فروش و اشتغال؛ تعریف جدید دانش‌بنیان‌ها

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

پس از چند سال به‌نظر می‌رسد که شکل و محتوای طبقه‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان قرار است متحول شود. پیش از این شرکت‌های دانش‌بنیان به شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا و شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی تقسیم می‌شدند. در یک تقسیم‌بندی دیگر، این شرکت‌ها سطح‌بندی هم می‌شدند. به‌عبارت دیگر، 3سطح 1، 2 و 3 برای شرکت‌های دانش‌بنیان تعیین شده بود که هر یک ویژگی‌های خاص خود را داشتند. با این حال، اکنون روح‌الله دهقانی فیروز‌آبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور اعلام کرده که این تقسیم‌بندی‌ها بر مبنای فروش و اشتغال تغییر می‌کند و دانش‌بنیان‌ها به 3گروه اصلی نوپا، نوآور و فناور تقسیم خواهند شد.

تقسیم‌بندی فعلی دانش‌بنیان‌ها
 اصطلاح دانش‌بنیان که از حدود 15سال پیش برای نخستین‌بار به‌ کار برده شد، اکنون به اندازه کافی در میان فعالان، بازیگران، مسئولان و اهالی رسانه جا افتاده است. در مسیر بلوغ دانش‌بنیان‌ها در نقطه‌ای قرار شد یک تقسیم‌بندی صورت بگیرد. در ابتدا حوزه‌های مختلف دانش‌بنیان تعریف شد. به‌عنوان مثال، دارو و غذا، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تشخیص و درمان، تجهیزات پزشکی و برق و الکترونیک بخشی از حوزه‌هایی بود که برای دانش‌بنیان‌ها تعریف شد.
سپس براساس شاخص‌هایی چون دارا‌بودن واحد تحقیق و توسعه(R&D) طبقه‌بندی می‌شدند.

چالش پارک‌ها
معاون علمی رئیس‌جمهور پیش از تصدی پست فعلی از پارک‌های فناوری انتقاد کرده و به نوعی آنها را کپی‌برداری دانسته بود. دهقانی این‌بار هم به‌نوعی دیگر به این مسئله پرداخت و با تأکید بر اینکه باید به سمت خروجی‌های دقیق حرکت کنیم، گفت: مسئله دیگری که باید به آن توجه شود، شرایط واقعی است. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ که فراوانی ارزی داشتیم، درآمد نفتی کشور ۵‌برابر درآمد فعلی بود و با پول نفت اقدام به راه‌اندازی کارخانه، مرکز تحقیقاتی و پارک‌های فناوری کردیم. او به شکل‌گیری 5پارک فناوری در آن زمان اشاره کرد و گفت: اکنون از ۸۰‌پارک صحبت می‌شود، درحالی‌که منابع محدود است و دیگر با مدل‌ دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و پول دولتی نمی‌توانیم ادامه دهیم، چون با این مدل محکوم به شکست هستیم.

کلیات طبقه‌بندی جدید
براساس طبقه‌بندی جدید، آنگونه که معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور اعلام کرده، مبنای اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان «فروش» و «اشتغال» خواهد بود. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی با اشاره به اینکه سطح‌بندی 1 تا 3 پیشین برای شرکت‌های دانش‌بنیان دیگر قابل پذیرش نیست، از تقسیم‌بندی جدید با عناوین «نوپا»، «نوآور» و «فناور» خبر داد. او سپس در توضیح شرکت «نوپا» گفت: شرکتی که در کمتر از ۵‌سال زیر ۵‌میلیارد فروش داشته، شرکت نوپا محسوب می‌شود. معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور شرکتی که به محصول دانش‌بنیان رسیده، اما زیر ۵۰‌درصد فروش محصولاتش بوده را «نوآور» دانست و درنهایت شرکت‌هایی را که گردش مالی خوبی دارند و بالای ۵۰‌درصد فروش بر مبنای علم و فناوری دارند، شرکت دانش‌بنیان «فناور» تعریف کرد.

هویت‌بخشی به دانش‌بنیان‌ها
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری با اشاره به اینکه اکنون باید مزه دستاوردهای دانش‌بنیان را به کام مردم بچشانیم، تأکید کرد: در غیراین صورت آسیب بزرگی به اکوسیستم نوآوری وارد خواهیم کرد که به‌معنای از‌دست‌رفتن هویت دانش‌بنیان است. دهقانی فیروز‌آبادی معتقد است که اگر مردم اثرات این دستاوردها را در زندگی خود مشاهده نکنند، از هویت خالی خواهیم شد. به‌گفته او، ایجاد پارک‌های فناوری محصول تلاش‌های مدیران قبلی در وزارت علوم و معاونت علمی ریاست‌جمهوری است و این تلاش‌ها موجب هویت‌بخشی به اقتصاد دانش‌بنیان و ایجاد زیرساخت‌ها شده است.

طرح برش استانی
هدایت اعتبارات و منابع مالی از چالش‌های همیشگی پروژه‌ها بوده و دانش‌بنیان‌ها هم از این موضوع مستثنا نبوده‌اند. به همین‌خاطر دهقانی فیروزآبادی به طرح برش استانی اشاره و بر سیاست جدی معاونت علمی برای توجه بیشتر به استان‌ها تأکید می‌کند. او طرح برش استانی را با هدف هدایت منابع می‌داند و می‌گوید: منابع مالی برای بخش خصوصی است و اگر قرار باشد این منابع در استان‌ها مدیریت شود، باید مدیریت در هدایت اعتبارات باشد و نه در مدیریت مصرف.