نسخه‌پیچی‌دانش‌بنیان ها‌ برای استان‌ها

راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار

برش استانی(برنامه در ابعاد استانی) اقتصاد دانش‌بنیان برای نخستین‌بار در کشور اجرا می‌شود؛ طرحی که درواقع اختیار دادن به مجموعه‌های توانمند است تا در تولید محصولات فناورانه متناسب با نیاز هر استان، ایده‌های خود را به نتیجه برسانند. در این طرح قرار است 5 استان یزد، کرمان، آذربایجان شرقی، زنجان و مرکزی به‌صورت پایلوت فعالیت کنند و تا پایان سال در مجموع 10استان با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، بخش خصوصی، پارک‌های فناوری و دانشگاه‌ها پای کار بیایند. به‌گفته روح‌الله دهقانی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری با اجرای این طرح که پس از استان‌های پایلوت قرار است در همه استان‌های کشور اجرا شود، سالانه 10درصد رشد در تعداد و خدمات محصولات دانش‌بنیان، یک‌درصد کاهش بیکاری نیروی متخصص و یک تا 5درصد افزایش سهم در تولید ناخالص ملی را شاهد خواهیم بود.

تولید بذرهای هیبریدی در اصفهان و البرز

شرکت‌های دانش‌بنیان پیشرفت مهمی در حوزه کشاورزی به کمک فناوری‌های جدید داشته‌اند که تولید بذر هیبریدی نمونه‌ای از آن است؛ رویکردی که با توجه به اقلیم در 2 استان اصفهان و البرز دنبال شده است.
بذرهای هیبریدی خواص ویژه‌ای مانند مقاومت در برابر آفت‌ها، پرباری، دوام بالا و... دارند و در شرایطی که امنیت غذایی و ارتقای بهره‌وری کشاورزی مسئله مهمی برای کشور است، تولید بذرهای هیبریدی متناسب با شرایط اقلیمی هر استان، تضمین‌کننده امنیت غذایی خواهد بود. در نمونه اصفهان، یک شرکت دانش‌بنیان، بذر هیبریدی خیار، گوجه‌فرنگی، ملون و هندوانه را تولید کرد‌ و با تولید 100میلیون بذر در سال 1401حدود 5درصد از سهم بازار بذر را با 30رقم محصول تجاری‌سازی شده به‌خود اختصاص داد.
این مهم، نه فقط در اصفهان که در البرز هم پیگیری شده است؛ در این استان، ۲رقم بذر هیبریدی ملون و خربزه دنبال می‌شوند که تجاری‌سازی نیز شده‌اند و نسبت به ارقام مشابه‌ خود دارای مزیت‌هایی همچون تعداد میوه بیشتر، ماندگاری بالاتر و مقاومت به آفات هستند و از نظر کیفیت و طعم نیز طعم بهتری دارند. به‌گفته محمدعلی ابراهیم‌زاده موسوی، رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، واردات سالانه 600میلیون بذر خربزه، نیازمند صرف 35میلیون دلار است که خود نشان‌دهنده صرفه اقتصادی تولید بذر هیبریدی در کشور است. تولید بذرهای هیبریدی عدس، طالبی و انگور نیز از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان البرز  دنبال می‌شود.

اصفهان و دغدغه بحران آب
در ادامه به‌دنبال رد پای دانش‌بنیان‌های موفق باید یکبار دیگر به اصفهان سر بزنیم. اصفهان با داشتن قدیمی‌ترین شهرک علمی- تحقیقاتی کشور و داشتن 829شرکت دانش‌بنیان، فعالیت‌های اقتصاد دانش‌بنیان را با جدیت دنبال می‌کند. شهرک علمی- تحقیقاتی اصفهان درحالی‌که قصد دارد به یکی از ۵مجموعه اقتصادی برتر استان اصفهان تبدیل شود در آخرین دستاورد خود با تشکیل «میز توسعه شرق اصفهان» قصد دارد برای دغدغه اصلی استان که بحران آب است، راه نجاتی پیدا کند. این شهرک در راستای توسعه خدمات خود به شرکت‌های فناور و افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه آزمایشگاه پردازش سریع خیام به کارخانه هوش مصنوعی اصفهان و ایجاد مزرعه پرینتر سه‌بعدی (FDM) را نیز در دستور کار خود دارد. دغدغه آب در اصفهان از آن جهت اهمیت دارد که خشکی زاینده‌رود تمام جغرافیای استان را درگیر کرده‌است. زاینده‌رود به‌عنوان بزرگ‌ترین رود و جریان دائمی آب منطقه مرکزی ایران از دهه ۸۰ به دلایل مختلفی در مقاطع کوتاهی باز و دوباره بسته می‌شود.

یزد؛ پیشران  برنامه ملی اقتصاد دانش‌بنیان

یزد از میان 5 استان انتخاب شده برای پایلوت، پیشران اجرای این برنامه ملی قرار گرفته است. یزد، نخستین استانی است که در قالب سند یزد نوین، بحث تحول استانی را می‌گذراند و حالا دانش و فناوری جزو جدایی‌ناپذیر پروژه‌های استانی‌ است.
جعفر رحمانی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یزد به همشهری می‌گوید: «اقتصاد دانش‌‌محور یعنی به‌کارگیری دانش برای تولید کالاها و خدمات را در دستور کار قرار داده‌ایم و از نگاه سنتی فاصله گرفته‌ایم.»
قرار است تا 2سال آینده تولید انرژی خورشیدی در یزد 2هزار مگاوات  باشد؛ درحالی‌که در حال حاضر یزد با داشتن ۱۰نیروگاه رتبه برتر در تولید انرژی خورشیدی را دارد. یزد با برخورداری از اقلیم مناسب یعنی داشتن 330روز آفتابی در سال و شدت بالای خورشید، برای توسعه انرژی‌های خورشیدی یکی از مستعدترین قطب‌های گسترش این صنعت در کشور و حتی منطقه به‌شمار می‌آید.

درختان پربارتر پسته در کرمان
استان کرمان با سطح زیرکشت ۲۱۲هزار هکتار پسته بزرگ‌ترین تولید‌کننده پسته در ایران است، اما پیری زودرس و ریز برگی به‌عنوان یک بیماری برای درختان پسته کرمان شناسایی شده که با طرحی از یک شرکت دانش‌بنیان و تولید کود مناسب، رفع شده است. علت این بیماری برای درختان شرایط خاص اقلیم کرمان و خاک‌های آهکی، آفتاب‌ گرم و آب‌های شور است. درختان پسته، ارزآورترین محصول کرمانی‌ها با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان جانی دوباره گرفته اند.

تکرار تجربه‌های دانش‌بنیان در استان‌های دیگر

تجربه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور که موفق به تولید محصول شده‌اند، کم نیست. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری در فاز نخست طرح برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان ۵ استان را به‌عنوان پایلوت اجرایی درنظر گرفته که این تعداد تا پایان سال به 10 استان می‌رسد.  معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری می‌گوید: «بیش از ۱۰هزار شرکت دانش‌بنیان، ۴۰۰صندوق پژوهش و فناوری، بیش از ۷۸پارک علم و فناوری و صدها شتاب‌دهنده و مرکز نوآوری، بخشی از زیرساخت‌های زیست‌بوم فناوری و نوآوری است، اما هنوز سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی به جایگاه مطلوب خود نرسیده‌است.»  روح‌الله دهقانی ادامه می‌دهد: «این برنامه، چشم‌انداز و سهم استان‌ها از اقتصاد دانش‌بنیان و تولید ناخالص داخلی را مشخص می‌کند؛ مثلا تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان استان، اشتغال ایجاد شده، میزان سرمایه‌گذاری، خلق ارزش‌افزوده و سهمی که هر استان از محل اقتصاد دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی ایفا می‌کند، در این برنامه مشخص شده است.»  آن‌طور که ذکر شده است، حرکت در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان در استان‌هایی که کمتر به این موضوع توجه داشته‌اند به یکی از دغدغه‌های اصلی و در استان‌هایی که به اقتصاد دانش‌بنیان بیشتر توجه دارند، فرصت اصلی برای پیشرفت تبدیل خواهد شد.

اتوبوس برقی در کلانشهرها
نگاهی به دستاوردهای اقتصادی دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد قدم‌هایی برداشته‌اند و بعد از این با ضرباهنگ بیشتری اهداف خود را دنبال خواهند کرد. آلودگی هوا در پایتخت و کلانشهرهایی مثل اصفهان، مشهد و شیراز تولید اتوبوس برقی را به‌عنوان یک طرح کلان ملی قرار داده‌است. تولید اتوبوس برقی از 3سال پیش با همکاری شرکت دانش‌بنیان مانا، پژوهشکده خودرو، سوخت و محیط‌زیست و شرکت صنایع زرین خودرو آغاز شده‌است و پس از ساخت 2نمونه، موفق به داخلی‌سازی 75درصدی تمام قطعات شده‌اند. حداقل پیمایش روزانه این اتوبوس‌های برقی 200کیلومتر است.

کاهش آلاینده های هوا در خوزستان
شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در خوزستان، نمونه موفقی از یک طرح دانش‌بنیان را اجرا کرده‌است؛ پروژه‌ای که با هدف کاهش آلایندگی، کاهش مصرف و بازچرخانی آب و عدم‌انتشار بوی نامطبوع در هوا اجرا شده است که علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، «مالچ‌طبیعی» و «خوراک دام» نیز تولید می‌کند. علت تمرکز بر این طرح دانش‌بنیان این بود که برخی از اهالی روستاهای مجاور واحدهای تولید الکل از پساب شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی یا بوی متصاعد شده از این واحدها گلایه داشتند. به‌گفته علی مدحجاوی، معاون امور هماهنگی شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی، حجم پساب الکل‌سازی و خمیرمایه رازی از زیرمجموعه‌های شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی 2500مترمکعب در شبانه‌روز است که در فاز نخست یک‌هزار تا 1500مترمکعب در شبانه‌روز تصفیه و تغلیظ و درصورت مطلوب بودن، فاز دوم نیز اجرایی می‌شود.