هنر جهانی ایرانیان

سحر جعفریان

شورای جهانی صنایع‌دستی یک نهاد وابسته به سازمان یونسکو است که با هدف ارتقای جایگاه صنایع‌دستی در جهان و حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی کشورها فعالیت می‌کند. تاکنون 48شهر و روستا از کشورهای مختلف در لیست این شورای جهانی به ثبت رسیده‌اند که از آنها به‌عنوان «شهر و روستاهای جهانی صنایع‌دستی» یاد می‌شود. نام 11شهر و 3روستا از ایران نیز در این لیست جای دارد‌ و براساس آن، ایران در جایگاه 31جهان به‌عنوان صادرکننده مؤثر صنایع‌دستی قرار گرفته است. در ادامه با برخی از قدیمی‌ترین و جدیدترین‌ این شهرها و روستاهای جهانی کشور آشنا می‌شوید. اصفهان، مهد صنایع‌دستی ایران و یکی از مشهورترین شهرهای جهانی صنایع‌دستی، به‌عنوان نخستین شهر ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی شهرهای صنایع‌دستی در سال۱۳۹۵ است که از مجموع 602رشته صنایع‌دستی شناخته شده در جهان و 299رشته در ایران، حدود 199رشته در آن به فعالیت مشغول هستند.  شیراز هم دومین شهر جهانی صنایع‌دستی جهانی ایران است.

پایتخت فرش جهان   اینجاست

شورای رسمی صنایع‌دستی در سال1394 با بررسی‌های لازم و کارشناسی‌شده، تبریز را پایتخت جهانی فرش دستباف اعلام کرد. انتخاب تبریز به‌عنوان شهر جهانی بافت فرش، در واقع باز معرفی این شهر فرهنگی و تاریخی به جهان است. فرش‌های هزار نقش و رنگ که مدت‌هاست به شناسنامه فاخری از ایران در جهان تبدیل شده، آمیخته‌ای از هنر و صنعت هستند که ضمن دستیابی به بازارهای بین‌المللی، شرایط اشتغال‌زایی، بومی‌سازی صنعت محلی و گردشگری در این منطقه را بهبود بخشیده است. در کهن شهر تبریز، فرش‌های دستباف قدمتی 3هزار ساله دارند و بیش از 40هزار هنرمند فرشباف که بسیاری از آنها این هنر را به صورت موروثی فرا گرفته‌اند، در آن فعال هستند؛ به‌طوری که صنعت فرش و فرشبافی در تبریز حتی قبل از دوره صفویه و پایتخت شدن این شهر، در این دوره رواج داشته است؛ یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین هنر صنعت تبریز که بیش از ۸۰درصد ارزش افزوده دارد.

شهر سفالینه‌های ارزآور

یکی از توابع استان همدان از سال1395 عنوان شهر جهانی سفال و پایتخت سفال ایران را به شایستگی به دوش می‌کشد. در کوچه و پسکوچه‌های شهر لالجین بوی خاک رس می‌پیچد و صدای چرخ‌های سفالگری آن در گوش گردشگران طنین‌انداز است. قطب سفال جهان، همان جایی ا‌ست که 80درصد از جمعیت ساکن و بومی‌اش در بیش از 350واحد کارگاهی، دستی بر آتش سفالگری دارند و صیقل سفالینه‌هایشان چشم و دل جهانیان را صفا می‌دهد. در سال گذشته، ارزآوری حاصل از صادرات سفال به کشورهای مختلف، بیش از 2میلیون دلار ثبت شده است. درباره وجه تسمیه لالجین روایت‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که به‌دلیل آن که مردم لالجین به یکی از شاخه‌های زبان آذری صحبت می‌کنند، این نام از پرنده‌ای شکاری (لاچین) و یکی از قبیله‌های ترک گرفته شده و به مرور به لالجین تغییر نام پیدا کرده و برخی دیگر بر این باورند که لالجین شهر لاله‌هاست.

مهد گلیم‌های 400ساله

گلیم شیریکی پیچ (نوعی گلیم با قدمت 400ساله) از شاخص‌ترین دستبافت‌های زنان روستایی و عشایری است که خاستگاه اصلی آن در روستای دارستان در 25کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان قرار دارد. تبدیل شدن به برند جهانی در بازار صنایع‌دستی، اعتماد مشتری برای خرید محصول، توسعه بازار صنایع‌دستی، رقابت‌پذیری در بازارهای بین‌المللی، اشتغال‌زایی، ارزآوری بالا، حفظ اشتغال موجود، حفظ اصالت‌های فرهنگی منطقه از رهاوردهای ثبت جهانی گلیم شیریکی‌پیچ سیرجان است. فعالیت بیش از هزار بافنده در 200کارگاه تولیدی گلیم، سیرجان را به مهد گلیم جهان تبدیل کرده است. گلیم شیریکی - پیچ یا سوزنی، برخلاف گلیم‌‌های معمولی یک بافت‌ گره‌دار است و آن را دستبافتی میان قالی و گلیم می‌دانند. آغاز بافت آن را به زمان ورود ایلات افشار و بوچاقچی به کرمان در زمان صفویه و سپس در دوره افشاریه نسبت داده‌اند. نقشه‌های گل و گلدانی، ترنج، سه کله، کوه پنج، بندی لوزی، خشتی یا قالبی، اصیل‌ترین نقشه‌های بافت گلیم شیریکی پیچ است.

منبت جهانی در آباده

منبت کاری یکی از هنرهای دست‌ساز ایرانی است که از حدود 1500سال قبل در برخی از مناطق کشور رواج داشته که بنابر اسناد تاریخی موجود، خاستگاه اصلی منبت سنتی (ظریف) در استان فارس، شهر آباده است. این هنر اصیل ایرانی که از ریشه نبات (گیاه) گرفته شده، هنر کنده‌کاری روی چوب است. قدیمی‌ترین اثر منبت موجود در این منطقه، مربوط به نیمه اول قرن سوم هجری قمری است که یک لنگه درِ چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است. 90درصد از هنرمندان صنایع‌دستی در آباده، منبت کار هستند که هنرمندی‌شان، آباده را با عنوان شهر منبت جهان به ثبت رسانده است؛ بسیاری از کارگاه‌های منبت در آباده، خانگی هستند. ابزار اصلی این هنر، وسیله‌ای به نام مغار است که انواع گوناگون آن برای کنده کاری استفاده می‌شود. عمق کنده کاری و ظرافت کار، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارزش آن دارد. منبت‌کاری کاخ مرمر یادگار احمد امامی اهل آباده است.

گوهرسنگ‌های جهانی مشهد

سنگ‌های قیمتی مشهد معروف هستند و خراسان از نظر منابع معدنی‌ مانند فیروزه و آگات (عقیق)، بریل (آکوامارین)، سافیر، یاقوت، روتیل، ارتوکلاز، فیروزه قوچانی (کریزوکلا)، ژاسپر، عقیق سلیمانی، اوپال، گارنت، دُرکوهی، رزکوارتز، آندالوزیت، ایلمنیت، آراگونیت و پلی گورسکیت حائز اهمیت است. بهترین نوع فیروزه نیز از نظر کیفیت، رنگ و ارزش در نیشابور ایران یافت می‌شود که مرغوب‌ترین نوع فیروزه در جهان است. فعالیت بیش از 380واحد تراش سنگ، هنرمندی هزاران سنگ تراش و تراکم معادن سنگ‌های تزیینی و قیمتی باعث شده تا در سال1395 مشهد به‌عنوان شهر جهانی گوهر سنگ‌ها ثبت شود. این منطقه با وجود 39گونه سنگ‌های قیمتی متفاوت، منبع غنی برای صادرات این محصول به بسیاری از کشورهاست. سنگ عقیق، با میزان استخراج سالانه 9تن و فیروزه با استخراج سالانه 5تن، پردرخواست‌ترین محصولات این استان هستند. مشهد با داشتن حدود 90 درصد از کارگاه‌های سنگ‌های زینتی کشور، جواهرات و محصولات زینتی مذهبی همچون تسبیح و انگشتر تولید می‌کند.