سناریوهای قیمت برنج ایرانی

فرخنده رفائی- روزنامه‌نگار

قیمت برنج ایرانی از ابتدای امسال کاهشی بوده و این روند کاهشی همچنان ادامه دارد. برنج 140هزار تومانی شب عید حالا در خرده‌فروشی‌ها به کیلویی 100هزار تومان رسیده و بررسی کلی قیمت ارقام مختلف برنج ایرانی از کاهش 30تا 50درصدی قیمت‌ها حکایت دارد. آغاز برداشت برنج در شمال کشور از اول مردادماه تداوم روند کاهش قیمت را باعث شده و اگرچه قیمت برنج برداشت امسال در بازار 5تا 6هزار تومان از محصولات انباری سال گذشته بالاتر است، اما در مجموع افت قیمت در تمام ارقام مشاهده می‌شود؛ به‌طوری‌که ظرف یک‌ماه گذشته قیمت عمده‌فروشی برنج هاشمی در تهران 10هزار تومان پایین آمده و به کیلویی 75هزار تومان رسیده است. کاهشی شدن نمودار قیمت برنج که از سال گذشته آغاز شد، اتفاق بزرگی است که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده و با توجه به میزان بالای مصرف این محصول، اتفاق بسیار مهمی تلقی می‌شود. این اتفاق که بعد از بحران سال 1400 و 5برابرشدن یکباره قیمت برنج طی یک سال رخ داد، محصول تدابیر و تصمیمات بجایی بود که نهادهای سیاستگذار اتخاذ کردند؛ تصمیماتی که به کنترل بازار و معکوس‌شدن روند رشد قیمت‌ها منجر شد و مهم‌ترین آنها حفظ آرامش بازار با تداوم واردات در فصل برداشت بود. سال گذشته وزارت جهادکشاورزی برای اینکه قطع واردات، شوک دوباره‌ای به بازار وارد نکند، استثنائا ثبت سفارش واردات را در فصل برداشت بلامانع دانست. بعضی از فعالان بازار معتقدند اجرای دوباره این قانون برای امسال و ممنوعیت 4ماهه واردات می‌تواند راه را برای افزایش قیمت برنج ایرانی هموار کند.

وضعیت کنونی تولید و واردات
وزیر جهادکشاورزی تیرماه امسال ثبت سفارش واردات برنج را از ابتدای مرداد ممنوع اعلام کرد. محمدعلی نیکبخت گفت: برای حمایت از شالیکاران شمال کشور و بازگشت تعادل به بازار عرضه و تقاضای برنج، واردات این محصول به کشور تا اطلاع بعدی ممنوع است و ثبت سفارشی انجام نخواهد شد؛ این در حالی است که میزان واردات برنج از ابتدای امسال نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته دست‌کم به اندازه مصرف یک‌ماه کشور عقب‌تر است.
کل واردات برنج از ابتدای امسال 502هزار تن بوده که 443هزار تن را بخش خصوصی و 60هزار تن را بخش دولتی وارد کرده؛ درحالی‌که در مدت مشابه سال گذشته 771هزار تن برنج وارد کشور شده بود که 608هزار تن را بخش خصوصی وارد کرده بود. براساس برآوردهای موجود، بازار برنج سالانه به 1.5میلیون تن برنج وارداتی نیاز دارد تا عرضه و تقاضای این بازار به تعادل برسد. در حوزه تولید نیز اگرچه رقم‌های تأیید نشده 20تا 30درصد افزایش تولید عنوان شده، اما هنوز برآورد دقیقی از حجم تولید وجود ندارد.
براساس آمار اعلام شده وزارت جهادکشاورزی سال گذشته 2میلیون و 400هزار تن برنج از شالیزارهای کشور برداشت شد که گفته می‌شود 10درصد آن اصلا به بازار مصرف عرضه نشده و در دست کشاورزان و یا در انبارهای واسطه‌ها موجود است. گفته می‌شود قرار است دولت با خرید حمایتی و همچنین فروشگاه‌های زنجیره‌ای با خریدهای بدون واسطه، این برنج‌ها را با قیمت مناسب به بازار مصرف عرضه کنند.

چشم‌انداز قیمت با توجه به وضع تولید و واردات
فعالان حوزه تولید برنج معتقدند واردات بی‌رویه باعث زیان تولیدکنندگان داخلی شده است؛ این در حالی است که رشد مداوم قیمت برنج ایرانی در سال‌های اخیر بخشی از مصرف‌کنندگان را به مصرف برنج هندی و پاکستانی وادار کرده است. در گذشته مصرف‌کنندگان برنج‌های وارداتی را اغلب کترینگ‌ها و برخی از رستوران‌ها تشکیل و مردم ترجیح می‌دادند در منازلشان برنج ایرانی مصرف کنند. براساس آمارهای موجود 6دهک درآمدی جامعه ایرانی توان خرید برنج مرغوب ایرانی را از دست داده‌اند و این موضوع به امسال و سال گذشته محدود نیست؛ چنان‌که در 2سال اخیر با وجود افزایش چشمگیر تولید و برداشت برنج در استان‌های شمالی، کل واردات برنج به مصرف رسیده است.
تغییر ارز واردات برنج از سال 99، قیمت برنج‌های وارداتی را با جهش 3تا 5برابری مواجه کرد و ظرف3 سال گذشته قیمت هر کیلو برنج وارداتی از 10هزار تومان به 45تا 50هزار تومان رسیده، اما بازار این برنج‌ها کماکان حفظ شده است.
انجمن واردکنندگان برنج ایران در واکنش به ممنوعیت واردات در نامه‌ای به محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری، خواهان لغو ممنوعیت واردات یا کاهش مدت زمان آن از 4‌ماه به 2‌ماه برای تعدیل قیمت برنج شدند، اما در نهایت وزیر کشاورزی اعلام کرد ممنوعیت فصلی واردات برنج پابرجاست. البته او در بخشی از سخنانش هم به واردات برنج مشروط به خرید برنج از تولیدکننده داخلی اشاره کرد که به‌نظر می‌رسد واردکنندگان برنج با استفاده از این بند از گفته‌های وزیر درصدد حفظ تداوم واردات هستند؛ چراکه تجربه سال 1400نشان داد رشد تولید به تنهایی نمی‌تواند فاکتور تعیین‌کننده قیمت در بازار مصرف باشد.
برنج مرغوب و محلی ایرانی در فروردین‌ماه 1400حدود 30هزار تومان قیمت داشت که با آغاز روند رشد قیمت، تا پایان سال به 180هزار تومان رسید و سال گذشته با کاهش قیمت تا 115هزار تومان پایین آمد. قیمت برنج‌های پرمحصول نیز از 20هزار تومان به 90هزار تومان رسید و اکنون با کاهش قیمت به 50هزار تومان رسیده است.

قیمت چند رقم برنج ایرانی و خارجی
به‌گفته رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران در حال حاضر سقف قیمت برنج ایرانی در عمده‌فروشی‌های تهران برای محصول سال قبل 75هزار تومان و برای محصول برداشت امسال 80هزار تومان است که با احتساب حداکثر سود خرده‌فروشی نباید بیشتر از کیلویی 90هزار تومان باشد. رضا کنگری با اشاره به کاهش قیمت برنج به‌دلیل قرار گرفتن در فصل برداشت این محصول، گران‌ترین برنج‌های ایرانی را هاشمی، طارم و دم‌سیاه عنوان کرد که قیمت آنها از 115هزار تومان شب عید به کیلویی 75تا 80هزار تومان رسیده است. وی درباره قیمت دیگر ارقام برنج تولید داخل نیز گفت: قیمت انواع برنج ایرانی از ابتدای امسال بیش از 30درصد کاهش داشته و این کاهش تمام ارقام را شامل می‌شود؛ به‌طوری‌که امروز برنج‌های پرمحصول ایرانی در عمده‌فروشی‌های پایتخت از 35تا 65هزار تومان به فروش می‌رسند. او قیمت عمده‌فروشی برنج ندا و شیرودی را 35هزار تومان و قیمت برنج طارم را 65هزار تومان عنوان کرد که با توجه به نرخ عمده‌فروشی برنج‌های پرمحصول، این ارقام در خرده‌فروشی‌ها باید زیر 75هزار تومان قیمت داشته باشند، اما نگاهی به قیمت انواع برنج در خواربارفروشی‌های سطح شهر نشان می‌دهد قیمت‌ها با وجود کاهش نسبت به ابتدای سال، کمی از قیمت‌های عنوان شده بالاتر است. قیمت برنج‌های پرمحصول مثل شیرودی، فجر و ندا بین 50تا 78هزار تومان و قیمت ارقام محلی و کیفی مثل هاشمی و طارم بین 98تا 115هزار تومان متغیر است. کنگری قیمت عمده‌فروشی برنج هندی را نیز بین 33تا 49هزار تومان و قیمت برنج دانه بلند پاکستانی را بین 51تا 55هزار تومان عنوان کرد که در خرده‌فروشی‌ها باید برنج هندی حداکثر 56هزار تومان و پاکستانی حداکثر 63هزار تومان عرضه شوند.