قفل مترو باز می‌شود

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

حضور سرزده روز دوشنبه رئیس‌جمهور در وزارت کشور با پیگیری ویژه مسعود پزشکیان برای تحویل سریع‌تر واگن‌های متروی خریداری شده از چین همراه بود؛ واگن‌هایی که ورود آنها به کشور می‌تواند گره‌گشای بسیاری از کمبودها در ساختار حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه در تهران باشد.
اگرچه در جریان حضور رئیس‌جمهور در وزارت کشور، موضوع‌های متنوعی در حوزه‌های اجتماعی، جمعیتی، سیاسی و... مطرح شد، اما بحث «واگن‌های مترو» از نکات مورد توجه پزشکیان بود. پس از اینکه مسعود نصرتی، معاون عمران و توسعه امورشهری و روستایی وزارت کشور در این نشست گزارشی از پیگیری‌های انجام شده درباره تحویل سریع‌تر واگن‌های متروی خریداری شده از چین ارائه کرد، رئیس‌جمهور در تماسی با وزیر امور خارجه، خواستار کمک این وزارتخانه در تسریع دریافت محموله‌های این قرارداد شد؛ اقدامی که می‌تواند گره از کار حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه در کلانشهر تهران باز کند.
در شرایطی که طی هفته‌های اخیر آلودگی هوای تهران به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مردم و مسئولان تبدیل شده‌است، ورود واگن‌های جدید مترو و توسعه خدمت‌رسانی به مردم در حوزه حمل‌و‌نقل عمومی، گره‌های فروبسته بسیاری را خواهد گشود؛ این در حالی است که موضوع ورود واگن‌های خریداری شده از چین طی ماه‌های اخیر با مشکلات و تأخیرهایی همراه بوده که در شرایط کنونی پیگیری‌های سیاسی در سطح کلان، می‌تواند کارگشا باشد؛ به‌ویژه اینکه طی روزهای اخیر تهران و پکن رایزنی‌های دیپلماتیک قابل‌توجهی به‌منظور توسعه همکاری‌های فی‌مابین داشته‌اند که سفر حدود 10روز قبل رئیس دستگاه دیپلماسی به چین نمودی از مناسبات رو به گسترش دوطرف است.

   ماجرای قراردادی که احیا شد
خرید واگن‌های مترو یکی از موضوع‌های مطرح در مناسبات ایران و چین بوده‌ که طی سال‌های اخیر با فراز و فرودهای بسیاری مواجه شده‌است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

تکلیف قانونی
توسعه واگن‌های مترو یکی از تکالیف قانونی دولت است؛ تکلیفی که در برنامه ششم توسعه معین شده‌است. براساس «ماده ۵۸» برنامه ۵ساله ششم توسعه، دولت وقت در سال ۹۶مکلف بود ۲هزار دستگاه واگن مترو برای تهران و سایر کلانشهر‌ها تهیه کند که سهم تهران ۶۳۰واگن بود.

تفاهم اولیه
سال 1396بود که تفاهمنامه خرید واگن از چین ازسوی طرف‌های ایرانی و چینی امضا شد، اما به‌دنبال به سردی گراییدن مناسبات دوجانبه و همچنین نپرداختن پیش‌پرداخت این پروژه عملیاتی نشد.

ترک فعل دولت دوازدهم
براساس قرارداد اولیه ایران و چین، قرار بود 2هزارو100واگن وارد ایران شود که البته بی‌سرانجام ماند و به‌گفته مقام‌های شهری تهران، این موضوع از مصادیق «ترک فعل» در دولت دوازدهم به‌حساب می‌آید.

احیای پرونده
با آغاز به‌کار دولت سیزدهم، پرونده خرید واگن‌های مترو از چین بار دیگر در اولویت کاری دولت و دوره ششم مدیریت‌شهری قرار گرفت و پیگیری‌های تازه‌ای برای به نتیجه رساندن تفاهم‌های مربوط میان ایران و چین انجام شد.

خبر جدید  پس از 7سال
طی حدود 3سال فعالیت دولت سیزدهم، منابع مناسبی در حوزه توسعه و تجهیز مترو اختصاص یافت و با همگرایی دولت و شهرداری تهران، قراردادهای خرید واگن‌های مترو با اختصاص اعتباری حدود یک‌میلیارد دلار بار دیگر به جریان افتاد.

تأمین اعتبار
شهرداری تهران در دوره جاری گام‌های مهمی برای تامین اعتبار خرید واگن‌های مترو برداشته‌است و در زمان دولت‌های سیزدهم و چهاردهم، ۹.۷درصد از پیش‌پرداخت ۱۵درصدی قرارداد را پرداخت کرده و پیگیری‌های لازم را در این زمینه انجام داده، اما با وجود این، همچنان حدود ۵درصد از آن باقی مانده‌است.

قرارداد جدید
مهرماه 1402بود که در جریان سفر علیرضا زاکانی، شهردار تهران به چین، قرارداد جدیدی میان ایران و چین به‌منظور ساخت واگن‌های جدید مترو به امضا رسید. در چارچوب این قرارداد 791واگن قطار برای تهران خریداری شد؛ قراردادی که به‌عنوان «بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ مترو» ارزیابی شد.

ادامه چالش‌های اعتباری
یکی از مهم‌ترین چالش‌های مطرح در مسیر اجرایی‌سازی‌ قرارداد با چینی‌ها و تحویل واگن‌های سفارش داده شده، تحقق کامل پیش‌پرداخت اولیه است که تاکنون انجام نشده‌است. گفته می‌شود در سفر اخیر معاون نخست‌وزیر چین به ایران، «ژانگ هو چینگ» در دیدار با محمدرضا عارف، معاون‌اول رئیس‌جمهور بر اجرای این قرارداد تأکید کرد.

قرارداد در خطر
در روزهای اخیر گره تازه‌ای در این پرونده نمایان و گفته شد که با توجه به مشکلات ارزی موجود، دولت اعلام کرده توانایی اختصاص ارز برای حدود 5درصد باقیمانده از پیش‌پرداخت را ندارد. در چنین شرایطی اما شهرداری تهران اعلام کرد که برای دور کردن این قرارداد از خطر، حاضر است برای گرفتن ما‌به‌ازای ارزی، ریال پرداخت کند؛ گامی مهم که نیازمند انجام اقدام‌های لازم ازسوی دولت است.

گشایش روزنه‌های امید
در جریان حضور روز دوشنبه رئیس‌جمهور در وزارت کشور، پیگیری ویژه موضوع رفع موانع تحویل سریع‌تر واگن‌های مترو ازسوی مسعود پزشکیان، روزنه‌های امید تازه‌ای را درباره رفع مشکلات موجود در این زمینه گشوده‌است.

بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ مترو
25مهرماه سال‌گذشته بود که علیرضا زاکانی، شهردار تهران به چین سفر کرد؛ سفری که به دعوت شهردار پکن و به‌منظور شرکت در اجلاسیه شهرداران کلانشهرهای راه ابریشم انجام شد، اما یک دستاورد مهم و بی‌نظیر در حوزه حمل‌ونقل عمومی و به‌ویژه مترو داشت؛ «نهایی‌شدن قرارداد خرید ۷۹۱واگن مترو». در جریان آن سفر علاوه‌بر نهایی‌سازی خرید واگن‌های مترو و تجهیزات مربوط، درباره ساخت خط ۸ متروی تهران و همچنین انتقال تکنولوژی ساخت واگن‌های مترو و بومی‌سازی آنها نیز مذاکراتی انجام شد.

اهداف مهم سفر
  مشارکت در اجلاس «یک کمربند، یک جاده»
  فعال‌سازی قرارداد بر زمین مانده از سال‌های قبل خرید ۶۳۰دستگاه واگن

توسعه مناسبات حوزه شهری با چینی‌ها
سفر سال‌گذشته زاکانی به چین، علاوه‌بر امضای بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ متروی تهران، با دستاوردهای مهم دیگری در حوزه‌های مختلف همراه بود که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

  تفاهم با طرف چینی درباره پشتیبانی مالی از مجموعه قراردادهای دوجانبه
   پیگیری انعقاد قراردادی مبتنی بر توانایی‌های شرکت‌های ایرانی در قالب تعریف حدود یک میلیارد دلار پروژه در شهر تهران
  کسب دستاوردهای مالی و اقتصادی در این سفر (بیش از 3میلیارد دلار)
  پیگیری سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی ازسوی چینی‌ها به ایران در حوزه پسماندها
   توسعه همکاری‌ها در عرصه مسکن‌سازی
   پیگیری داخلی‌سازی واگن‌های مترو
   گسترش همکاری‌ها در ساخت خطوط متروی تهران
   خرید اتوبوس‌های برقی
   انعقاد قرارداد ساخت 2هزارو500دستگاه اتوبوس
   استفاده از ظرفیت‌ چینی‌ها در حوزه برقی‌سازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی شامل: واگن، تراموا، اتوبوس، ون، تاکسی و موتور برقی
   بهره‌گیری از تکنولوژی‌های به‌روز طرف چینی برای هوشمندسازی شهر

حاشیه‌سازی درباره اتوبوس‌های چینی
یکی دیگر از مهم‌ترین بخش‌های همکاری‌های ایران و چین در عرصه توسعه ناوگان حمل‌و نقل عمومی شهر تهران، خرید اتوبوس‌های جدید از طرف چینی بود که البته با فضاسازی‌های مختلفی نیز همراه شد. در جریان سفر پاییز 1402شهردار تهران به چین، قراردادی برای خرید 2هزارو500دستگاه اتوبوس امضا شد. هزینه خرید این اتوبوس‌ها با همه هزینه‌های جانبی و به شرط خدمات پس از فروش و انتقال تکنولوژی به ایران، کمتر از ۲۵۰هزار یورو بود. علاوه‌ بر این، طرف چینی برای واگذاری اتوبوس‌ها به‌صورت اقساطی (یوزانس)، با نرخ بهره کمتر از سالی ۵درصد با مدت بازپرداخت 3ساله توافق کرد.
اینها در حالی است که در آن مقطع درباره این قرار شائبه‌های مختلفی مطرح شد. از زیرسؤال بردن صلاحیت شرکت طرف قرارداد تا موضوع «ترک تشریفات»؛ شبهه‌هایی که با شفاف‌سازی‌های انجام شده ازسوی مسئولان شهری رفع شد و نقطه ابهامی باقی نگذاشت.



توافق تازه
  توافق: افزایش ۶۳۰واگن توافق شده سال 1396به ۷۹۱واگن
  تعداد واگن‌های فعال کنونی در تهران: حدود هزارو100واگن در خطوط تونلی داخل تهران فعالند.
  محل تامین اعتبار: توافق ایران و چین در دولت سیزدهم برای استفاده از منابع موجود ایران در چین


مفاد محوری قرارداد
  پیش‌بینی داخلی‌سازی ۵۵درصدی واگن‌ها
  کاهش مبلغ پیش‌پرداخت خرید ۷۹۱ دستگاه واگن
  تفاهم برای خرید تکنولوژی ساخت «بوژی» از این شرکت با رقمی معادل ۷.۲ میلیون دلار
  تفاهم برای پرداخت نیمی از رقم ۷.۲ میلیون دلار ازسوی طرف چینی در قالب تأمین روبات‌های پیشرفته جهت ساخت بدنه‌های نوین واگن‌های مترو برای کارخانه واگن‌سازی تهران
  صرفه‌جویی ۲۸میلیون یورویی به‌وسیله جابه‌جایی زمانبندی قرارداد اولیه با طرف چینی
  کاهش زمان ارسال سری نخست قطار‌ها به تهران از ۲۷ماه به حدود ۱۴ماه پس از قرارداد


نکته ویژه
 تا پیش از قرارداد شهرداری تهران با چینی‌ها در طول تاریخ متروی تهران، هزار و ۵۰۰دستگاه واگن وارد خطوط شده‌ بود.