تهدید خاموش فشارخون

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

آخرین آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت درباره شیوع فشارخون بالا در ایران مربوط به مطالعات استپس در سال1400 است که 32درصد از جمعیت بالای 18سال کشور مبتلا به این بیماری اعلام شده‌اند. برخی از پزشکان اما معتقدند که این آمار با توجه به افزایش جمعیت سالمندی کشور، رژیم‌های غذایی نامناسب، کم‌تحرکی، شیوع چاقی، مصرف بی‌رویه نمک، روند افزایشی ابتلا به دیابت، مصرف دخانیات و همچنین آلودگی هوا از آن مدت تاکنون روند افزایشی هم داشته است؛ عارضه‌ای که عوارض خطرناکی دارد و عامل اصلی ابتلا به سکته‌ها  همین افزایش فشارخون سیستولیک است. علاوه‌بر این پرفشاری خون، باعث ابتلا به بیماری‌های کلیوی هم می‌شود و مطالعات نشان داده که عمده افرادي كه داراي نارسایی کلیوی و دیالیزی بوده‌اند، سابقه فشارخون داشته‌اند.  دکترعلیرضا مهدوی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در گفت‌وگو با همشهری تندرستی درباره شیوع این بیماری در کشور، جمعیت قابل توجه مبتلا به پیش‌‌فشارخون بالا، مهم‌ترین زمان‌های چکاپ فشارخون در افراد، نحوه استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در منزل و خدماتی که در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت در این حوزه داده می‌شود، نکاتی را مطرح کرده است که در ادامه می‌خوانید.

شرط استفاده از فشارسنج‌های خانگی
بسیاری از مردم دستگاه‌های سنجش فشارخون در منزل دارند و به وسیله این دستگاه‌ها اقدام به بررسی فشارخون خود می‌کنند. مهدوی در پاسخ به این سؤال که چه میزان نتایج نشان داده شده توسط این دستگاه‌ها می‌تواند مورد اعتماد باشد، بیان می‌کند: «در بررسی فشارخون با فشارسنج‌ و گوشی باید تجربه ‌وجود داشته باشد و با دقت انجام شود. بهترین دستگاه‌هایی که مردم می‌توانند در خانه برای بررسی فشارخون استفاده کنند، نوع دیجیتال آنهاست که نیاز به گوشی ندارد و باد کاف هم به شکل خودکار خالی می‌شود.»  البته به‌گفته این مسئول تنها نکته‌ای که باید برای این دستگا‌ها رعایت شود این است که کاف اندازه بازو باشد و سنسور آن روی شریان بازو قرار بگیرد. معمولا در دستگاه‌های خانگی این علامت روی کاف مشخص است و اگر این موضوع رعایت شود و کاف خیلی محکم یا شل بسته نشود، معمولا نتیجه فشارخون، درست نشان داده می‌شود. در این‌باره ضرورت دارد که افراد نیم‌ساعت قبل از بررسی فشارخون، سیگار نکشیده و چای و قهوه هم نخورده باشند. دست هم باید در امتداد قلب باشد؛ فرد هم بايد راحت و نشسته باشد و پاهایش آویزان نباشد. در هنگام استفاده از فشارسنج هم نباید صحبت کرد و تکان خورد. مهدوی تأکید می‌کند: «افراد در خانه باید حتما از فشارسنجش‌های بازویی استفاده کنند و بدانند كه آن دستگاه‌هایی که روی مچ بسته می‌شوند، چندان دقیق نیستند.»

آیا کودکان هم دچار پرفشاری خون می‌شوند؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره ابتلای کودکان به فشارخون عنوان می‌کند: «برای گروه‌های سنی زیر 18سال فشارخون با شرایط پیچیده‌تری سنجیده می‌شود که براساس جنسیت و قد آنهاست. فشارخون طبیعی کودکان باید با استفاده از دستگاه و کاف مناسب انجام شود که متناسب دست آنها باشد. این داده‌ها روی جدول برده و عدد واقعی اعلام می‌شود که عمدتا زیر 120 روی 80 به‌عنوان فشارخون مناسب عنوان مي‌شود.»  او در پاسخ به این سؤال که آیا با شیوع بیشتر ابتلا به فشارخون در کودکان نيز مواجه هستیم بیان می‌کند: «در هر مقطع ورودی به مدارس، شامل دبستان و دبیرستان، فشارخون کودکان اندازه‌گیری می‌شود. فشارخون بالا به شکلی که در بزرگسالان بروز می‌کند، در کودکان وجود ندارد. مطالعات وزارت بهداشت درباره میزان ابتلای گروه سنی زیر 18سال در حال انجام است و شواهدی وجود دارد که در برخی مناطق کودکان فشارخون بالاتری دارند، اما به‌طور کلی هنوز نمی‌توانیم بگوییم که این روند افزایشی در کودکان رقم خورده است.»  مهدوی به دیابت نوع2 نيز اشاره می‌کند که در گذشته بیماری شایع بزرگسالان بوده اما اکنون در نوجوانان هم رو به افزایش است و در ادامه می‌گوید: «2نوع فشار‌خون اولیه و ثانویه داریم. فشارخون اولیه بیماری شایع در گروه سنی بالای 18سال است اما فشارخون ثانویه به‌دلیل بیماری دیگری رخ می‌دهد و معمولا در سنین زیر 15سال و بالای 50سال مشاهده شود. دور از انتظار نیست که کودکان هم به فشارخون بالا به‌عنوان یک بیماری برای بالغان مبتلا شوند.»‌

یک توصیه مهم
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت مهم‌ترین توصیه برای پیشگیری از ابتلا به پرفشاری خون را انجام فعالیت‌های ورزشی و تعذیه سالم عنوان می‌کند و می‌گوید: « انجام 150دقیقه فعالیت بدنی متوسط ویا شدید طی 3 تا 5نوبت در هفته باید باشد كه اگر افراد تلاش کنند، این زمان را به 300دقیقه برسانند، بهتر است. هفته‌اي یک تا 2ساعت فعالیت قدرتی و انعطاف‌پذیری هم باید انجام شود.»  او با بیان اینکه ورزش عامل توانمند شدن سیستم قلبی- عروقی بدن و کاهش مقاومت به انسولین است، عنوان می‌کند: «رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف نمک، مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات برای کاهش وزن بسیار مهم هستند. اگر افراد در مرحله پیش‌دیابت یا پرفشاری خون 5 تا 10درصد از وزن خود را کم کنند، حتی در اوایل ابتلا به این بیماری‌ها، می‌توانند از شر آنها خلاص شوند.»  مهدوی انجام مراحل خطرسنجی در مراکز جامع سلامت را هم بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: « این ارزیابی حدود 10سال است که انجام می‌شود و می‌تواند پیش‌بینی ‌کند که طی چند سال آینده فرد در معرض چه بیماری‌هایی قرار خواهد گرفت و یا با چه اقداماتی می‌تواند مانع از بروز آنها شود. توصیه ما این است که همه افراد به اين مراكز مراجعه کنند و این خطرسنجی را انجام دهند.»

چه کسانی مبتلا به  پرفشاری خون هستند؟
به‌گفته مهدوی، فشارخون بالا عمدتا در گروه سنی بزرگسال(18سال به بالا) بررسی می‌شود و عددش بالاتر از 140 روی 90 است. او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «فشارخون طبیعی در اغلب بزرگسالان کمتر از 120میلی‌متر جیوه(سیستولیک) روی 80میلی‌متر جیوه(دیاستولیک) است. اگر کسی فشارخون بالاتر(140 روی 90) به شکل پایدار داشته باشد، مبتلا به پرفشاری خون است. حتی اگر یکی از این اعداد هم رقم بالاتری باشد، باز هم فشارخون بالا درنظر گرفته می‌شود.»  البته به تأکید این مسئول، چند سالی است که برخی کشورها در گایدلاین‌هایشان درجات پایین‌تری را برای ابتلا به فشارخون بالا درنظر گرفته‌اند اما در ایران همان 140 روی 90، فشارخون بالا درنظر گرفته می‌شود. او ادامه می‌دهد: «افرادی که فشارخون بین 120 روی 80 و 140 روی 90 دارند، به پیش‌‌فشارخون مبتلا هستند که در صورت اصلاح نکردن سبک زندگی، در آینده یکی از بیماران قطعی پرفشاری خون خواهند بود. این افراد حدود 40درصد از بالای 18ساله‌ها هستند و نشان می‌دهد که حدود 70درصد از جمعیت کشور فشارخون بیش از حد طبیعی دارند.»

بیماری بدون علامت  
مهدوی درباره پرفشاری خون به‌عنوان یک بیماری بدون علامت هشدار می‌دهد و می‌گوید: «این بیماری همراه با دیابت نوع2 معمولا هیچ علامتی ندارند و به‌اصطلاح شایع‌ترین علامت این بیماری، بی‌علامتی است. البته فرد ممکن است علائمی ازجمله سردرد داشته باشد اما درباره پرفشاری خون نباید منتظر علائم بود و زمانی بروز پيدا می‌کند که بیماری در مرحله بسیار بالا قرار گرفته باشد.»

نکته  
برخی از افراد در طول زندگی با فشارخون بالا مواجه می‌شوند و هر قدر اصول را بيشتر رعایت کنند، با داروی کمتری بیماری آنها کنترل خواهد شد؛ اما به هر صورت افراد مبتلا باید به شکل منظم دارو مصرف كنند و پایبندی به درمان برای آنها بسیار مهم است.

راهکاری برای کاهش مرگ‌ومیرها
مهدوي بر ضرورت کاهش فشارخون بالا اشاره می‌کند و می‌گوید: «جمعیت قابل توجهی از افراد بالای 18سال کشور مبتلا به فشارخون بالا هستند. این در حالی است که نخستین علت مرگ در کشور ما سکته‌های قلبی- عروقی هستند و نخستین علت این سکته‌ها هم بالا بودن فشارخون سیستولیک است. به همین دلیل اگر فشارخون سیستولیک جامعه چند درجه کمتر شود، داستان مرگ‌ومیر هم کاهش پیدا می‌کند.»  مهدوی با تأکید بر اینکه فشارخون بالا(بین 140 تا 160سیستولیک) با اصلاح شیوه زندگی قابل کنترل است، عنوان می‌کند: «کاهش مصرف نمک، حذف دخانیات، مصرف بیشتر میوه و سبزیجات، فعالیت بدنی کافی و پایبندی به درمان و مصرف منظم داروها می‌تواند این مهم را محقق کند. برای مدیریت پرفشاری خون اصلاح شیوه زندگی بسیار مهم است. البته درباره افراد مبتلا به فشارخون، ورزش باید با توصیه پزشک صورت بگیرد چون قادر به انجام همه ورزش‌ها نیستند.» به‌گفته این مسئول، با افزایش سن، کارکرد کلیه هم کم می‌شود و اگر فشارخون داشته باشیم این مسئله سرعت بیشتری خواهد گرفت. شایع‌ترین علت نارسایی کلیه، دیالیز و پیوند هم فشارخون بالا و دیابت است.

چکاپ از چه زمانی باید آغاز شود؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره چکاپ فشارخون در گروه‌های سنی مختلف نيز توضیح می‌دهد: «توصیه می‌شود که افراد بالای 18سال، فشارخون را بدون داشتن هیچ عامل خطری(از جمله نداشتن اضافه وزن و چاقی و مصرف نکردن سیگار) حداقل هر 3سال یک‌بار و بعد از 40سالگی هر سال چک کنند. نخستین زمان هم 18سالگی است و اگر اعداد نرمال بود و ریسک فاکتور وجود نداشت، از آن زمان هر 3سال يك‌بار چکاپ انجام شود. اما در صورت وجود علائم خطر یا ابتلاي فرد به پیش‌دیابت باید هر سال این بررسی‌ها تکرار شود. البته زودتر چک کردن فشارخون هم هیچ ایرادی ندارد و می‌تواند انجام شود.»
به تأکید مهدوی، با پديداري علامت خطر و فشارخون بین طبیعی و غیرطبیعی باید مداخله درمانی هم صورت بگیرد که مهم‌ترین آن توصیه به اصلاح شیوه زندگی، کاهش مصرف نمک، کاهش وزن و... است. مطالعات نشان داده که کاهش 5 تا 10درصد از وزن در افراد، فشــارخون را کاهــــش می‌دهد.

پیش‌بینی بیماری‌هایی که در آینده مبتلا می‌شوید
در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت شهری و روستایی، کلیه خدمات مرتبط با فشارخون به افراد ارائه می‌شود و مهدوی در این‌باره توضیح می‌دهد: «هر فرد بالای 30سال که به یکی از مراکز ما مراجعه می‌کند، می‌تواند درخواست خدمات پیشگیری از سکته‌های قلبی را داشته باشد. در این خدمت چند سؤال و چند اندازه‌گیری انجام می‌شود که فشارخون هم جزو آنهاست. در این بررسی‌ها به افراد اعلام می‌شود که طی 10سال آینده چنددرصد احتمال ابتلا به حادثه قلبی- عروقی برايشان وجود دارد. اگر خطر بالایی هم درباره فرد وجود داشته باشد، مداخلات لازم حتما صورت می‌گیرد.»  او ادامه می‌دهد: «افرادی که مبتلا به چربی و پرفشاری خون، دیابت، چاقی و اضافه وزن هستند برای هر کدام از این موارد مراقبت دریافت می‌کنند. پزشکان هر 3‌ماه يك‌بار و مراقبان هم هر یک‌ماه آنها را ویزیت خواهند کرد. مشاوره تغذیه و روانشناسی هم به این افراد ارائه می‌شود. به‌طور کلی خدمات خطرسنجی و تشخیص بیماری به شکل رایگان ارائه مي‌شود و بعد از آن تحت پوشش بیمه‌ و در قالب برنامه پزشک خانواده، سایر مراحل درمانی طی می‌شود.»

بدن میزان نمک را مدیریت می‌کند اما...
یکی از هشدارهای جدی متخصصان به دلیل استفاده قابل‌ توجه از نمک در رژیم‌های غذایی روزانه است و کودکان هم به‌دلیل افزایش مصرف خوراکی‌های شوري مثل پفک و چیپس در معرض آسیب‌های نمک فراوان هستند. مهدوی همچنين تأکید می‌کند که نمک عامل افزایش فشارخون است؛ اما او در این‌باره یک توضیح جالب دارد و می‌گوید: «بدن به طرق مختلف میزان مصرف نمک را تنظیم می‌کند و اگر این توانایی وجود نداشته باشد، فشارخون بالا می‌رود. در کودکان این تنظیم مصرف بالای نمک وجود دارد اما به‌طور کلی توصیه بر مصرف کمتر نمک است.»

عوارض مرگبار فشارخون
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره خطرات پرفشاری خون هم بیان می‌کند: «این بیماری می‌تواند درگیری چشمی ایجاد کند و منجر به کم‌بینایی و نابینایی می‌شود. از کار انداختن کلیه‌ها و نیاز به پیوند و دیالیز، همچنین بروز سکته‌های قلبی- عروقی هم از خطرات این بیماری است. هدف ما این است که در سیستم بهداشت، فشارخون را کنترل کنیم و مانع از مرگ زودرس افراد شویم؛ یعنی هیچ‌کسی در سن زیر 70سال به‌دلیل بیماری‌های غیرواگیر ازجمله دیابت، سرطان‌ها، سکته‌های قلبی، بیماری‌های مزمن تنفسی و... فوت نشود. از این بیماری‌ها می‌توان با اصلاح شیوه زندگی پیشگیری کرد.»

نکته  
فشارخون عمدتا اگر کمتر از 160سیستولیک است با اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن قابل درمان است و کنترل می‌شود؛ اما درباره افرادي که 10سال است فشارخون دارند، یا فشار سیستولیک آنها بالای 160 است نمی‌توان این توصیه را داشت.