مردی که زیاد می‌دانست
علامه محمد قزوینی
ادیب، مصحح، مورخ و مترجم
(۱۲۵۶- ۶ خرداد ۱۳۲۸)
قاسم غنی : مرحوم قزوینی روش تدقیق و نقد ادبی را به معاصرین خود آموخت؛ آفتاب فیاض با برکتی بود که هرکس را مستعد می‌دید به تربیت و ارشاد او می‌پرداخت.
حالا اگر از هر کتابفروشی بپرسید: «دیوان حافظ معتبر و صحیح کدام است؟» حتما جواب (یا یکی از جواب ها) حافظ تصحیح قزوینی-غنی است. این تصحیح از دیوان حافظ را که 83سال پیش به سفارش دولت وقت انجام شده، محمد قزوینی به همراه یک پزشک (دکتر قاسم غنی) انجام داده؛ مردی که همه با لقب علامه می‌شناختندش.
پدر علامه محمد قزوینی از نخستین مترجمان عهد ناصری و یکی از4 مولف دایره‌المعارف آن زمان با عنوان «نامه دانشوران بود». قزوینی در حوزه علمیه شیخ هادی نجم‌آبادی مشغول به تحصیل شد و چون در کار درس جدی و کوشا بود، خیلی زود جزو مولفان کتب درسی دبیرستانی شد. در 26سالگی به دعوت برادرش راهی لندن شد. قرار بود دیداری کوتاه باشد و سریع به ایران برگردد، اما از اتفاق ادوارد براون، ایران شناس معروف را می‌بیند و همراه او به دانشگاه کمبریج می‌رود، سری به کتابخانه کمبریج می‌زند و در بخش زبان‌های شرقی آن کتابخانه، آنقدر کتاب فارسی می‌بیند که 20سال در لندن می‌ماند.
پشتکار و دقت قزوینی او را به منبعی قابل اعتماد درباره تاریخ و ادبیات ایران تبدیل کرد؛ طوری که در محافل دانشگاهی اروپا قول او حجت بود. منزلش همواره محل مراجعه ایرانیان فاضل و ادیب بود، ازجمله علی اکبر دهخدا وقتی از استبداد محمد علی شاه فرار کرد. بعدها این دو همشهری، بانی تجدید حیات ادبی ایران شدند. دهخدا «لغتنامه» را جمع‌آوری کرد و قزوینی پایه‌گذار تحقیقات ادبی ایرانی شد.
قزوینی مردی بود لاغر، نحیف و خیلی رنگ پریده که همیشه سوء‌هاضمه داشت و زیاد مریض می‌شد. با این حال، بسیار پرکار و خستگی‌ناپذیر بود. فقط مجموعه فیش‌های یادداشت‌هایش که بعد از مرگش به چاپ رسید و به عقیده بسیاری جزو منابع دست اول برای فهم بهتر تاریخ و ادب فارسی است، 10جلد کتاب شده است. تا لحظه آخر عمر کار می‌کرد و وقتی در بستر مرگ از او پرسیدند چه وصیتی دارد، آخرین جملاتش این بود: «تنها خواهشم این است که یک نفر آثار طبری را چاپ کند.»
