سوریه از اعماق تاریخ تا اکنون

سوریه کشوری عربی در غرب آسیاست که از شمال با ترکیه، از شرق و جنوب‌شرقی با عراق، از جنوب با اردن و از جنوب‌غربی با اسرائیل و لبنان مرز مشترک دارد. سوریه همچنین دارای یک خط ساحلی غربی در دریای مدیترانه است.

در اعماق تاریک تاریخ
قدیمی‌ترین یافته‌های تاریخ سوریه مربوط به دوران پارینه‌سنگی و پیشاتاریخ در حدود800 هزارسال پیش از میلاد مسیح است. باستان‌شناسان نشان داده‌اند که تمدن سوریه یکی از کهن‌ترین تمدن‌های روی زمین بوده‌ است. سوریه بخشی از هلال حاصلخیز(نام بخشی تاریخی از خاورمیانه و دربرگیرنده بخش‌های خاوری دریای مدیترانه، بخش‌های غربی ایران، میانرودان و مصر باستان) است و از 10هزار سال پیش از میلاد یکی از مراکز تمدن نوسنگی بود. مردمان این سرزمین از کشاورزی و دامداری برای نخستین‌بار استفاده مي‌کردند. ویژگی اصلی دوره نوسنگی، خانه‌هایي مستطیل‌شکل مربوط به تمدن موریبت است. در اوایل دوره نوسنگی مردم از سنگ، گچ و آهک‌سوخته ظرف می‌ساختند. یافته‌هایی از جنس ابزار ابسیدین از آناتولی نشان می‌دهد که روابط تجاری نيز با هم داشته‌اند. شهرهای تل‌حموکار و تل‌عمار در اواخر دوران نوسنگی و عصر برنز در سوریه رونق داشته‌اند.

4500سال تاریخ مکتوب
بیش از 4500سال است که انسان‌ها در سوریه زندگی می‌کنند. برخی از نخستین نمونه‌های نوشته‌شده انسان‌های باستاني در این کشور کشف شده است. نوشته‌های باستانی در سوریه از روی لوح‌های گلی کشف شده‌اند. نخستین تمدنی که در سوریه زندگی می‌کرد، پادشاهی ابلا نام داشت که حدود 3500سال قبل از میلاد تاسیس شد.


ورود اسلام به سوریه
اسلام در زمان خلافت عمر بن الخطاب در سال ۶۳۶ وارد سوریه شد. سرکرده لشکر اسلام خالد بن ولید بود. پس از فتح سوریه، «خالد بن ولید» به مردم دمشق اطمینان داد که با ورود لشکر اعراب به شهر، اهالی شهر در جان، مال و داشتن حق انتخاب دین ایمن هستند. از این‌رو اکثریت به اسلام گرویدند. در عین حال بخش‌هایی از سوریه از سال 1100 تا 1300میلادی تحت کنترل صلیبیون مسیحی قرار گرفت. اینها شوالیه‌هایی از کشورهای اروپایی مانند فرانسه، انگلیس، آلمان و ایتالیا بودند.

سوریه عثمانی
سوریه در سال 1516میلادی به تصرف عثمانی‌ها درآمد و بخشی از امپراتوری عثمانی شد. سلطان سلیم عثمانی بخش اعظم سوریه را در سال ۱۵۱۶ میلادی با شکست‌دادن شاه مملوکان در نبرد مرج دابق در نزدیکی حلب فتح کرد. سوریه بین سال‌های ۱۵۱۶تا۱۹۱۸ میلادی، بخشی از امپراتوری عثمانی بود؛ اگرچه دوبار صفویان، در زمان شاه اسماعیل یکم و شاه عباس یکم موفق شدند سوریه را تسخیر کنند. زندگی برای سوری‌هایی که در امپراتوری عثمانی زندگی می‌کردند نسبتا آرام بود. گروه‌های مذهبی توانستند با دیگر گروه‌ها زندگی کنند. در سال1831 ابراهیم‌پاشا(مصر) به امپراتوری عثمانی خیانت و به سوریه حمله کرد. او دمشق را تصرف کرد. ابراهیم‌پاشا در طول سلطنت کوتاه خود، مهاجرانی را از مصر به سوریه آورد؛ شهر یافا را بازسازی و شورش‌ها را سرکوب کرد. در سال1840 او مجبور شد سوریه را به عثمانی تسلیم کند.

استعمار فرانسه
پس از پایان جنگ جهانی اول و شکست عثمانی‌ها که سوریه بخشی از آن بود، فرانسه کنترل سوریه را به‌دست گرفت. در جنگ جهانی اول، دیپلمات فرانسوی «فرانسوا ژرژ پیکو» و دیپلمات انگلیسی «مارک سایکس» مخفیانه تصمیم گرفتند که پس از جنگ، امپراتوری عثمانی را به مناطقی که در توافقنامه سایکس-پیکو در سال۱۹۱۶ میلادی مشخص شده‌ است، تقسیم کنند. بر همین اساس در اکتبر ۱۹۱۸میلادی، نیروهای عرب و انگلیسی به سوریه حمله و دمشق و حلب را تسخیر کردند. براساس قرارداد سایکس- پیکو، سوریه در سال ۱۹۲۰میلادی، به اشغال کامل فرانسه درآمد. سوریه سرانجام در 17آوریل1946 از فرانسه مستقل شد و استقلال یافت.

شکست داعش
ائتلاف سه‌جانبه سوریه، ایران و روسيه در سال2017 در ادامه حملات خود علیه گروه‌های تروریستی موفق به تکمیل روند آزادسازی بسیاری از شهرها از اشغال گروه تروریستی داعش شد. آزادسازی شهر رقه به‌عنوان مرکز داعش در سوریه نقطه پایان داعش در اين كشور بود و از آن زمان به بعد گروه تروریستی داعش به فعالیت‌های پراکنده تروریستی روی آورد. علاوه بر گروه تروریستی داعش، دیگر گروه‌های شورشی مسلح با حمایت ترکیه و آمریکا بخشی از مواضع خود در شمال سوریه را حفظ کردند. گروه تروریستی جبهه النصره و ارتش آزاد سوریه از مهم‌ترین گروه‌های شورشی مسلح در شمال‌شرق سوریه بودند که از سال2017 با وجود شکست داعش، مواضع خود در شهر ادلب واقع در شمال‌شرق سوریه را حفظ کردند.

سوریه در دهه2020
سوریه از سال2020 به بعد با تکمیل بازگشت حاکمیت دولت مرکزی بشار به بسیاری از مناطق، روند بازسازی خود را آغاز کرد. پیش از آن از سال2018، برخی از کشورهای عربی ازجمله بحرین، امارات و عربستان‌سعودی روابط دیپلماتیک خود با سوریه را احيا کردند. بازگشت عضویت سوریه در اتحادیه عرب در نیمه سال2023 تکمیل عادی‌شدن وضعیت دیپلماتیک سوریه در منطقه بود. با این حال، سقوط ارتش سوریه و به دنبال آن پایان کار دولت بشار اسد در پاییز امسال، تحولات سوریه را وارد مرحله‌ای از بی‌سرانجامی با آینده‌ای نامعلوم كرد؛ آینده‌ای که مشخص نیست سوریه را به کدام سو خواهد کشاند!

سوریه در جنگ‌ها
از سال1948، سوریه به همراه مصر، اردن، عراق، یمن، عربستان سعودی و لبنان چندین جنگ با اسرائیل داشتند. در سال1967، اسرائیل بخشی از خاک سوریه به نام بلندی‌های جولان را تصرف کرد. در دهه1970، سوریه همزمان با جنگ داخلی لبنان، نیروهای خود را به لبنان فرستاد. نیروهای ارتش سوریه تا سال2005 در لبنان باقی ماندند. در سال1991، سوریه در جنگ خلیج‌فارس علیه عراق شرکت کرد.


رد پای ایرانی‌ها
در سال ۵۳۹ قبل از میلاد، هخامنشی‌ها سوریه را به امپراتوری خود ضمیمه کردند، تا اینکه اسکندر مقدونی در ۳۳۳-۳۳۲ قبل از میلاد، آن را تصرف کرد. پس از مرگ اسکندر و در نتیجه جنگ‌های دیادوخوی، سوریه بخشی از امپراتوری سلوکی شد. پایتخت این امپراتوری (در ۳۱۲ قبل از میلاد تأسیس شد)، شهر انطاکیه بود که آن زمان بخشی از سرزمین سوریه محسوب می‌شد ولی امروزه در کشور ترکیه قرار دارد.

تحولات اعتراضی
سوریه در سال2011 با موجی از تحولات اعتراضی و حرکت همزمان گروه‌های تروریستی روبه‌رو شد. این اعتراضات با ورود عناصر تروریستی مسلح در سال2012 به یک جنگ داخلی تبدیل و دولت مرکزی دمشق در عمل درگیر جنگی نفسگیر با گروه‌های مسلح تروریستی شد که از خارج از این کشور تغذیه می‌شدند. شکل‌گیری گروه تروریستی داعش در سال2013 در سوریه و اشغال بخش‌هایی از شرق سوریه تحولات اين كشور را بیش از گذشته پیچیده و پرچالش كرد. با وجود درخواست رسمی دولت سوریه از کشورهای متحد خود شامل ایران و روسیه برای پیوستن به جنگ علیه تروریست ها‌ در سوریه، مداخله دیگر کشورها ازجمله آمریکا و ترکیه به‌صورت ناخوانده در سوریه و لشکرکشی در بخش‌هایی از شمال و شرق این کشور، بی‌ثباتی را در سوریه گسترش داد.

نام سوریه از کجا می‌آید؟
کشور سوریه، در گذشته شام نامیده می‌شد. نام کنونی سوریه را فرانسوی‌ها پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و مستعمره کردن این کشور، از روی تاریخ کهن این بخش از جهان و تمدن آشوری‌ها بر این سرزمین نهادند. «هرودوت»، تاریخ‌نگار یونانی در آثار خود صراحتا بیان کرده است کسانی که یونانیان آنها را سوری می‌نامیدند، توسط غیریونانیان آشوری نامیده می‌شدند؛ البته برخی‌ نیز ازجمله «ارنست رنان»، مورخ قرن نوزدهم ارتباط نام سوریه به آشوریان را رد کرده و براساس یک فرضیه دیگر معتقد است که نام سوریه ممکن است از «سیریون» گرفته شده باشد؛ سیریون نامی است که در عهد‌قدیم‌کتاب مقدس برای اشاره به کوه هرمون در مرز لبنان، سوریه و فلسطین اشغالی استفاده می‌شود. در متن کتاب مقدس گفته شده است که صیدونیان از نام سیریون استفاده می‌کنند.

حزب بعث سوریه
حزب بعث سوسیالیست عرب در سال۱۹۴۷ به رهبری «میشل عفلق»، «صلاح‌الدین البیطار» و «زکی ارسوزی» در سوریه تأسیس شد. این حزب خواهان رنسانس و رستاخیز و اتحاد جهان عرب در قالب یک کشور بود. حزب بعث در سال۱۹۶۳ در سوریه به قدرت رسید اما اختلافات داخلی بین اعضا باعث شد تا در سال۱۹۶۶ گروهی از این اعضا که در شاخه منطقه‌ای سوریه متمرکز شده بودند، علیه حکومت سوریه و شاخه ملی(فراکشوری) حزب بعث کودتا کنند و حکومت را به‌دست بگیرند. از این زمان، اختلاف بین شاخه سوریه و شاخه عراقي حزب نیز اوج گرفت و 2سال بعد شاخه عراقی حزب هم به ایجاد سازمان مستقلی با نام «حزب بعث» اقدام کرد. شاخه عراقي رقابت و دشمنی سختی با شاخه سوری داشت.