تولستوی‌شناسی برای مخاطب امروزی

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

نامداران ادبیات جهان معمولا مختص یک زمان خاص نیستند و در اغلب دوره‌های تاریخی، آثار این بزرگان ادبیات، مخاطبان پرو‌پاقرص خاص خود را دارد. یکی از چهره‌های نامدار ادبیات جهان در این خصوص، «لئو نیکلایویچ تولستوی» فیلسوف، عارف و نویسنده روس بود که او را از بزرگ‌ترین رمان‌نویسان جهان می‌دانند. او بارها نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات و جایزه صلح نوبل شد ولی هرگز به آنها دست نیافت. رمان‌های «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا» که همواره در بین بهترین رمان‌های جهان هستند، اثر تولستوی‌اند. تولستوی در زمان زندگی خود در جهان سرشناس ولی ساده‌زیست بود. کتاب «تولستوی» به قلم علی تاجدینی که از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده، اثری شناختنامه‌ای درباره این نویسنده بزرگ است که در ادامه، بخش‌های مختلف آن را مرور می‎‌کنیم.

1 آنهایی که مختصر آشنایی با شاهکارهای ادبی جهان دارند، بدون‌شک نام «تولستوی»، نویسنده شهیر روسی را شنیده‌اند. شاید هم برخی ‌رمان‌های معروف این نویسنده نام‌آشنا را خوانده‌اند. آثاری مانند «جنگ و صلح» یا «آنا کارنینا» که شهرت و آوازه جهانی دارند و ادبیات جهان بدون نام‌بردن از آنها چیزی کم دارد. این نویسنده بزرگ روسی با نام کامل، لئو‌نیکلا‌یویچ متولد 1828 بود که در 1910 میلادی چشم از جهان فرو بست و در فاصله تولد تا مرگ آثار ماندگار زیادی را نوشت و برای علاقه‌مندان به ادبیات جهان به یادگار گذاشت. علاوه بر کتاب‌های متعددی که این نویسنده به قلم خود نوشته و تا‌به‌حال منتشر شده است، کتاب‌های زیادی هم به قلم دیگران درباره آثار و زندگی تولستوی نوشته و منتشر شده که یکی از آنها، کتاب «تولستوی» به قلم علی تاجدینی است که اخیرا چاپ و منتشر شده است.

2 این کتاب سعی کرده روایت خود را برای مخاطب عام و نه صرفا نخبگان بیان کند و در متن خود نیز به یک موضوع خاص محدود نشده و جامعیت دارد. از سوی دیگر، بخشی با عنوان منابع شامل تمامی کتاب‌هایی که در ایران از وی ترجمه و یا درباره‌اش نوشته شده است و نیز کلیه آثار سینمایی‌ای که در دنیا از روی آثار وی ساخته شده‌ در این کتاب گنجانده شده است.

3 در کتاب «تولستوی» سعی شده به نوعی با واکاوی اندیشه تولستوی و نیز معرفی آثار و زندگی او، نگاه خاص وی به زندگی تشریح شود و البته در مواردی هم مورد نقد قرار بگیرد که از این منظر کتاب در نوع خود بسیار بدیع است. این کتاب در کنار ارائه زندگی‌‌نامه نویسنده، به بررسی اصول حاکم بر آثار نویسنده هم پرداخته است. همچنین در این اثر، مولف سعی کرده به این سؤال پاسخ دهد که تولستوی چرا و چگونه تولستوی شده است و درباره تأثیرگذاری او و نیز چهره‌های تأثیرگذار بر او بحث‌های مفصلی انجام شده است.

4 کتاب «تولستوی» علی تاجدینی تقریبا کامل‌ترین شناختنامه درباره زندگی و آثار تولستوی به زبان فارسی است که تا‌به‌حال تالیف و منتشر شده است. تاجدینی اثر خود را در 4 بخش، زندگی‌نامه، آثار، افکار و اندیشه‌ها و نیز مقالات‌ و فیلم‌شناخت تولستوی تهیه و تنظیم کرده و در هر یک از بخش‌های یادشده به تفصیل درباره جزئیات موضوع توضیح داده است.

5 مولف اثر حاضر معتقد است، احسن رمان‌های تولستوی زندگی 82ساله خود وی است که با فرازونشیب‌های بسیاری که داشته، برای بشریت، به‌ویژه اهل ادبیات و فلسفه، بسیار آموزنده است. به اعتقاد تاجدینی، متأسفانه در ایران شخصیت‌های عظیمی، همچون تولستوی، ویکتور هوگو، داستایفسکی، گوته و ...، بسیار ناقص شناخته شده‌اند. مردم و حتی نویسندگان جامعه ادبی حداکثر شناختشان از این افراد خواندن داستان‌های معروف این بزرگان است و حال آنکه وقتی این افراد به‌صورت جامع مطالعه می‌شوند، چهره دیگری از این بزرگان رخ می‌نماید و آن تولستوی یا هوگویی است که متفکر است و دغدغه‌های فکری‌اش را در قالب رمان و داستان کوتاه و کتاب‌ها و مقالات جدی با مخاطب درمیان‌گذاشته است.

6 تاجدینی معتقد است، مهم‌ترین دلیل نگارش کتاب حاضر فقدان متنی تالیفی و‌ در عین حال، توصیفی-انتقادی از شخصیت، آثار‌ و افکار تولستوی است. در جهان، آثار بسیار درخشانی درباره تولستوی نگاشته شده که انصافا هر یک در نوع خویش با‌ارزش‌اند؛ کتاب‌های نویسندگانی همچون هنری تروایا، رومن رولان، اشتفان تسوایک، استراترن، توماس مان‌ و هنری گیفورد همگی درخشان‌اند. البته برخی آثار همچون اثر تروایا، درباره زندگی تولستوی، از نظر شیرین‌نویسی، متنی بسیار خواندنی‌اند و‌ بر مبنای آن می‌توان فیلمنامه‌ای سریالی نوشت. برخی نیز تحلیلی‌ترند، مانند اثر رومن رولان و هنری گیفورد. اما کتابی تالیفی که ضمن توصیف زندگی تولستوی، نگاه نقادانه‌ای هم به اندیشه‌های او داشته باشد در ایران نگاشته نشده است.

7 در چنین وضعیتی، کتاب «تولستوی» نوشته علی تاجدینی، یک اتفاق تازه و بزرگ است که اولا، خواننده ایرانی نخست با زندگی‌نامه تولستوی و فراز و فرودهای او آشنا می‌شود؛ ثانیا، چکیده‌ای از مهم‌ترین آثار وی را معرفی می‌کند؛ ثالثا، مهم‌ترین دغدغه‌های فکری تولستوی را به‌صورت چالشی مطرح می‌کند؛ رابعا فهرستی جامع از ماخذ مربوط به تولستوی، در حوزه کتاب، مقاله و فیلم شناخت، عرضه می‌دارد.