مکتب عشق

امام‌خمینی(ره) نه‌تنها رهبری بزرگ و از شخصیت‌های تأثیرگذار در تاریخ ایران و جهان به شمار می‌آید، بلکه معلم نمونه‌ای است که با علم فراوان و اخلاق وارسته و بی‌مثال شاگردان بسیاری تربیت کرد؛ شاگردانی که بیشتر آنها افراد نام‌آشنا هستند و در زمره بزرگان قرار دارند و در این مکتب رشد و تعالی یافته‌اند. زمانی که ایشان به تربیت شاگردان در حوزه علمیه مشغول بودند کلاس‌‌هایشان رأس ساعت ۸ صبح آغاز می‌شد. اجازه نمی‌دادند چیزی مانع بموقع رسیدنشان بر سر کلاس‌ها شود. پس از پیروزی انقلاب نیز ایشان این ساعت از روز را به بررسی مسائل ایران و اخبار روز می‌پرداختند.



نظم در برگزاری کلاس و تدریس در خانه
آیت‌الله اشرفی شاهرودی از شاگردان امام‌خمینی(ره) که سال‌ها از محضر ایشان تلمذ کرده، وجود نظم و انضباط در کلاس‌های امام(ره) را از مشخصه‌های اصلی دانسته و دراین‌باره گفته: امام‌(ره)چنانچه ما در نجف ایشان را دیدیم، بسیار در نظم مقید بودند. ساعت معینی از خواب بیدار می‌شدند و ساعت‌های معینی به درس می‌رفتند و نیز در وقت معین، حرم مشرف می‌شدند. ایشان ساعات عمرشان را حتی به حسب دقیقه منظم حساب می‌کردند و این سر موفقیت ‌امام(ره) بود. یکی از مکان‌های اصلی و دائمی برگزاری کلاس درس ایشان، منزلشان بود. به‌گفته حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین علی دوانی، امام، بیشتر در خانه بودند و حتی درس را هم در خانه می‌‌گفتند، فقط برای رفتن به حرم مطهر حضرت معصومه(س) یا نماز مغرب و عشا در صحن مطهر، حجره محل خاکسپاری آیت‌الله شهید شیخ فضل‌الله نوری و شرکت در مجلس روضه آیت‌الله بروجردی و گاهی هم برای دیدن ایشان، از خانه بیرون می‌‌رفتند.

تأکید برحضور اول وقت
 امام(ره) به نظم سرکلاس درس خیلی اهمیت می‌دادند؛ برخی از شاگردان چون سر کلاس درس‌های متعدد می‌رفتند، گاه دیر سر کلاس حاضر می‌شدند، ایشان از این وضع ناراضی بود و به همین دلیل روزی رو به شاگردان فرمودند: من نمی‌گویم به درس من بیایید ولی سر هر درسی که می‌روید سعی کنید از اول حاضر باشید؛ درس مجلس روضه نیست که به هر جای آن رسیدید، ثواب آن را ببرید. موسی صدر یکی از شاگردان امام(ره) درباره این ویژگی امام به یاد دارد:‌ خیلی ‎ مقید بودند که شاگردها سروقت به کلاس درس بیایند. متأسفانه گاهی طلبه‌ها سر وقت نمی‌آمدند ‎ ‎ و ایشان اظهار ناراحتی می‌کردند ولی خودشان سروقت می‌آمدند. من شاید ‎به ‎ یاد نداشته باشم درس ایشان حتی پنج دقیقه دیر شروع شده باشد.»


نهایت استفاده از وقت
بعضی تذکرات اخلاقی حضرت‌امام(ره) در آخر درس‌ها، خیلی به‌جا و منحصر‌به‌فرد بود. به‌ویژه در آخر سال تحصیلی که تعطیلات تابستانی شروع می‌شد. آیت‌الله شیخ مرتضی بنی ‌فضل در زمره شاگردان قدیمی امام نقل‌قولی از ایشان در این زمینه را فراموش نکرد: نگویید حالا که درس‌ها تعطیل شد پس برویم چند روزی تفریح و استراحت کنیم نه، این صحیح نیست. سعی کنید از این تعطیلات بیشترین استفاده را در جهت رشد و تعالی علمی و معنوی خود بهره بگیرید. بعد می‌فرمود شهرستان که می‌روید با خود کتاب، قلم و دفتر ببرید. پیرامون یک یا چند موضوع مطالعه و تحقیق داشته باشید. البته خود معظم‌له نیز چنین بودند.

علم و اخلاق در کنار هم
از ویژگی‌های بارز امام‌خمینی(ره) در کلاس درس خصوصیات اخلاقی‌شان بود که تأثیر زیادی بر شاگردان داشت. چنان که آیت‌الله صادق احسان‌بخش بارها دراین‌باره تعریف کرده: وقتی ما به جلسه‌های درس حضرت امام(ره) می‌رفتیم، تنها از جنبه‌های علمی وجود امام استفاده نمی‌کردیم، بلکه خصوصیات اخلاقی ایشان هم بر ما تأثیر بسیاری می‌گذاشت. مهر و دوستی نسبت به امام(ره) در دل ما و همه دوستان افتاده بود. شاگردان امام، اگر در سال‌های 1342-1341عکس امام را در خانه نصب می‌کردند و در مسجد یا در مجامع از ایشان نام می‌بردند، فقط به لحاظ شرکت در جلسه‌های درس ایشان و تأثیرات فکری وجودشان بود اما آن کسی که طعم شیرین همنشینی با امام و نشست و برخاست با ایشان را می‌چشید، ناخودآگاه مهر آن معلم اخلاق را به دل می‌نشاند.»

آشنایی با روح نقد
امام(ره) شاگردان را سر کلاس درس با روح نقد آشنا می‌کردند. حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی عمید زنجانی در این‌باره گفته: امام سعی داشتند کسانی که در کلاس ایشان شرکت می‌کردند، با روح نقد آشنا بشوند. بسیاری از فضلا فقط به این نیت به درس امام می‌آمدند که بتوانند خودشان را از چهارچوب‌های تقلید بیرون بیاورند، چون در درس امام، طلبه نقاد و محقق بار می‌‌آمد. گاه می‌شد امام نظریاتی از بزرگان مطرح می‌کردند؛ بزرگانی که اسمشان کافی است که انسان بی‌چون و چرا حرفشان را بپذیرد، لکن امام گاه تا یازده اشکال به سخنان آنها وارد می‌کردند. امام سعی داشت کسانی که در درس ایشان شرکت می‌کردند، با روح نقد آشنا باشند. گاه می‌شد درس یک ساعت طول می‌کشید و کسی ایراد و اشکالی نمی‌کرد.»

مطالعه قبل از تدریس و بیان‌خوب
یکی از دیگر ویژگی‌های متفاوت امام دل‌ها این بود که قبل از درس، مدتی ملاقات‌های خود را کاملا تعطیل می‌کردند و به کسی اجازه ملاقات نمی‌دادند؛ در این اوقات به هیچ کاری جز مطالعه نمی‌پرداختند؛ پس از اتمام تدریس نیز مدتی ملاقات نداشتند، برای اینکه بلافاصله مشغول نوشتن مطالبی می‌شدند که در جلسه درس مطرح کرده بودند. امام‌خمینی (ره) همچنین در تدریس، بیان خوبی داشتند که همه را جذب خود می‌کردند. به‌طوری که آقا موسی صدر، یکی از شاگردان امام(ره) تأکید کرده: ایشان ذاتاً دارای لیاقت بودند. مطالعه جدی می‌کردند. بیانشان خوب بود. ویژگی‌های ‎ ‎ خاص دیگری هم داشتند که از این جهت درسشان (درس طهارت) در این مرحله خوب شد و جمعیت خیلی خوبی می‌آمد و تا آخر ادامه ‎ ‎ پیدا کرد و از کلاس درس‌های موفق بود.