گفت‌وگو
نوسان بهای کاغذ، افت تیراژ و راهکار میان‌مدت
گزارش همشهری از وضعیت کتاب و کاغذ در آستانه سی‌و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران
فرشاد شیرزادی-روزنامه‌نگار
قیمت کاغذ در آستانه برگزاری سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۴فروردین‌ماه اوج گرفت و احتمالا این افزایش قیمت همچنان تا هفته‌های آینده ادامه داشته باشد. درحالی‌که حدود 3هفته به برگزاری نمایشگاه سی‌وچهارم کتاب تهران باقی مانده است، قیمت هر بند کاغذ چاپ و تحریر از یک‌میلیون‌و۳۲۰هزار تومان به بندی یک‌میلیون‌و۴۵۰هزار تومان رسید. قیمت کاغذ تحریر هم از بندی یک‌میلیون‌و۲۰۰هزار تومان به یک‌میلیون‌و۳۰۰هزار تومان رسید. این در حالی است که ناشران و کتابفروشان از ۱۴فروردین جملگی از بالا رفتن قیمت کاغذ و مقوا استقبال نمی‌کنند و این دست‌کم در پایین‌ترین اشل به این معناست که قیمت کتاب، این کالای فرهنگی و به قول نخبگان، «غذای روح» در نمایشگاه کتاب امسال بالاتر خواهد رفت. در عین حال کارشناسان بازار کاغذ، ورود محموله 2500تنی کاغذ تحریر تا پایان فروردین را دلیل احتمالی تعدیل قیمت کاغذ ارزیابی می‌کنند. این در حالی است که فعلا تنها کاغذ تولید داخل توسط کارخانه مازندران تولید می‌شود و کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد. در این گزارش با ناشرانی از 3 نسل مختلف گفت‌وگو کرده‌ایم. علیرضا رئیس دانا، مدیر انتشارات نگاه، مسعود کازری، مدیر انتشارات کتاب خورشید و محسن فرجی، رئیس نشر خزه از تبعات قیمت بالای کاغذ و کتاب می‌گویند.
کاغذ مازندران چقدر تولید داشت؟
سال گذشته کاغذ مازندران ۳۸هزارو۵۰۰ تن کاغذ تحریر تولید کرد و برای سال‌جاری نیز تولید ۵۰ هزار تن را در دستور کار قرار داده است. اما 2 ناشر، علیرضا رئیس دانا و محسن فرجی کاغذ مازندران را بدون کیفیت ارزیابی می‌کنند. این دو ناشر می‌گویند: کاغذ مازندران پرز دارد و کیفیت خوبی برای چاپ ندارد. به همین دلیل ناشران برای چاپ کتاب رغبتی به استفاده از کاغذ مازندران ندارند.
کاغذ پارس کجاست؟
علیرضا رئیس دانا می‌گوید: «تنها کاغذی که در داخل ایران تولید می‌شد و قدرت رقابت با نمونه‌های مشابه خارجی را داشت، کاغذ پارس بود. این کاغذ پرز نداشت و پس از چاپ هم موج برنمی‌داشت. اما سال‌هاست به‌عنوان ناشر پیشکسوت، خبری از سرانجام کارخانه کاغذ پارس ندارم.»
افت تقاضای بازار خرید پس از کرونا
مسعود کازری، مدیر انتشارات کتاب خورشید می‌گوید: «صد البته وضع ما با ناشرانی که به شکل انبوه کتاب چاپ می‌کنند، متفاوت است. ناشرانی که مدام کتاب‌هایشان تجدید چاپ می‌شود با ناشران خصوصی سازوکار متفاوتی دارند و بیشتر و با مشکلات انبوه‌تر روبه‌رو خواهند بود. ما معمولا در ترجمه و تألیف به‌دلیل افت تقاضای بازار خرید پس از کرونا، دست به عصا در عرصه گام برمی‌داریم.
جای خالی کاغذ «بالک»
مسعود کازری می‌گوید: «طی ماه‌های اخیر و سال گذشته غیراز کاغذ مازندران هیچ کاغذ دیگری دریافت نکرده‌ایم. این تسلسل از یک‌سال پیش آغاز شد و کاغذ مازندران را عرضه کردند. این موضوع کاغذ باعث شده که تولید ما هم به سادگی متوقف شود. با قیمت کاغذ بندی یک میلیون و ۴۵۰هزار تومان در این بازار، کتاب خریدار نخواهد داشت و برای ناشر و مشتری بسیار گران تمام می‌شود. در حقیقت شرایط بحرانی اقتصاد اجازه نمی‌دهد که ما به سادگی و با قیمتی معقول‌تر کاغذ بالک خریداری کنیم. دولت می‌تواند برای کمک به ناشران با قیمت معقول همان کاغذ بالک سوئدی یا نروژی را وارد کند تا گره از مشکلات ما گشوده شود.»
بازار موجود، کشش چنین قیمتی را ندارد
وی درباره تجربه انتشارات کتاب خورشید طی ماه‌های اخیر گفت: «من البته نه کاغذ مازندران گرفتم و نه با آن کاغذ کتاب چاپ کردم. در حقیقت طی ماه‌های اخیر همچنان با بالا رفتن قیمت کاغذ، کاغذ را با قیمت بندی یک‌میلیون‌و۳۲۰ هزار تومان خریدم. بازار موجود کشش چنین قیمتی را ندارد یا دست‌کم برای کتاب‌های ما و ناشری مثل من چنین است.»
تیراژ‌های ۱۰۰ تا 300 نسخه‌ای
محسن فرجی، مدیر نشر خزه می‌گوید: «علنا تیراژ کتاب از ۲۵۰ و ۳۰۰ نسخه هم پایین‌تر آمده و برخی ناشران با ۱۰۰نسخه کتاب چاپ می‌کنند که در مواردی، همین تعداد هم در انبار خاک می‌خورد.» علیرضا رئیس دانا نیز توضیح می‌دهد: «در این بازار به واقع کم‌مخاطب کتاب توزیع می‌کنم اما تیراژ کتاب ما به‌شدت پایین آمده. اگر راستش را بخواهید تیراژ کتاب‌های منِ ناشر نامدار و باسابقه به ۲۰۰ نسخه تقلیل یافته است.»
راهکار میان‌مدت واردات کاغذ سوئدی و نروژی
به‌گفته ناشران، ورود کاغذ بالک خارجی از نوع سوئدی یا نروژی توسط دولت می‌تواند مشکلات را تا پایان نمایشگاه سی‌وچهارم حل و فصل کند و مشکل پیش روی ناشران را بردارد. البته برای حل مشکل کاغذ باید به تولید فکر کرد و کاغذهایی که مناسب چاپ باشند. امروز بسیاری از ناشران به جای کاغذ بالک برای چاپ همچنان از کاغذ تحریر استفاده می‌کنند. با این وضع حتی کتاب‌هایی که مدام تجدید چاپ می‌شوند، با قیمت سرسام‌آوری بالا خواهند رفت که دیگر دست مخاطب نیمه حرفه‌ای به آن نخواهد رسید.