آغاز دوستی با کتاب

مژگان مهرابی- روزنامه‌نگار

کتاب؛ همان یار مهربان دوران کودکی‌ها، این روزها آنقدر مهجور شده که کمتر سراغی از آن گرفته می‌شود؛ به‌خصوص نوجوان‌ها که با گذر از مرحله کودکی احساس بزرگی می‌کنند و ترجیح می‌دهند فراغت خود را با سرگرمی‌های دیگری پر کنند؛ مثلا گشت و‌گذار در فضای مجازی! البته این کار را می‌توان توجیه کرد. دنیای مجازی آنقدر جذابیت دارد که بتواند آنها را سرگرم کند. اما بعضی دیگر از دخترها یا پسران نوجوان برخلاف گروه اول سعی دارند رابطه خود با یار مهربان را صمیمی‌تر کنند؛ دوستی که بی‌ریا بد و خوب زندگی را به او نشان داده و قدرت تخیل و تفکرش را قوی می‌کند. برگزاری نمایشگاه کتاب بهترین فرصت برای آشتی با این یار مهربان است. اگر فکر می‌کنید فرصتش را دارید که سری به آنجا بزنید، حتی اگر اهل مطالعه هم نیستید دیدن کتاب‌ها حتما شما را قلقک خواهد داد و برای خرید کتاب وسوسه می‌شوید. شاید بگویید که اطلاعی درباره انتخاب کتاب و مفیدبودن یا نبودنش ندارید. نگران نباشید. دوچرخه این مشکل را برای شما حل کرده است. در این گزارش خانم زهرا محسنی فرد، نویسنده و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان با نوجوانان گفت‌وگویی داشته است که قطعا راهنمای خوبی است. اگر می‌خواهید چم و خم ورود به دنیای کتاب را بدانید، بد نیست این گزارش را مطالعه کنید.


غرفه مشاوره کتاب
صحبت‌های این نویسنده جوان، تأثیرگذار و راهگشاست؛ «اما این ذهنیت برای نوجوان پیش می‌آید که از سویی به مطالعه ترغیب شده و از سوی دیگر به او تذکر داده می‌شود که هر کتابی را مطالعه نکند.» امروز نمایشگاه کتاب افتتاح می‌شود. پس چطور باید کتاب خوب از ضعیف را تشخیص دهد؟ این سؤال که ممکن است دغدغه ی اغلب نوجوانان باشد را اینگونه پاسخ می‌دهد: «سال گذشته اتفاق خوبی در نمایشگاه کتاب افتاد و آن راه‌اندازی غرفه‌ای با عنوان«مشاوره کتاب» بود که بازتاب خوبی هم داشت. بچه‌ها همراه والدین خود به این غرفه می‌آمدند و از کارشناس‌هایی که در آنجا حضور داشتند کمک می‌گرفتند. استقبال نوجوانان برای مشاوره خیلی خوب بود. بعضی‌شان نمی‌دانستند چه کتابی را باید انتخاب کنند. مشاوران مستقر در غرفه از روحیات و علاقه‌مندی‌هایشان می‌پرسیدند و بعد هم راهنمایی‌شان می‌کردند که سراغ چه کتاب‌هایی بروند.»

نمایشگاه امسال
خانم دکتر محسنی‌فرد امیدوار است امسال باز هم این غرفه‌ها در نمایشگاه دایر باشد؛ چرا‌که به باور او مشاوره می‌تواند مسیر روشنی را برای مطالعه نوجوان مهیا کند. او در ادامه به بازتاب خوب غرفه‌های مشاوره کتاب اشاره می‌کند: «در غرفه‌های مشاوره کتاب نمایشگاه، کسانی که با بچه‌ها صحبت می‌کردند اشراف کاملی به روحیه نوجوانان و نیاز فکری آنها داشتند. بچه‌ها خیلی راحت از علاقه‌مندی‌های خود می‌گفتند و مشاوران نیز به آنها کتاب معرفی می‌کردند. مثلا یکی‌شان تمایل داشت کتاب ترسناک بخواند. مانع او نمی‌شدند و کتاب‌هایی فراخور روحیه‌اش پیشنهاد می‌دادند.» در حوزه نوجوان کتاب‌های خوبی منتشر شده است. اما باید توجه داشت احساسات و روحیه نوجوانان با هم فرق می‌کند. یکی اهل خواندن کتاب‌های علمی- تخیلی است و دیگری کتاب‌های رئال دوست دارد. از این‌رو کسانی که در حوزه نوجوان، فعالیت یا سیاستگذاری می‌کنند باید به این موضوع توجه داشته باشند که با توجه به سلیقه و علاقه‌مندی نوجوانان، کتاب منتشر کنند.

با اطلاعات کامل کتاب بخرید!
نوجوانی سن حساسی است. پسر یا دختری که تا یکی ،2سال پیش، پدر یا مادرش برای او کتاب تهیه می‌کرده حالا باید خودش این کار را انجام دهد. تنوع زیاد کتاب‌ها در نمایشگاه ممکن است او را به اشتباه بیندازد. از کارشناس عزیزمان پرسیدم: «نوجوانان برای انتخاب کتاب چه گزینه‌هایی را باید مدنظر داشته باشند؟» گفت: «توصیه من به همه ی بچه‌هایی که قرار است از این به بعد خودشان کتاب مورد علاقه‌شان را انتخاب کنند این است که حتما به شناسنامه درج شده در صفحه اول کتاب و نام نویسنده توجه کنند. هنگام خرید، نام نویسنده و کتاب را در فضای مجازی جست‌وجو کنند. از اطلاعات به‌دست آمده دستگیرشان می‌شود چه باید بکنند. اینکه نویسنده در حوزه نوجوان چقدر فعالیت داشته و تالیفاتش تا چه اندازه تأثیرگذار است و اینکه چقدر به روحیه نوجوان و خواسته‌هایش تمرکز دارد. درباره ناشر آگاهی داشته باشد. آیا ناشر باسابقه هست؟ چه کتاب‌هایی را چاپ کرده است؟» البته فضای دیگری هم به نام گودریدز(goodreads) تعریف شده که نویسنده‌ها و کتابخوان‌ها کامنت‌های خود را در آنجا می‌گذارند و نوجوان می‌تواند نظرات آنها را بخواند و تصمیم به تهیه کتاب بگیرد. از آنجا که بیشتر کتاب‌های حوزه نوجوان خارجی است، خانم محسنی فرد متذکر شد که بچه‌ها توجه خاصی به مترجم داشته باشند. او می‌گوید: «اگر کتابی ترجمه و نثر ضعیفی داشته باشد می‌تواند نوجوان را دلزده و ارتباطش را با کتاب قطع کند.»

مطالعه؛ مهارت یا عادت؟
طبق آمار به‌دست آمده، میزان مطالعه آزاد بین نوجوانان عدد کمی را نشان می‌دهد. سهم مطالعه هر دانش‌آموز 5/5دقیقه از کل 482دقیقه اوقات فراغت او در شبانه‌روز است. این مهم نشان می‌دهد که بچه‌ها بخش اعظمی از برنامه روزانه خود را بدون هدف می‌گذرانند؛ درحالی‌که آمارها نشان می‌دهد زمانی که نوجوان برای بازی در فضای مجازی سپری می‌کند 99دقیقه در روز است. این یک زنگ خطر است و معنی و مفهوم آن نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانان ما وقت خود را بی‌هدف و به بطالت سپری می‌کنند. شاید بعضی از والدین به این موضوع کم‌توجه باشند اما کم نیستند پدر و مادرهایی که نگران این پدیده‌ی ناخوشایند هستند. از این‌رو از کارشناس‌های حوزه نوجوان سؤال می‌کنند چطور فرزندمان را کتابخوان کنیم؟

فرزندان، آیینه والدین
 محسنی فرد در این‌باره می‌گوید: «مطالعه‌کردن یک توانمندی است. این توانمندی درخانواده شکل می‌گیرد. نوجوان ما نیاز دارد برایش برنامه‌ریزی شود. پدر و مادری که اهل مطالعه هستند فرزندشان الگوبرداری می‌کند. البته بی‌رغبتی به مطالعه فقط نوجوانان را درگیر نکرده و آحاد مردم با این مشکل مواجه هستند. چرا که اغلب وابستگی زیادی به جهان تصویر دارند.» او خواندن کتاب را به بچه‌ها گوشزد می‌کند و متذکر می‌شود که با مطالعه دریچه‌های زیادی از زندگی به روی‌شان باز  و ذهنشان پویاتر می‌شود. این پژوهشگر حوزه نوجوان تأکید می‌کند: «اینکه کتابخوانی باید به‌عنوان یک فعالیت روزمره تعریف شده باشد مهم است. وقتی بچه در خانه یا مدرسه‌ای رشد می‌کند که کتاب عنصر بااهمیتی نباشد نمی‌توان از او توقع داشت کتابخوان شود. خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه همه این موارد در پیوند نوجوان و کتاب نقش دارد.»

جای خالی کانون
جای خالی کانون پرورش فکری در نمایشگاه کتاب سال گذشته، ایراد بزرگی بوده که زهرا محسنی‌فرد به آن اشاره و از آن گله می‌کند: «کانون پرورش فکری تنها نهاد تربیتی کودک و نوجوان است که به‌طور مستقل عمل می‌کند. محلی است برای رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان. خیلی از افراد برجسته کشورمان موفقیت‌شان را مدیون حضور در کانون هستند. امتیاز بارز کانون این است که خدمات‌رسانی‌شان در مناطق محروم کشور و شهرهای بزرگ یکسان است. از این‌رو بچه‌ها می‌توانند توانمندی‌های خود را به این واسطه پیدا کرده و شکوفا کنند.» کانون بخش غیرقابل‌انکار تاریخ ایران است. او با اظهار تأسف از اینکه چرا نسبت به چنین گنجینه‌ای کم‌لطفی شده است، می‌گوید: « کانون فرصت‌هایی برای پرورش خلاقیت نوجوانان ایجاد می‌کند که در دیگر مکان‌های فرهنگی دیده نمی‌شود.»

مطالعه با ابزار الکترونیکی
سوال از شما، پاسخ از کارشناس: چقدر کتاب خواندن در فضای مجازی و الکترونیکی،‌آن هم اغلب به صورت رایگان توصیه می‌شود؟ «واکنش مغز ما نسبت به خواندن کتاب فعال است و با این کار قدرت تفکر افزایش پیدا می‌کند. تقویت تخیل با خواندن کتاب شکل می‌گیرد. من معتقدم اگر خواندن کتاب اهمیت نداشت خداوند در دوران‌های مختلف به‌وسیله کتاب با بشر ارتباط برقرار نمی‌کرد.  مطالعه به‌صورت مکتوب قطعا بهتر است اما خب ممکن است به‌دلیل هزینه بالای کتاب برخی توانایی تهیه آن را نداشته باشند. از این‌رو به فضای مجازی رو بیاورند. اگر مطالعه کتاب از طریق اپلیکیشن‌های معتبر با پرداخت هزینه باشد خب مانعی ندارد. اما تأکید می‌کنم به‌صورت غیرقانونی و رایگان کتابی را دانلود نکنید؛ چرا که این کار به صنعت تولید کتاب صدمه جبران‌ناپذیری می‌زند. بگذاریم چرخه کتاب فعال بماند.

کتاب‌فیلم
چشم‌نوازی طرح کتاب _به ظاهر_ توانایی آن را دارد که نوجوان را جذب خود کند. خانم محسنی‌فرد هم دقیقا به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «نوجوان وقتی وارد نمایشگاه کتاب یا هر مرکز فرهنگی دیگری می‌شود برای خرید، اول از همه به جلد و تصاویر آن دقت می‌کند. هر چه صحفه‌آرایی و رنگ آن متنوع‌تر باشد نوجوان بیشتر ترغیب می‌شود آن را خریداری کند؛ بی‌آنکه بداند کتاب مورد نظرش از کیفیت بالایی برخوردار هست یا خیر.   از آنجا که بچه‌ها با توجه به علاقه‌ای که به دنیای نمایش دارند بیشتر جذب کتاب‌هایی می‌شوند که فیلم آن را دیده باشند، اما این کتاب‌ها الزاما همیشه با محتوا نیستند و خوراک فکری مناسب نوجوانان را تامین نمی‌کنند.»