حکایت ساختمان اجباری

      موضوع: اداره سربازگیری
     ویژگی: مرکز جذب سرباز برای تشکیل ارتش و قشون متحدالشکل دوره پهلوی اول

تصویب قانون نظام‌وظیفه در مجلس شورای ملی و اعزام مردان به خدمت سربازی از خرداد 1304زندگی تهران‌نشین‌ها را تحت‌تأثیر قرار داد. ساختمان اداره سربازگیری از همان موقع در حوالی میدان حسن‌آباد شروع به‌کار کرد و به جایی برای اعزام جوان‌های تهرانی به خدمت سربازی تبدیل شد.
ماجرای سربازگیری در تهران ماجرای نسبتا مفصلی است و به علاقه رضاخان برای تجمیع گروه‌های کوچک نظامی مثل قشون، قزاق‌ها و پلیس جنوب و تشکیل ارتش مربوط می‌شود. داریوش شهبازی، تهران‌پژوه و نویسنده کتاب «تاریخ قشون ایران»، در این‌باره می‌گوید: «طبق مصوبه مجلس شورای ملی، پسران تهرانی و سایر شهرهای بزرگ باید در 21سالگی به خدمت سربازی می‌رفتند. رعایت این قانون برای همه الزامی بود و به همین دلیل تهرانی‌ها به دوره خدمت سربازی اجباری هم می‌گفتند.»
گذراندن خدمت سربازی در تهران آداب مخصوص خودش را داشته و افرادی که در 21سالگی به سربازخانه‌ها می‌رفتند در این مدت باید از نوعی سبک زندگی مشخص پیروی می‌کردند. شهبازی در این‌باره می‌گوید: «قوت غالب سربازها در تهران آش بود و به همین دلیل به سربازها آشخور می‌گفتند. در سربازخانه‌ها آش را داخل ظروفی به نام یغلاوی که مسی و شبیه سطل کوچکی بود می‌ریختند و به‌عنوان وعده غذایی به سربازها می‌دادند. غذاهای دیگری هم مثل راگو و عدس‌پلو که سربازها به آن ساچمه‌پلو می‌گفتند در سربازخانه‌ها سرو می‌شد و جزو غذاهای معمول سربازها بود.»
اختصاص یکی از ساختمان‌های قدیمی حوالی حسن‌آباد به اداره سربازگیری هم حکایتی خواندنی دارد. نصرالله حدادی، تهران‌شناس، درباره موقعیت جغرافیایی اداره سربازگیری در تهران قدیم می‌گوید: «اداره سربازگیری در کوچه جهانبانی و نزدیک میدان منیریه بوده است. در کوچه جهانبانی یک خانه قدیمی و تاریخی بوده و به یکی از رجال دوره قاجار تعلق داشته که رضاشاه بعد از تصویب قانون نظام وظیفه دستور داد این ساختمان را به اداره سربازگیری اختصاص بدهند. ساختمان اداره سربازگیری که به آن ساختمان اجباری هم می‌گفتند تا 2 دهه قبل پابرجا بود اما در نهایت از گزند تخریب‌ها و ساخت‌وسازها در امان نماند.»
حدادی درباره قدمت ساختمان سربازگیری هم توضیح می‌دهد: «آنطور که در منابع مکتوب آمده، این بنا سال 1287توسط عباس‌خان شجاعی که بعدها در ارتش رضاشاه به مقام افسری رسید ساخته شد و 3دهه بعد آن را به اداره سربازگیری تبدیل کردند. این خانه قدیمی حوضی سنگی با 4باغچه بزرگ داشته که با آب قنات آبیاری می‌شدند. متأسفانه امروز هیچ نشانی از این خانه تاریخی باقی نمانده است.»