گفت‌وگو با بهزاد یعقوبی عضو هیأت امنا و پژوهشگر حوزه بازار بزرگ تهران
سقط‌فروشان با 400سال سابقه قدیمی‌ترین صنف بازار هستند
2صنف پوشاک و قماش در بازار، کسب‌وکار اینترنتی خود را هم رونق داده‌اند
در قلب پایتخت ایران، جایی که قدمت و تاریخ، با شور و هیاهوی زندگی امروزی در هم آمیخته، بازار بزرگ تهران، گویی رازهای ناگفته‌ای از گذشته را در دل خود نهفته دارد. با بهزاد یعقوبی، عضو هیأت امنا و پژوهشگر حوزه بازار بزرگ تهران، به سفری در تاریخ و فرهنگ بازار بزرگ تهران خواهیم رفت و رازهای نهفته در راسته‌های آن را برملا خواهیم کرد. در این گفت‌وگو از سقط‌فروشی تا بلورفروشی، از تیمچه‌های معروف تا راسته‌های پررونق و راهنمای خرید از خرده‌فروشان بازار را با هم بررسی کرده‌ایم.
بازار تهران چگونه شکل گرفت؟
ساخت این بازار سال 961قمری آغاز شده است، سالی که شاه‌طهماسب صفوی برای زیارت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به شهرری رفته بود. بعد از این زیارت، شاه‌طهماسب دستور به ساخت برج و بارو در اطراف این شهر می‌دهد و به‌نوعی شهر تهران نیز دارای رونق و وسعت می‌شود.
بنابراین باید گفت که بازار حضرتی هسته اولیه تشکیل بازار بزرگ امروزی بوده که در اطراف دروازه ری شهر تهران ساخته شده است. در این قسمت از بازار صنوفی مانند سقط‌فروشی، قماش، کله‌پزی و... فعالیت داشتند، این بازار به بازار سیداسماعیل (سداسمال) منتهی می‌شده که در قسمتی از آن نیز یهودیان کسب‌وکار داشتند.
در حال حاضر بازار چقدر وسعت دارد و چه تعداد کاسب در آن فعالند؟
بازار بزرگ تهران 110هکتار وسعت دارد که 60هزار واحد صنفی در آن فعالیت می‌کنند. بازار بزرگ از شمال به خیابان 15خرداد، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان سیروس و از غرب به خیابان خیام منتهی می‌شود.
کدام صنف در بازار قدمت بیشتری دارد؟
سقط‌فروشان قدیمی‌ترین صنف در بازار حضرتی بودند که قدمتی حدود 400ساله دارند، اما در حال حاضر در این بازار تنباکو، قلیان، شکلات، زغال و سیگارفروشان بیشترین صنوف شاغل در این راسته را تشکیل می‌دهند. این صنوف همه از زیرمجموعه‌های سقط‌فروشی محسوب می‌شوند.
تمام بازار فعلی در دوران صفویه ساخته شد؟
بازار چهل‌تن و کاروانسرای احمدپور در دوره صفوی ساخته شده‌اند، چهارسوق کوچک و چهارسوق بزرگ اما در دوره قاجار توسعه پیدا کرد، بازار عباس‌آباد که ابتدا باغچه‌ای با نام عباس‌آقا بوده که بعدها به بازار تبدیل می‌شود نیز در همین دوره تاریخی ساخته شده است.
مهم‌ترین و معروف‌ترین قسمت بازار کدام تیمچه یا سراست؟
در بازار تهران بیش از 500سرا، تیمچه و پاساژ وجود دارد، تیمچه حاجب‌الدوله به‌عنوان معروف‌ترین تیمچه، نخستین مرکز فروش ظروف و بلور در بازار بوده است، در حال حاضر نیز اگر قصد تهیه بهترین بلور را داشته باشیم باید به این تیمچه مراجعه کنیم.
تیمچه ملاعلی کنی، تیمچه مهدیه و بازار رشتی‌ها جزو سراهای خیلی آنتیک و معروف بازار است. سرای سیدمحسن و مشیر خلوت به‌عنوان بورس دکمه و سرای امین‌اقدس و قزوینی‌ها به‌عنوان بورس آجیل و خشکبار نیز به‌دلیل تنوع در ارائه محصول بسیار شناخته شده هستند.
بیشترین پراکندگی صنف را در بازار کیلویی‌ها، خیاط‌ها، پارچه کت‌وشلواری، بازار زید، راسته بازار کفاش‌ها می‌توان دید، طوری که پوشاک، ترمه، کفش و... در این قسمت‌ها به فروش می‌رسد.
راسته‌های اصلی بازار کدام راسته‌ها هستند؟
راسته بازار بزرگ و راسته بازار زرگرها را به‌واسطه وسعت و قدمت می‌توان از راسته‌های مهم بازار نامید. بازار بزرگ 11مدخل ورود و خروج اصلی و 52مدخل فرعی دارد. مدخل‌های اصلی مانند مدخل بازار کفاش‌ها، بازار زرگرها، بازار بزرگ، ورودی مسجد امام، بازار آهنگرها، پله نوروزخان و سرپولک در شمال بازار و در قسمت جنوبی مدخل‌های بازارچه حاج‌قاسم، بازار دروازه‌نو، بازار آل‌یس، کوچه کربلایی‌ها و بازار پاچنار قرار دارند.
آیا کسب‌وکار اینترنتی در بازار بزرگ تهران وجود دارد؟
کسب‌وکار اینترنتی به‌صورت گسترده و منظم تاکنون فقط در 2صنف پوشاک و قماش رونق پیدا کرده که عملکرد بسیار خوبی نیز داشته است.
آیا خرید از بازار ارزان‌تر از جاهای دیگر است؟
خرید از بازار لزوما این نیست که از مکان‌های دیگر ارزان‌تر باشد. فروشندگان دیگر مکان‌ها هم از همین بازار به شکل عمده خرید می‌کنند و به‌صورت خرده می‌فروشند، قیمت‌های خرده‌فروش در بازار و دیگر مکان‌ها تفاوت چندانی به لحاظ قیمت ندارد، اما در بازار، گستردگی و تنوع خرید وجود دارد. شور و هیجان و صمیمیتی که در بازار تهران هست در هیچ‌یک از مراکز خرید و مال‌های بزرگ تهران وجود ندارد، همین حال و هوای خاص بازار یک اطمینان خاطر برای خریدار ایجاد می‌کند.
با این توضیحات شما خرید از بازار را به خریداران خرد توصیه می‌کنید؟
بله، چرا توصیه نکنم؛ همین‌که در بازار می‌توانند با تنوع زیاد از اجناس روبه‌رو شوند و راحت‌تر خرید کنند خودش یک امتیاز مثبت و بزرگ محسوب می‌شود. مثلا اگر خانمی بخواهد روسری بخرد ممکن است در یک مرکز خرید 5یا 6فروشگاه فروش روسری وجود داشته باشد، اما در بازار اینگونه نیست، ممکن است در یک راسته سی، چهل مغازه مخصوص فروش یک جنس مانند همین روسری باشد.
تفاوت‌ها و شباهت‌های بازار با گذشته تاریخی‌اش
بهزاد یعقوبی، عضو هیأت امنا و پژوهشگر حوزه بازار بزرگ تهران می‌گوید: حال و هوای فرهنگی بازار امروز نسبت به بازار قدیم تفاوت‌های زیادی ندارد. او در عین حال می‌افزاید: البته در بازار قدیم مشارکت اجتماعی به‌شدت زیاد بود، به‌طوری‌که بزرگ‌ترین واقفان و خیران از دوره قاجار تا به امروز از تجار بنام بازار تهران بوده‌اند؛ خیرانی که در ساخت حمام، سرویس بهداشتی، درمانگاه، مدرسه، حوزه علمیه، مسجد و... مشارکت فعال داشتند. به‌گفته او، در حال حاضر نیز این فرهنگ وقف و کار خیر در بازار وجود دارد. به لحاظ اقتصادی، هم در بازار قدیم، هم در بازار کنونی، دوران رکود و دوران پررونق هم در حوزه اقتصاد و کسب‌وکار و هم در حوزه توجه به امور خیریه، به تناوب وجود داشته است. یعقوبی توضیح می‌دهد: کاسبان قدیم دروس مکاسب و متاجر می‌خواندند، اما در حال حاضر متأسفانه کمتر کسی سراغ این موضوعات می‌رود، شاید مشغله زیاد باعث این موضوع شده باشد، اما با وجود این بسیاری از کاسبان بازار به درستکاری معروف بوده‌اند و هنوز هم این فرهنگ در بازار تهران رواج دارد.
