تهران و موتورهایش در یک نگاه

سیدمحمدمهدی میرزایی قمی*

در نگاه اول به بسیاری از مناطق تهران، به‌ویژه محدوده‌های مرکزی شهر و معابر آن، بیشتر از هر چیز انبوه موتورسیکلت‌هایی که در حال تردد هستند، به چشم می‌آید. ناوگان موتورسیکلت‌های تهران، علاوه بر آثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، پیامدهای محیط‌زیستی فراوانی نیز بر پایتخت و شهروندان آن برجای می‌گذارد که در این مطلب نگاهی گذرا به برخی آمارها و اطلاعاتی خواهیم داشت که آگاهی از آنها خالی از لطف نیست.
بنابر آمار ارائه‌شده توسط پلیس راهور، تا آبان1400 تعداد 2میلیون‌و645هزار و 385دستگاه موتورسیکلت در تهران پلاک‌گذاری شده‌اند. البته به این عدد، آمار موتورسیکلت‌های فاقد پلاک را که اطلاعات آنها در پایگاه اطلاعات پلیس راهور ثبت نشده است نیز می‌بایست اضافه کرد.
در سال1400، حدود 250هزار دستگاه موتورسیکلت در کشور تولید شده که 5هزار دستگاه از آنها برقی بوده‌اند؛ درصورتی که براساس قانون هوای پاک، می‌بایست 10درصد از سهم سبد تولید (یعنی حدود 25هزار دستگاه) به تولید موتور برقی تخصیص می‎یافت.
بالغ بر 90درصد موتورسیکلت‌های موجود در تهران، دارای سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری هستند. از این بین، تعداد یک‌میلیون و 999هزارو309دستگاه موتورسیکلت معادل 76درصد از کل موتورسیکلت‌ها، فرسوده محسوب می‌شوند و جالب اینکه یک دستگاه موتورسیکلت کاربراتوری فرسوده معادل 10دستگاه موتورسیکلت انژکتوری نو و معادل 13دستگاه خودروی بنزینی یورو5، آلاینده منتشر می‌کند.
سهم موتورسیکلت‌ها از حمل‌ونقل روزانه در تهران در ساعات اوج ترافیک برابر 13درصد و در ساعات غیراوج برابر 6درصد است.
در سال1400، فقط 250دستگاه موتورسیکلت از کل موتورسیکلت‌های تهران برای اخذ گواهی معاینه فنی به مراکز مکانیزه معاینه فنی مراجعه کرده‌اند.
هر دستگاه موتورسیکلت، سالانه به‌طور میانگین، 900کیلوگرم انواع آلاینده‌های گازی و ذرات معلق، تولید و منتشر می‌کند.
براساس آمار سیاهه انتشار سال1396 شهر تهران، 21.3درصد از انتشار آلاینده‌های گازی و 10.1درصد از انتشار ذرات معلق ناشی از تردد موتورسیکلت‌هاست. با برقی‌سازی کل موتورسیکلت‌های بنزینی تهران، به همین میزان انتشار آلاینده‌ها کاهش می‌یابد. درصورتی که کل موتورسیکلت‌های تهران برقی شوند، در روزهای آلوده سال به‌طور میانگین 15 تا 20درصد از غلظت ذرات معلق هوا در تماس با مردم کاهش پیدا خواهد کرد.
استاندارد سازمان حفاظت محیط‌زیست برای صدای عبوری موتورسیکلت‌ها براساس ظرفیت سیلندر در مرحله تولید در کارخانه (TA، COP) بین 75 تا 80دسی‌بل است؛ درصورتی که صدای عبوری موتورسیکلت‌ها در سطح شهر تهران براساس طول عمر و میزان کارکرد آنها، بالاتر از 80دسی‌بل و به‌طور میانگین، بین 82 تا 85دسی‌بل است. البته این میزان آلایندگی صوتی شامل موتورسیکلت‌های برقی- که یکی از مهم‌ترین مزیت‌های آن صدای بسیار پایین آنها به شمار می‌آید- نیست.
موتورسیکلت‌ها در بین وسایل نقلیه موتوری در انتشار صدا سهم 49درصدی دارند. باتوجه به تردد زیاد موتورسیکلت‌های کاربراتوری در مناطق مرکزی شهر تهران به‌ویژه محدوده بازار و همچنین، استفاده از بوق به‌دلیل حجم بالای تردد و ترافیک، در این مناطق سطح آلودگی صوتی بسیار بالاست.
در کنار موارد بالا براساس آیین‌نامه ماده2 قانون هوای پاک تمامی دستگاه‌های موضوع ماده‌5 قانون مدیریت خدمات کشوری مکلفند ناوگان موتورسیکلت خود را برقی کنند. در همین آیین‌نامه مقرر شده که صدور مجوز جدید یا تمدید مجوزهای پیشین شرکت‌های حمل‌ونقل بار و کالا منوط به برقی‌شدن ناوگانشان شود.
از آنجایی که جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با موتورسیکلت‌های برقی از مؤثرترین راهکارهای کاهش آلودگی هواست، شهرداری تهران نیز این موضوع را در دستور کار جدی خود قرارداده و برنامه‌های کارآمدی را برای این موضوع درنظر دارد. در نخستین اقدام، طی تفاهمنامه‌ای با شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران مقرر شده تمامی ناوگان این شرکت در شهر تهران با کمک شهرداری تهران با موتورسیکلت‌های برقی جایگزین شوند که اخیرا آیین رونمایی از این طرح با تحویل 100دستگاه موتورسیکلت برقی برگزار شد. همچنین شهرداری تهران برنامه توسعه 7000دستگاه موتورسیکلت برقی در سال آینده را در دست اجرا دارد. یقینا با کمک دولت و سایر نهادهای مربوطه می‌توان در اجرای این مهم تسریع صورت داد و در آینده نزدیک به نقطه‌ای رسید که اکثر موتورسیکلت‌هایی که در شهر تهران تردد می‌کنند، برقی باشند. البته این مهم صرفا با ارائه تسهیلات و تشویقات مناسب برای راکبان قابل انجام بوده که منابع آن می‌بایست با کمک دولت تأمین شود.