سنگاب 150ساله در همسایگی بازار نایب‌آقا
نام: سقاخانه عزیزمحمد
موقعیت: خیابان مهدی‌خانی
سقاخانه عزیزمحمد در خیابان فروزش یکی از نخستین سقاخانه‌های پایتخت به شمار می‌رود که بنای آن به دوره قاجار تعلق دارد و قدمتش به بیش از 150سال پیش برمی‌گردد.
آنطور که در منابع مکتوب آمده، بنای این سقاخانه در سال 1246شمسی و توسط فردی به نام حاج‌عباسعلی ساخته شده و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که آن را از بقیه سقاخانه‌های قدیمی تهران متمایز می‌کند. نصرالله حدادی، تهران‌پژوه درباره تاریخچه سقاخانه عزیزمحمد می‌گوید: «در روزگار قدیم پایتخت، آب که تقدس خاصی داشت معمولا در دسترس افراد متدین یا پولدار بود و این افراد با حفر قنات، بخشی از آب را در اختیار مردم قرار می‌دادند. سقاخانه‌ها در مسیر قنات‌هایی که از گذرگاه‌ها عبور می‌کردند به‌وجود می‌آمدند و به‌نظر می‌رسد سقاخانه عزیزمحمد یکی از همین سقاخانه‌ها به شمار می‌رود که افراد متدین در روزگار کم‌آبی تهران برای رفع تشنگی مردم وقف کردند.»
بنای سقاخانه عزیزمحمد به دوره حکومت ناصرالدین‌شاه تعلق دارد و برای ساخت آن از کاشی‌های نفیس استفاده شده است. برخی منابع مکتوب این سقاخانه را به‌عنوان یکی از مجلل‌ترین سقاخانه‌های تهران قدیم معرفی کرده‌اند و آینه‌کاری‌هایی که در بدنه آن به‌کار رفته در کنار کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های منحصربه‌فرد جلوه خاصی به آن بخشیده است. حدادی می‌گوید: «سقاخانه عزیزمحمد باید بعد از 17آذرماه 1246ساخته شده باشد؛ چراکه در آن برهه، خندق عتیق تهران در خیابان شاپور سابق و وحدت اسلامی فعلی بوده و اساسا محله امیریه وجود نداشته است. بعد از پرشدن خندق عتیق، محله‌هایی مثل امیریه و منیریه شکل می‌گیرد و سقاخانه عزیزمحمد همان موقع در خیابان فروزش ساخته شده است. بنابراین، قدمت این سقاخانه بیشتر از 150سال نیست.»
درباره هویت حاج عباسعلی که از او به‌عنوان بانی سقاخانه عزیزمحمد نام می‌برند، اطلاعات دقیقی در دست نیست. حدادی معتقد است که شواهد نشان می‌دهد حاج عباسعلی از لوطی‌های دست‌به‌جیب تهران بوده و این بنای تاریخی را وقف رفع تشنگی مردم کرده است: «در آن دوره، لوطی‌ها برای کمک به معاش مردم، حجره‌هایشان را زیر بازارها راه می‌انداختند و یک سقاخانه هم در همان حوالی بنا می‌کردند. سقاخانه عزیزمحمد در همسایگی بازار نایب‌آقا و بازار چهارسوق‌چوبی قرار دارد و به‌نظر می‌رسد مطابق چنین ایده‌ای ساخته شده است.»
مقرنس‌کاری‌های سقاخانه عزیزمحمد شبیه ورودی مساجد تاریخی تهران است و سنگابی که با گذشت زمان آسیب‌دیده یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سقاخانه است. حدادی در این‌باره می‌گوید: «در روزگار قدیم، سنگ‌های بزرگی از جنس خارا وجود داشت که داخل آنها را خالی می‌کردند تا شبیه کاسه شود و به آنها سنگاب می‌گفتند. سنگاب‌ها این خاصیت را داشتند که آب از آنها عبور نمی‌کرد و آب را خنک نگه می‌داشتند. سقاخانه عزیزمحمد یکی از معدود سقاخانه‌های تهران است که سنگاب دارد و این ویژگی منحصربه‌فرد آن به‌حساب می‌آید.»
در همینه زمینه :
