راز یک نامگذاری

  موضوع: حدود، تاریخچه و سیر تغییرات محله سنگلج
  ویژگی: مساحت بیشتر نسبت به معدود محله‌های تهران قدیم
***
قدمت محله سنگلج به سال۱۲۵۰شمسی ‌می‌رسد؛ آن زمان آبادترین و بزرگ‌ترین محله‌بود. سنگلج طی سال‌ها با تغییر حکومت‌ها افت وخیز زیادی را تجربه کرد. ابتدا روستای خوش آب و هوایی در اطراف تهران بود، زمانی که شاه طهماسب تصمیم گرفت به تهران و حومه آن سرو سامان بدهد با گودبرداری از دو محله چال‌میدان و چال‌حصار برای ورود به تهران دروازه‌هایی تعیین کرد. دروازه قزوین در محله سنگلج یکی از چهار دروازه اصلی شهر و تنها دروازه ورودی غربی محسوب می‌شد. این محله در زمان قاجار ترکیبی از باغ‌ها و قنات‌ها و چشمه‌های زیرزمینی و کاشانه‌های اهالی بود.
 وقتی ناصرالدین شاه دستور داد حصار ناصری، جای حصار طهماسبی را بگیرد و شهر تهران گسترش پیدا کند، سنگلج دیگر در دروازه غربی تهران نبود، بلکه به وسط شهر کشیده شد.
نصرالله حدادی، تهران پژوه، درباره دلایل تخریب بخش بزرگی از محله سنگلج می‌گوید: «جعفر شهری سه دلیل برای تخریب محله بیان می‌کند. نخستین دلیل به شخص رضاشاه و سوابق شرارت و عربده کشی او در محله سنگلج برمی‌گردد. به‌نظر عده‌ای، رضا شاه برای پاک کردن سابقه خود اقدام به تخریب این محله کرد. گفته می‌شود دومین دلیل، وجود آب بد منطقه بود که آب فاضلاب بخشی از شهر به آنجا نفوذ کرده بود. سومین دلیل که رئیس پلیس ایتالیایی تهران «کنت مونت دو فرت» در گزارش‌های خود منتشر کرد مربوط به جرم‌خیز بودن محله بود که می‌گویند یکی از دلایل تخریب شمال محله سنگلج به شمار می‌رفت.»
حمید ناصری، تهران پژوه درباره وجه تسمیه سنگلج توضیح می‌دهد: «چیدن سنگ‌هایی به‌صورت رج یا ردیف برای تقسیم آب کرج که محل اصلی تامین آب شهر بود دلیل اصلی نامگذاری این محدوده به‌حساب می‌آید. از سوی دیگر، با همین شیوه رج و ردیف سنگ، تقسیم زمین هم در این محله انجام می‌شده، به همین دلیل به این محله سنگرج می‌گفتند که به مرور و در زبان مردم به سنگلج تبدیل شده است.»