به جراحان آمریکایی آموزش می‌دهیم

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

موفقیت در پیچیده‌ترین پیوند دنیا، ایران را پیشتاز آسیا کرده؛ پیوند روده که شاید کمتر درباره آن صحبت شود اما اگر همین تخصص در کشور وجود نداشت با وجود هزینه‌های میلیون دلاری در سطح جهان، احتمال نجات بیماران از مرگ صفر می‌شد. نه‌تنها پیوند روده که حالا روش‌های نوین بازسازی و توانبخشی این عضو کم‌خبر بدن هم، ایران را در شرایط علمی مناسبی قرار داده، روش‌هایی که حاصل تلاش‌های دکتر حامد نیکوپور، رئیس بخش بازتوانی روده بیمارستان ابوعلی سینا و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز و تیمش است که از سال 96تاکنون در تنها بیمارستان پیوند روده کشور، جان ده‌ها بیمار را نجات داده‌اند. شیوه‌های ابتکاری‌شان هم مورد توجه سایر کشورها قرار گرفته و حتی پزشکان آمریکایی را هم آموزش می‌دهند. او در پاسخ به همشهری نکات جالبی از این دستاورد علمی ایران مطرح می‌کند.

چه شد که به حوزه پیچیده‌ترین و نادرترین پیوند‌ دنیا ورود کردید؟
بیشترین پیوند اعضا در بیمارستان نمازی شیراز انجام می‌شد و به‌ تدریج هم افزایش پیدا کرد. پیوندهای پانکراس و روده هم برای نخستین بار در همین بیمارستان صورت گرفت و یکی از عوامل مهم ورود من به این حوزه بود. از سال 93فعالیتم با تیم پیوند آغاز شد و ادامه دارد. از سال 96هم بیمارستان پیوند ابوعلی‌سینا در شیراز به ‌صورت اختصاصی آغاز به‌ کار کرد و اینجا تنها مرکز کشور است که پیوند روده را انجام می‌دهد. پیوند روده کم‌موفق‌ترین و کمترین پیوند از لحاظ آماری است. چون بافت روده لنفاوی است و وارد هر بدنی که شود، به‌عنوان جسم خارجی از سوی بدن گیرنده تشخیص داده شده و پس زده می‌شود.

موفقیتش چقدر است؟
موفقیت یک ساله پیوند روده در کشور ما 50درصد است و این عدد برای پیوند کبد به بالای 85درصد می‌رسد. البته آمار پیوند روده در جهان کم است، چون نارسایی آن نسبت به سایر ارگان‌ها کمتر است. به همین دلیل پیوند کبد در آمریکا سالانه 8هزار جراحی دارد، اما پیوند روده کمتر از 100عدد است. در مجموع جهانی هم سالانه 200پیوند انجام می‌شود که عمده آن در کشور آمریکاست.

ایران از چه زمانی این موفقیت را کسب کرد؟
اختلاف زمانی ایران با دنیا در انجام پیوند موفق روده زیاد نیست. نخستین تلاش‌ها برای پیوند روده در بیمارستان طالقانی تهران و از سوی دکتر ایرج فاضل آغاز شد، 2 پیوند روده که البته موفق نبود. نخستین پیوند موفق روده در کشور در سال 2007 در بیمارستان نمازی شیراز از سوی دکتر نیک‌اقبالیان محقق شد. پیوند روده به تنهایی نیست و چندارگانی هم انجام می‌شود، نخستین پیوند چندارگانی هم سال 2010 در کشور انجام شد.

آمار پیوندها چقدر است؟
سالانه بین 8 تا 10پیوند روده در کشور انجام می‌شود و مجموعا از زمان آغاز تاکنون 111جراحی انجام شده است. این عدد در کشوری مثل چین 40، در ژاپن 42 و در کره‌جنوبی 43 است. در هندوستان هم آمار دوتایی وجود دارد و در ترکیه کمتر از 10جراحی. به همین دلیل ایران پیشتاز پیوند روده در آسیاست و تنها مرکزی است که این تعداد پیوند را انجام می‌دهد.

پیوند روده برای چه کسانی انجام می‌شود؟
بیمارانی پیوند روده می‌شوند که هیچ امیدی برای آنها وجود ندارد. بدون روده باریک (کوچک) امکان ادامه زندگی وجود ندارد و بیماران جانشان را از دست می‌دهند. با توجه به موفقیت 50درصد پیوند‌ها، این عدد برای زنده نگهداشتن یک انسان قابل‌ قبول است.

عضو پیوندی برای بیماران نیازمند تامین است؟
این پیوند هم مثل سایر پیوندهاست و در لیست انتظار برخی بیماران را از دست می‌دهیم. اما شرایط متفاوت است و باید اندازه، گروه خونی مناسب و از نظر ایمنی تمام شاخص‌ها فراهم باشد که بتوانیم این انتقال عضو را انجام دهیم. برای پیوند روده از بیماران مرگ مغزی استفاده می‌کنیم و فرد زنده برای این پیوند در نظر گرفته نمی‌شود. اگر 100نفر مرگ مغزی باشند و بتوانیم از این تعداد 95کبد، 90کلیه و 10پانکراس برای پیوند داشته باشیم، این عدد برای پیوند روده فقط یکی است.

دلیل این محدود شدن ظرفیت چیست؟
روده مناسب برای اهدا از یک مرگ مغزی، شرایط خاصی دارد، اول اینکه زیر 40سال باشد و صدمه‌ای به شکم بیمار وارد نشده باشد. طول مدت بستری 3-4 روز باشد. داروهایی که فشار را بالا می‌برند، دریافت نکرده باشد. شکل ظاهری روده هم سالم باشد. به همین دلیل اهداکننده روده محدود می‌شود و برخی بیماران جان خودشان را از دست می‌دهند، اما نکته خوب اینکه تعداد افرادی که نیازمند پیوند روده باشند، نسبت به سایر پیوندها کمتر است.

به جز پیوند، یکی از اقدامات منحصر به فرد شما بازتوانی روده است که گفته می‌شوند نیاز به پیوند را کاهش می‌دهد. در این‌باره هم بگویید؟
تنها مرکز پیوند روده در شیراز است و بخش بازتوانی‌اش هم از سال 96 راه‌اندازی شده. این بخش در ایران و منطقه یونیک است، چون تمام خدمات را از دارودرمانی تا پیوند ارائه می‌دهد. ما در دنیا هم شناخته شده هستیم چون کار بازسازی روده را انجام می‌دهیم. به ‌دلیل اینکه موفقیت پیوند روده 50درصد است، تلاش کردیم بازسازی روده در کشور افزایش پیدا کند. طول روده سالم 4.2متر است، اما با اقدامات بازتوانی همین حالا هم بیماری داریم که با طول روده 25سانتی‌متری زندگی می‌کند. روده را با روش‌های جراحی بازسازی و طول آن را افزایش می‌دهیم تا بیمار نیازی به پیوند نداشته و طول عمر بیشتری داشته باشد.

تمام جراحی‌های نوین مرتبط با روده در ایران انجام می‌شود؟
از نظر جراحی‌های بازسازی و پیوند روده عضو انجمن جهانی پیوند روده دنیا هستیم. برخی جراحی‌های بازسازی روده ابتکار خودمان است و پیشرفت این حوزه در کشور ما به‌گونه‌ای است که چند جلسه آموزشی هم برای جراحان آمریکا برگزار کرده‌ایم. اما برخی کمبودهای لجستیکی وجود دارد. از جمله دارویی که بیمار با تزریق آن می‌تواند حتی با 8سانتی‌متر روده هم زندگی کند، اما هزینه تزریق ماهانه این دارو چیزی حدود 10هزار دلار است و به‌طور حتم نه سازمان‌های بیمه‌گر می‌توانند آن را پوشش دهند و نه بیماران توانایی پرداختش را دارند. بنابراین شرکت‌های داروسازی باید به سمت تولید این دارو بروند تا با قیمت کمتر در اختیار بیماران قرار بگیرد. این دارو و دستگاه مخلوط‌کننده غذای بیماران 2کمبودی است که ما درباره بیماران با نارسایی روده داریم.

مکث
هزینه‌های پیوند روده گران است؟
هزینه پیوند روده در کشوری مثل آمریکا 1.2میلیون دلار و در ایران 280میلیون تومان است که از سوی وزارت بهداشت پرداخت می‌شود که شامل داروها، جراحی، بیهوشی، بستری بیمار چند ماهه در بخش آی‌سی‌یو و... است. مقرون به صرفه هم نیست و به لحاظ اقتصادی ضرر است چون تنها هزینه بستری و داروی بیمار 500میلیون تا 600میلیون تومان می‌شود. جراحی 15ساعته پیوند روده هم هیچ آورده مالی خاصی برای تیم پیوند ندارد و طبق تعرفه‌ها آنقدر کم است که حتی نمی‌توان گفت. آن هم درحالی‌که تقریبا 2ماه بعد از پیوند هم بیمار همچنان در آی‌سی‌یو حضور دارد و پزشک باید به‌صورت مرتب او را ویزیت کند، اما مجموع دستمزدش به اندازه تزریق یک‌بار بوتاکس در مطب پزشک عمومی هم نیست. پیوند روده در کشور به این دلیل ادامه دارد که هم جان عده‌ای نجات پیدا کند و هم پرستیژ علمی ایران در مجامع بین‌المللی حفظ شود.

مکث
چه شرایطی باعث می‌شود که یک نفر نیازمند پیوند روده شود؟
اگر طول روده کوتاه شود، بیمار نیازمند پیوند است. اما مسئله سکته روده هم وجود دارد، کسانی که دچار سکته قلبی یا مغزی می‌شوند ممکن است سکته روده هم داشته باشند، یعنی عروقی که خون را به روده می‌رساند بسته و سیاه می‌شود و خونرسانی به شکل مناسب صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل جراحان مجبور می‌شوند که بخشی از روده را بردارند. این مسئله در بزرگسالان شایع‌ترین علت است که باعث کوتاهی روده و نیاز به پیوند می‌شود. این مسئله دقیقا به سبک زندگی افراد بستگی دارد چون افرادی که دچار سکته روده می‌شوند مشکلات قلبی - عروقی، دیابت و... دارند. برخی از مشکلات روده اما به سبک زندگی افراد ربطی ندارد، ازجمله اختلالات روده حین تولد یا افرادی که دچار خودایمنی هستند. در این شرایط بدن با تصور اینکه روده جسم خارجی است شروع به تخریب آن می‌کند. برخی بیماران هم مبتلا به تومورهای با رشد آهسته هستند که قسمت اعظم روده یا عروق آن را احاطه کرده‌اند. در این شرایط برای برداشتن تومورها باید روده برداشته شود و برای ادامه حیات پیوند نیاز است.