کنند. بخشی از مهم‌ترین مضرات و خطرات دوقطبی‌شدن جامعه در موارد زیر می‌تواند قابل بررسی باشد.
آمریکا
یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های جامعه دوقطبی، آمریکاست. در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از انتخابات ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰، شکاف بین جمهوری‌خواهان و دمکرات‌ها عمیق‌تر شده است. اختلافات درباره موضوعاتی مانند مهاجرت، کنترل اسلحه، سقط جنین و عدالت اجتماعی به‌شدت جامعه را دوپاره کرده است. حمله به کنگره در
۶ ژانویه ۲۰۲۱ یکی از نشانه‌های جدی این دوقطبی شدن بود.در بخش‌های دیگر این ویژه‌نامه به تفصیل به
دوقطبی شدن جامعه آمریکایی خواهیم پرداخت.
انگلیس
موضوع برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) باعث ایجاد شکاف عمیق بین طرفداران و مخالفان آن شد. این اختلافات هنوز در سیاست و جامعه انگلیس دیده می‌شود و تأثیرات آن در انتخابات و سیاست‌های کشور ادامه دارد.
موضوع اصلی: خروج از اتحادیه اروپا
شکاف: طرفداران ماندن در اتحادیه اروپا (Remain) در مقابل طرفداران خروج (Leave)
نتایج
برگزیت (۲۰۱۶) باعث ایجاد یک دوقطبی شدید شد که هنوز هم ادامه دارد.
اختلافات میان ملی‌گرایان انگلیسی و گروه‌های حامی اتحادیه اروپا باقی مانده است.
تنش‌های داخلی در اسکاتلند و ایرلند شمالی نیز بر سر استقلال افزایش یافته است.
هند
در دوران نخست‌وزیری نارندرا مودی، جامعه هند شاهد افزایش دوقطبی بین هندوهای ملی‌گرا و اقلیت‌های مذهبی، به‌ویژه مسلمانان بوده است. سیاست‌هایی مانند قانون اصلاح شهروندی (CAA) و تنش‌ها در کشمیر موجب افزایش این اختلافات شده است.
موضوع اصلی: سیاست‌های نخست‌وزیر نارندرا مودی و تبعیض علیه مسلمانان
شکاف: ملی‌گرایان هندو در مقابل اقلیت‌های مذهبی (به‌ویژه مسلمانان) و لیبرال‌ها
نتایج
تصویب قانون تابعیت (CAA) که مسلمانان را از دریافت شهروندی مستثنی می‌کند، باعث اعتراضات گسترده شد.تنش‌ها میان مسلمانان و هندوهای افراطی افزایش یافت و به خشونت‌های خیابانی منجر شد.
لهستان
در سال‌های اخیر لهستان شاهد شکاف عمیق بین محافظه‌کاران (حزب قانون و عدالت) و لیبرال‌ها بوده است. موضوعاتی مانند حقوق زنان، آزادی رسانه‌ها و روابط با اتحادیه اروپا باعث افزایش دوقطبی در این کشور شده است.
موضوع اصلی: اختلافات بین محافظه‌کاران و لیبرال‌ها
شکاف: حزب حاکم قانون و عدالت (محافظه‌کار)در مقابل احزاب لیبرال و طرفداران اتحادیه اروپا
نتایج
قوانین سختگیرانه علیه سقط جنین و محدودیت آزادی رسانه‌ها باعث اعتراضات شدید شده است.
تنش‌های بین دولت لهستان و اتحادیه اروپا بر سر حاکمیت قانون افزایش یافته است.
آمریکا و 6 کشور دوقطبی شده
در سال‌های گذشته، بسیاری از جوامع به سمت دوقطبی شدن حرکت کرده‌اند. این پدیده معمولاً به‌دلیل اختلافات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا اجتماعی رخ می‌دهد. برخی از مهم‌ترین کشورهایی که شرایط دوقطبی‌شدن را تجربه کرده‌اند در ادامه مورد اشاره و بررسی قرار خواهند گرفت.
برزیل
در دوران ریاست‌جمهوری ژائیر بولسونارو (۲۰۱۹-۲۰۲۳) برزیل شاهد افزایش دوقطبی شدید بین محافظه‌کاران و لیبرال‌ها بود. سیاست‌های او درباره محیط‌زیست (نابودی آمازون)، واکنش به کرونا و رویکردهای اجتماعی، باعث تقابل گسترده بین طرفداران و مخالفان شد.
موضوع اصلی: ملی‌گرایی افراطی، محیط‌زیست و بحران کرونا
شکاف: طرفداران رئیس‌جمهور پیشین ژائیر بولسونارو (راست‌گرا) در مقابل طرفداران چپ‌گرایان و لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا(رئیس‌جمهور فعلی)
نتایج
برزیل در سال‌های اخیر شاهد تظاهرات گسترده و حتی حمله طرفداران بولسونارو به مراکز دولتی بوده است.مسائل محیط‌زیستی (نابودی جنگل‌های آمازون) و واکنش ضعیف به کرونا اختلافات را افزایش داده است.
ترکیه
در دوران رجب طیب اردوغان، جامعه ترکیه به 2 دسته حامیان حزب عدالت و توسعه (AKP) و مخالفان آن تقسیم شده است. این شکاف بر سر موضوعاتی مانند دمکراسی، آزادی بیان، سیاست خارجی و اقتصاد هر سال عمیق‌تر شده است.
موضوع اصلی: سیاست‌های رجب طیب اردوغان و آینده دمکراسی دراین کشور
شکاف: حامیان حزب عدالت و توسعه در مقابل احزاب مخالف (سکولارها، ملی‌گرایان و کردها)
نتایج
سرکوب مخالفان، بازداشت‌های گسترده و کنترل رسانه‌ها باعث عمیق‌تر شدن دوقطبی شده است.
انتخابات اخیر نشان داد که ترکیه به 2 گروه کاملاً مخالف تقسیم شده است.
اسپانیا
اختلافات بین دولت مرکزی اسپانیا و جنبش‌های جدایی‌طلب، به‌ویژه در کاتالونیا جامعه را به2 بخش تقسیم کرده است. برگزاری همه‌پرسی استقلال کاتالونیا در سال ۲۰۱۷ و سرکوب آن توسط دولت مرکزی تنش‌های سیاسی و اجتماعی شدیدی ایجاد کرد.
موضوع اصلی: استقلال کاتالونیا
شکاف: دولت مرکزی اسپانیا در مقابل استقلال‌طلبان کاتالونیا
نتایج
در سال ۲۰۱۷، کاتالونیا همه‌پرسی استقلال برگزار کرد، اما دولت اسپانیا آن را غیرقانونی اعلام کرد.
تنش‌ها همچنان ادامه دارد و برخی از رهبران استقلال‌طلب زندانی یا تبعید شده‌اند.
