ذبح کارگردانی به قیمت فیلم‌سازی‌

علیرضا محمودی

مستند «ساموئل خاچیکیان: یک گفت‌وگو» که به شکل محدود در سالن‌های گروه هنر و تجربه به نمایش درآمد به شکل نا سرراست، درباره آغاز جلوه شغلی است که این روزها پایانش اکران شده. اگر نشان کارگردانی در صنعت محدود سینمای ایران در روزگار سلطنت فنی فیلمبردار‌ها و قدرت بی‌چون و چرای ستارگان با نام ساموئل خاچیکیان از باقی نام‌ها متمایز شد، امروز در دوران حکومت سرمایه‌گذاران پنهان و سونامی آشکار دیجیتال دیگر حرف از تمایز کارگردانی و تفاوت آخرین نام تیتراژ‌های فارسی با باقی نام‌ها شوخی تلخی است. کافی است مدیران سرکوب‌کننده رسانه‌ای را دور بزنیم و در سکوت خبری آهنین پروژه‌های در حال تولید سری به جایی بزنیم که فیلم و سریال‌ها از تولید قل می‌خورد به پس تولید. در چنین صحنه‌هایی تعداد دوربین‌های موجود پشت صحنه از قهرمان‌های جلوی صحنه بیشتر است. در شلوغی انبوه دستیاران مهم‌ترین وظیفه کارگردان در اعلام جای دوربین با حضور سهمگین مونیتورهای کابلی و غیرکابلی دود هوا می‌شود. در طبقه دوم لوکیشن گروه تدوین به سرعت برق و باد سریع‌تر از حاجی بلوکات و نسل اول سوئیچر‌های جام جم به رفع و رجوع تصاویر مشغولند تا آنچه راهی تصحیح رنگ و کادر می‌شود، شارپ و فول باشد. در طبقه زیرین لوکیشن مباشر سرمایه‌گذار آنلاین با خیابان منوچهری در ارتباط است تا با تبدیل دستمزد ستاره‌ها به سکه طرح قدیم، آنها را برای کار جدید صاحبکارش در آب نمک بخواباند. در چنین صحنه‌‌ای کارگردان فقط باید حواسش باشد که حضورش پیش از نخستین کات فید نخورد. در مستند ساخته امید نجوان با آلبومی از شگرد‌ها و رویکرد‌هایی طرفیم که کارگردان مهاجر به ایران به‌کار می‌برد تا موقعیت قهرمان‌ها در چشم‌انداز دکور‌های خسته از فرط تکرار و خیابان‌های بسته از هجوم افراد تازه باشد و «ضربت» و «دلهره» و «سرسام» جایگاهی بحث‌انگیز‌تر از «صد کیلو داماد» و «آقا جنی شده» پیدا کند. سال‌هاست که فردیت کارگردانان ایرانی در روایت به سرنوشت کلاغی مبدل شده که به خانه‌اش نرسید. همه اینها به کنار آخرین عکسی که از پشت صحنه یک فیلم ایرانی دیده‌اید را به‌خاطر دارید؟ جلال و جبروت کارگردانی که کادر را با انگشتانش به فیلمبردار نشان می‌داد و در میان صحنه بازیگران را به حرکت وا می‌داشت. تصویر متعلق به دورانی بود که فیلم‌ها را افرادی برای تماشای جمعیتی می‌ساختند نه تعدادی اسامی برای ارقام‌ها و رکوردها. تنها میراث تصویری ما از سینمای امروز برای آینده یادگاری‌های بیخ دیوار و روی فرش قرمز است.