سرنوشت دستفروشان از چین تا آمریکا

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

دستفروشی پدیده‌ای شهری است که از قرن‌های گذشته تا‌کنون ادامه دارد. این کار با چهره‌های مختلف در کلانشهر‌های جهان انجام می‌شود؛ گاهی روی گاری‌های کوچک و بزرگ و گاهی با پهن کردن یک سفره در پیاده‌رو خود را نشان می‌دهد.
مدیریت شهری اغلب برخورد مستقیمی با دستفروشان ندارد؛ مگر اینکه تجمع‌شان مشکلی در فعالیت‌های جاری شهر مانند رفت‌وآمد ایجاد کند یا چهره شهر را تغییر دهد. برخی نقاط شهر مانند مترو نیز محدوده ممنوع دستفروشی محسوب می‌شوند. در اینجا نگاهی داریم به دستفروشی در بعضی از شهر‌های دنیا.

دستفروشی در مترو ممنوع است
بعضی از مترو‌های قدیمی جهان مانند بیشتر شبکه‌های مترو در اروپا مشکل دستفروشی ندارند و همه پذیرفته‌اند که در مترو نباید دستفروشی انجام شود. برخی از کشور‌هایی که استفاده از مترو در آنها جدیدتر است هم ممنوعیت دستفروشی در مترو را از سال‌ها قبل شروع کرده‌اند.  چین یکی از این کشور‌ها بود که نزدیک یک‌دهه قبل چنین قانونی را به اجرا درآورد.
به گزارش چاینا دیلی، حدود 20سال قبل متروی پکن وضعیت نامناسبی داشت. متکدیان معلول، سالمند و کودک با لباس‌های پاره در حال گدایی بودند. یک کمپین گسترده با همکاری ارگان‌های مختلف باعث پاکسازی شبکه مترو شد. ابتدا بی‌خانمان‌ها و متکدیان جمع‌آوری و به مراکز نگهداری فرستاده شدند. اگر کسی در مقابل مأموران مقاومت می‌کرد از سوی پلیس بازداشت می‌شد. جمع‌آوری دستفروشان در متروی شانگهای از سال 2003شروع شد و جمعیت زیادی بازداشت و از شبکه مترو بیرون رانده شدند. تداوم این کار باعث شد که مترو از دستفروشان خالی شود و گدایی و دستفروشی جرم به شمار‌ رود. در سال 2020وزارت حمل‌ونقل چین اعلام کرد که به‌جز کودکان و بیماران یا کسانی که شرایط خاصی دارند، خوردن و آشامیدن در مترو ممنوع است. در کنار دستفروشی، ورود حیوانات، اقامت طولانی‌مدت، ایجاد سروصدا یا هر کار دیگری که نظم رفت‌وآمد و آسایش و رفاه مسافران مترو را تحت‌تأثیر قرار بدهد، در مترو پایتخت چین ممنوع است.  در دیگر شهر‌های شرق دور مانند توکیو و سئول هم مقررات مشابهی اجرا می‌شود و از حدود یک‌دهه قبل دستفروشی در متروی این کلانشهر‌ها کاملا ممنوع است. متروی سئول از سال 2005مقدمات قانونی جریمه دستفروشی در مترو را فراهم کرد و این کار به مدیریت مترو سپرده شد تا پشتیبانی قانونی برخورد مستقیم با دستفروشان را داشته باشد. در ابتدای اجرای چنین قوانینی در شرق آسیا، دستفروشان به‌صورت گروهی بازداشت می‌شدند، اما اکنون این قوانین تثبیت شده و به‌صورت فرهنگ عمومی درآمده است.

کلکته

فقط در یک‌سوم پیاده‌رو
از ابتدای سال 2024شهرداری کلکته تصمیم گرفت قانونی به نام خط زرد را اجرا کند که براساس آن دستفروشان نباید پیاده‌رو‌ها را تصرف کنند. شروع این کار از منطقه‌ای به نام نیومارکت در مرکز تجاری شهر شروع شد، ولی دستفروشان به‌شدت در مقابل آن مقاومت کردند؛ قانونی که شهرداری در پی اجرای آن است به معنای ممنوع کردن کامل دستفروشی نیست و تنها بیان می‌کند که گستردن بساط فقط باید در یک‌سوم عرض پیاده‌رو اجرا شود و بقیه مسیر برای رفت‌وآمد باز بماند؛ البته بعضی از خیابان‌های اصلی که خودرو‌ها در آنها رفت‌وآمد می‌کنند و عرض کمی دارند باید کاملا باز باشند. در شهر 14میلیون نفری کلکته بخش زیادی از مردم به شغل دستفروشی می‌پردازند و از این راه زندگی خود را اداره می‌کنند. روستا‌های اطراف شهر محصولات کشاورزی تولید می‌کردند و گروهی این محصولات را به شهر می‌آوردند و در پیاده‌رو‌ها به فروش می‌رساندند. هنوز هم قسمتی از دستفروشان شهری جزو همین گروه هستند؛ به همین دلیل مدیریت شهری به‌دنبال حذف این گروه نیست، بلکه تنها ساماندهی و منظم کردن رفت‌وآمد در خیابان‌ها انجام می‌گیرد. صاحبان مغازه‌ به تجمع بیش از حد دستفروشان معترض بودند و یک‌بار در منطقه نیومارکت برای 4ساعت مغازه‌های خود را به‌صورت هماهنگ تعطیل کردند تا اعتراض خود را نشان دهند. بعضی از بساط‌های بزرگ دستفروشی به اندازه‌ای وسعت داشت که هم قسمتی از پیاده‌رو و هم قسمتی از خیابان را اشغال می‌کرد و همین هم باعث شد که شهرداری کلکته به‌دنبال رفع این مشکل باشد.
با اعلام قانون خط زرد گروهی از دستفروشان قدیمی شروع به رعایت قانون یک‌سوم کردند و محدوده بساط‌های خود را عقب کشیدند. گروهی هم به شورای شهر و دفتر شهردار شکایت کردند و گفتند درصورت نیاز به عبور خودرو‌های آمبولانس و آتش‌نشانی آنها از سر راه کنار خواهند رفت. در معابری مانند خیابان «همایون» تجمع دستفروشان و مشتریان آنها آنقدر زیاد است که سواره‌رو و پیاده‌رو پر از جمعیت می‌شود و هیچ راهی برای حرکت سریع خودرو‌های امدادی وجود ندارد. شهرداری برای رعایت قانون خط زرد یک مهلت 2هفته‌ای تعیین کرد و در بعضی قسمت‌های شهر این کار موفقیت‌آمیز بود؛ مثلا در مقابل گراندهتل کلکته دستفروشان تا یک‌سوم پیاده‌رو عقب رفتند و مشکل رفت‌وآمد حل شد.
شهرداری کلکته تصمیم‌گیری درباره محدودیت‌های دستفروشی را با همکاری یک کمیته انجام می‌دهد که برای حفاظت از شغل و معیشت این گروه تشکیل شده است. اعضای این کمیته شامل نمایندگان دستفروشان، مسئولان مدیریت شهری، سازمان‌های مردم‌نهاد و پلیس هستند. برای روش اجرای قوانین شهری در این کمیته تصمیم‌گیری می‌شود. محدوده یک‌سوم هم در همین کمیته تعیین شد تا با خط زرد مشخص شود. فرهاد حکیم، شهردار کلکته 2‌ماه بعد از اجرای این قانون گفته است که شهرداری مانعی برای کسب‌وکار مردمی نیست، اما اجازه مسدود کردن پیاده‌رو‌ها را به دستفروشان نمی‌دهد. او که از سال 2021در سمت شهردار قرار دارد در سال 2023هم نصب سقف پلاستیکی برای غرفه‌ها و دکه‌های درون شهر را ممنوع کرد. این ورقه‌های پلاستیکی قابل اشتعال هستند و درصورت وقوع آتش‌سوزی مناطق وسیعی که شامل غرفه‌های به‌هم چسبیده می‌شوند، یکسره آتش خواهند گرفت.

نیویورک

روی پل را خالی کنید
قبلا فقط چند گاری غذا و چند عکاس خیابانی روی «پل‌بروکلین» به کسب‌وکار مشغول بودند، اما در مدت چند سال، تجمع انواع دستفروشان روی آن به حدی زیاد شد که چهره این پل مشهور 140ساله را عوض کرد و مدیریت شهری نیویورک مجبور شد محدودیت‌هایی را برای تجمع آنها تعیین کند. چند‌ماه قبل موضوع در شورای شهر نیویورک بررسی شد و نمایندگانی که معمولا طرفدار فعالیت دستفروشان بودند هم گفتند که ازدحام روی پل را باید کنترل کرد. روی پل در دوطرف سواره‌رو مسیر‌هایی برای پیاده‌روی بود و قبلا دوچرخه‌سوار‌ها در این قسمت‌ها رکاب می‌زدند. وقتی در سال 2021مسیر دیگری برای دوچرخه‌سواری تعیین شد، دستفروشان که بیشتر از مهاجران جدید بودند، جای خالی خوبی برای قرار دادن گاری‌های خود پیدا کردند. یکی از دلایل رشد ناگهانی تعداد دستفروشان روی پل بروکلین این بود که سطح پل جزو پیاده‌رو‌های شهر به شمار نمی‌آمد و شامل قوانین قدیمی پیاده‌رو‌ها نمی‌شد؛ مثلا دستفروشی در مقابل ورودی ساختمان‌‌ها، ایستگاه‌های اتوبوس یا شیر‌های آتش‌نشانی و صندوق‌پست ممنوع است، اما این ممنوعیت‌ها روی پل وجود ندارد. این پل یکی از مناطق گردشگری شهر است و جمعیت زیادی از آن عبور می‌کنند. وقتی شهرداری از ساکنان نیویورک خواست که نظرات خود را به‌صورت آنلاین اعلام کنند، عده زیادی به تجاری‌سازی‌ یک نماد گردشگری اعتراض کردند.
حتی عده‌ای گفتند که پل قدیمی ممکن است توان تحمل وزن ثابت گاری‌های دستفروشی و تجهیزاتی را که به همراه خود می‌آورند - مانند موتور‌های برق - نداشته باشد. پلیس چندبار دستفروشان را از روی پل رانده است، اما آنها دوباره برگشته‌اند. حضور دستفروشان عابران را هم جذب کرده است و تعداد کسانی که روزانه از روی پل می‌‌گذرند در سال 2022به نسبت سال 2021دوبرابر شده است. تعدادی از غرفه‌ها یادگاری‌هایی مانند کلاه‌هایی با نشانه‌های شهر نیویورک، مجسمه آزادی یا ماکت آسمان‌خراش‌های معروف را به گردشگران می‌فروختند و همزمان قطعات موسیقی در وصف این شهر - مانند قطعه امپراتوری ایالت ذهن - را پخش می‌کردند که تبدیل به آهنگ پل شده است و از همه طرف به گوش می‌رسد. از حدود 6‌ماه قبل شهرداری نیویورک محدودیت‌های جدیدی را با نصب اعلامیه‌هایی به 3زبان انگلیسی، اسپانیایی و چینی اعمال کرد. نزدیک 50فروشنده قدیمی که از سال‌های دور روی این پل کار می‌کردند هم مجبور به ترک آن شده‌اند و به یک سمت پل در محله بروکلین رفته‌اند. قوانین شهری جدید دستفروشی روی پل‌های بزرگ و کوچک دیگر در نیویورک را هم ممنوع کرده است. دستفروشان باز هم به‌دنبال بازگشت به روی پل هستند، ولی پلیس همچنان از این کار جلوگیری می‌کند.

بنگلادش

سوء‌استفاده باج‌گیر‌ها
حضور انبوه میلیون‌ها دستفروش در خیابان‌های داکا، پایتخت بنگلادش باعث شده که باج‌گیران شروع به کسب درآمد از آنها کنند. پلیس کاری در این‌باره انجام نداده است و مبالغ اخاذی شده از دستفروشان فقیر دائما بیشتر می‌شود. از طرف دیگر تعداد دستفروشان در این شهر 10میلیون نفری که با حاشیه‌هایش به نزدیک 20میلیون نفر می‌رسد، آنقدر زیاد است که برخی پیاده‌رو‌ها به شکل بازار درآمده‌اند و راه‌حلی برای این مشکل پیشنهاد نشده است.

رواندا

آموزش مادران فقیر
در کیگالی، پایتخت کشور رواندا، شهرداری به‌دنبال ساماندهی دستفروشان است، اما به مأموران تأکید شده است که از برخورد خشن با آنها خودداری کنند. یکی از دلایل خودداری از خشونت این است که بخش زیادی از دستفروشان مادرانی هستند که کودکان خود را به همراه دارند و در کنار خیابان به فروش غذا یا محصولات کشاورزی و سبزیجات می‌پردازند. شهردار «پودنس روبنگیسا» گفته است که باید این افراد را برای اشتغال مؤثر مانند کار در کارگاه‌ها آموزش داد و از این طریق وارد مسیر اقتصادی صحیح کرد. به‌دلیل فقر شدید دستفروشان، مدیریت شهری کیگالی روش دیگری برای محدود کردن این کار در پیش گرفته و آن هم جریمه کردن کسانی است که از دستفروشان خرید می‌‌کنند، اما اجرای قانون با مشکلات فراوانی روبه‌رو است. شهرداری همچنین بازار‌چه‌هایی را ایجاد کرده تا دستفروشان را به آنها منتقل کند.