حمل‌ونقل
اتوبوس‌هایی‌که مسافر دربستی می‌پذیرند
مدیرعامل سازمان پایانه‌های مسافری تهران از راه‌اندازی سایت اطلاعات جاری پایانه‌های تهران برای جلوگیری از برخی مشکلات خبر داد
محمد سرابی- روزنامه‌نگار
مدتی است که هم اتوبوس‌های بین شهری کم شده‌اند و هم مسافر‌ها ولی اتوبوس‌ها آنقدر کم شده‌اند که دیگر به‌راحتی نمی‌شود بلیت پیدا کرد. اگر سراغ سایت‌های اینترنتی بروید، نمی‌شود فهمید واقعا چه سرویس‌هایی به چه مقصدی وجود دارد و چند صندلی خالی مانده است. اگر به سبک قدیم ساک سفر را بردارید و جلوی پایانه بروید، بین جارزن‌ها می‌افتید که می‌خواهند با فریاد «یک نفر همین الان حرکت» صندلی‌ها را پر کنند. خطوط اتوبوس‌های شهری تهران به پایانه‌های شرق و غرب و جنوب ختم می‌شوند. مسافران بار سفر را به‌دست گرفته‌اند و از اتوبوس بی‌آرتی به سمت اتوبوس‌های بین شهری می‌روند اما بلیت پیدا نمی‌شود و جمعیتی در انتظار پیدا کردن صندلی خالی ایستاده‌اند. پس اتوبوس‌هایی که 10 سال قبل، انبوه مسافران بین‌شهری را جابه‌جا می‌کردند، کجا هستند؟
مدیرعامل سازمان مدیریت حمل‌ونقل بار و پایانه‌های مسافری شهر تهران میگوید:« پیش از هر چیز باید توجه کرد که ناوگان بین شهری فرسوده شده است و این وسایل نقلیه فرسوده هم قادر به پاسخگویی به نیاز مسافران نیستند. از طرف دیگر تعداد مسافران هم سال به سال کاهش پیدا کرده است. قیمت بلیت هم برای شرکت‌های تعاونی با توجه به هزینه‌هایشان، سود چندانی ندارد. همه اینها باعث شده است که در پایانه‌ها دچار مشکلاتی شویم.»
پوریا علیمردانی می‌افزاید:«اتوبوس‌های بین شهری باید مسافران را جابه‌جا کنند اما بعضی از آنها تبدیل به سرویس کارگران و کارکنان کارخانه‌ها شده‌اند و به شکل دربستی کار می‌کنند. در برخی از اتوبوس‌ها هم مشاهده کرده‌ایم که بار جابه‌جا می‌کنند به این معنی که به جای مسافر خرده‌بار و اجناس سبک را منتقل می‌کنند. برخی هم از این شغل خارج شده‌اند. وقتی قیمت یک اتوبوس بین 10تا 15میلیارد تومان است، مالک به این فکر می‌کند که به جای کار روزانه و جابه‌جایی مسافر؛ سرمایه خود را در جای دیگری به‌کار بیندازد یا حتی آن را در بانک نگه‌دارد.»
مشتریان اتوبوس‌ها چه‌کسانی هستند؟
فضای مجموعه متعلق به شهرداری است و فعالیت اتوبوس‌های بین شهری و قیمت‌گذاری آن به شهرداری ارتباطی ندارد با وجود این می‌توان آنچه رخ می‌دهد را روایت کرد. بعضی از اتوبوس‌داران از این صنف خارج شده‌اند. با قیمت فعلی بلیت‌ها بدیهی است که مالک اتوبوس درباره ادامه کار با این وسیله به تردید بیفتد. از طرف دیگر نمی‌توان قیمت بلیت‌ها را افزایش داد زیرا بخش عمده مسافران این وسیله را 3گروه کارگران، سربازان و دانشجویان تشکیل می‌دهند. مدیرعامل سازمان پایانه‌های شهرداری تهران میگوید:«برای اینکه از مراجعه‌کنندگان به پایانه‌ها ارزیابی دقیق داشته باشیم تحقیق میدانی انجام دادیم که در آن مشخص شد 40درصد مسافران زیر 35سال دارند و 17درصد آنها دانشجو و 6درصد سرباز هستند. طی نظرسنجی‌های انجام‌شده در اردیبهشت ماه، شهریور و اخیرا، بخش زیادی از این مسافران کارگرانی هستند که برای کار به تهران آمده‌اند.»
اتوبوس یکی از وسایل اصلی سفر به استان‌های همسایه و شهر‌های نزدیک است، اما علیمردانی تأکید می‌کند: «بیشترین مسافر ما به مقصد اصفهان است. از مجموع 9میلیون و 800هزار مسافر که در 9ماه امسال داشتیم حدود 700هزار مسافر فقط به اصفهان رفتند. در هر دو سمت این مسیر یعنی از تهران به اصفهان و از اصفهان به تهران کمبود اتوبوس داریم. در کل کشور هم وضعیت به همین منوال است و تعداد اتوبوس‌ها از 14هزار دستگاه در سال 98به کمتر از 10هزار رسیده است.» همین کاهش را می‌توان در تعداد مسافران خروجی از تهران مشاهده کرد. علیمردانی میگوید: « الان در 9ماهه حدود 10میلیون و در سال حدود 13میلیون مسافر با اتوبوس از تهران خارج می‌شوند که همین رقم 13میلیون در اوایل دهه 90به 20میلیون می‌رسید. با وجود کاهش تعداد سفر‌ها مهم‌ترین چالش ناترازی عرضه و تقاضا مخصوصا در ایام پیک است. برای تامین اتوبوس بیشتر با وزارت صمت گفت‌وگو‌هایی انجام دادیم تا امکان واردات اتوبوس‌های بین‌شهری تسهیل شود زیرا تولیدات داخلی به شیوه سی‌کی‌دی و مونتاژ، جوابگوی فرسودگی ناوگان بین شهری نیست.»
سایت اطلاع‌رسانی پایانه‌ها
یک دهه قبل با شروع استفاده از اپلیکیشن‌های تلفن همراه و سایت‌های اینترنتی برای خرید بلیت سفر، شیوه فروش سنتی تغییر کرد. با این حال اگر امروز هم بخواهید از یک پایانه به شهری سفر کنید نمی‌توانید مطمئن باشید که چه تعداد از صندلی اتوبوس‌ها خالی مانده است و اگر در ساعت مقرر به پایانه مراجعه کنید آیا به‌موقع حرکت خواهید کرد یا خیر؟ فروش اینترنتی نتوانسته است به این بازار نظمی ببخشد زیرا به‌گفته علمیردانی با این روش حدود 70- 60درصد صندلی‌ها فروخته می‌شوند و بقیه باقی‌می‌ماند تا در پایانه و هنگام حرکت پر شود. وقتی مسافران از ظرفیت سفر به یک مقصد خاص اطلاع نداشته باشند تنها راه مراجعه به پایانه، دنبال کردن صدای جارزن‌هاست. سازمان پایانه‌ها برای اطلاع‌رسانی لحظه به لحظه از سرویس‌های سفر به شهرستان، سایت terminals.tehran.ir را آماده کرده است که اکنون 2 پایانه غرب و جنوب به آن پیوسته‌اند و در پایانه بیهقی هم در حال اجراست. در این سایت می‌توان سرویس‌های اتوبوس به شهر‌های دیگر را با ظرفیت موجود و حتی جزئیاتی مانند پلاک اتوبوس دید. این سایت مرجع اصلی اطلاعات جاری پایانه‌های تهران است. ساماندهی رفت‌وآمد اتوبوس‌ها در پایانه‌ها تا جایی پیش رفته است که اگر اطلاعات لازم ثبت نشود، متصدی خروج، اجازه بیرون رفتن اتوبوس از پایانه را نمی‌دهد. تردد اتوبوس‌ها همچنین با دوربین کنترل می‌شود. علیمردانی در پاسخ به اینکه چرا شهرداری تهران اقدام به راه‌اندازی این سایت کرده است، میگوید:«به‌عنوان متولی اداره پایانه‌های شهر تهران از نزدیک با مشکلات صنف رانندگان اتوبوس‌ها و همین‌طور مسافران مواجه هستیم. مجموعا می‌بینیم که اتوبوس برای انتقال مسافران موجود کافی نیست و به‌دلیل اینکه اتوبوسرانی بین شهری در اختیار سرمایه‌داران خصوصی است، نمی‌توان وارد این حوزه شد اما می‌توانیم برای ساماندهی و انتشار اطلاعات با هدف راهنمایی شهروندان کاری انجام دهیم. طرح‌های دیگری هم برای بهبود وضعیت پایانه‌ها داریم که به‌تدریج اجرا خواهد شد.»
