کندوکاو درباره نام یک محله تاریخی
موضوع: حدود و وجه‌تسمیه نازی‌آباد
ویژگی: بررسی چند روایت درباره ریشه نام محله نازی‌آباد
روزگاری نازی‌آباد نه محله‌ای با خیابان‌ها و آپارتمان‌های کوچک و بزرگ در جنوب تهران که روستایی بود به نام «نازآباد» پشت حصار تهران. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه می‌گوید: «به اراضی و آبادی‌هایی که میان تهران و ری قرار داشتند بلوک غار گفته می‌شد؛ محدوده‌ای که امروز به نام محله نازی‌آباد شناخته می‌شود نیز یکی از 40پارچه آبادی بلوک غار بود که البته در دوران قاجار به روستای نازآباد شهرت داشت.» در دوران قاجار، اراضی بلوک غار و آبادی‌هایی که در این املاک قرار داشتند از اراضی خالصه و متعلق به شاهان قاجار بودند. این اراضی به‌تدریج به درباریان و رجال آن دوران و پس از آن، همزمان با توسعه تهران، به مردم فروخته شد تا نازی‌آباد نیز مانند دیگر آبادی‌های تهران سرو‌شکل محله‌ای نونوار به‌خود بگیرد. درباره نامگذاری محله نازی‌آباد یا روستای نازآباد 2روایت وجود دارد.
برخی حضور آلمانی‌ها در این محله و نقش آنها در ساخت و توسعه برخی مراکز صنعتی را علت نامگذاری آن دانسته‌اند، اما روایت معتبر این است که نام روستا پیش از ورود آلمانی‌ها به محله، یعنی در نقشه‌های دوران ناصری و حتی پیش از آن هم، نازآباد بوده است. زمانی می‌گوید: «نخستین نشانی از نازی‌آباد در منابع مکتوب و اسناد تاریخی را باید در موقوفات مرحوم حکیم بانی و متولی مسجد حکیم که در کوچه تکیه دولت قرار دارد، جست‌وجو کرد. در این وقف‌نامه که به دوران صفویه برمی‌گردد، نام نازآباد به‌عنوان بخشی از موقوفات این واقف ذکر شده است. همچنین در نقشه عبدالرزاق بغایری که سال 1289شمسی از تهران تهیه شده نیز می‌توان نام روستای نازآباد را پیدا کرد که با محله امروزی نازی‌آباد منطبق است. این روستا زمانی 30خانوار جمعیت داشت و ساکنانش با کشاورزی روزگار می‌گذراندند. در تاریخچه محله نازی‌آباد نام امینه اقدس، سوگلی ناصرالدین‌شاه نیز دیده می‌شود. اگرچه شاه قاجار، اراضی نازآباد را به امینه اقدس ملقب به نازخاتون هدیه کرد، اما براساس منابع مکتوب، مانند وقف‌نامه مسجد حکیم، می‌توان استدلال کرد که نام این روستا حتی پیش از تملک اراضی توسط نازخاتون هم نازآباد بود. پس از فوت نازخاتون، ناصرالدین‌شاه اراضی این روستا را به برادر امینه اقدس یعنی ملیجک بخشید.» یکی از آخرین نشانی‌های حضور نازخاتون سوگلی ناصرالدین‌شاه در نازی‌آباد باغی بزرگ به نام نازخاتون بود که البته در روند توسعه این محله دهه 30از میان رفت. این باغ توسط وراث تقسیم و فروخته شد.
