اولین قربانیان بزه و جرم

وقتی فردی از اعضای یک خانواده به‌دلیل جرم و بزه به زندان می‌رود، انگ فرهنگی و اجتماعی این اتفاق تمام اعضای این خانواده را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد؛ حتی اگر این افراد هیچ نقشی در ایجاد آن بزه و جرم نداشته باشند و از آن بی‌خبر باشند. برای همین است که فعالان اجتماعی در ایران نخستین قربانیان بزه را خانواده فرد بزهکار می‌دانند. با حذف یکی از اعضای خانواده برای مدتی مشخص، نه‌تنها خانواده را در معرض فشار و آسیب‌های بیشتر قرار می‌دهیم، بلکه آنها را از حقوق طبیعی اجتماعی خود هم محروم می‌کنیم؛ اخراج از محل کار، اجبار به تغییر محله سکونت، آزار کلامی و رفتاری با اعضای این خانواده و... تنها بخشی از چالش‌های پیش‌روی این خانواده‌هاست. بماند که اغلب با زندانی شدن عضوی از این خانواده، به نوعی یکی از نان‌آوران از این خانواده حذف شده و مشکلات مالی و اقتصادی بیش از پیش خودشان را نشان می‌دهند.
«روز نسیم مهر» یا همان روز ملی حمایت از خانواده‌های نیازمند بهانه‌ای است برای توجه به این افراد و تلاش برای کم کردن آسیب‌ها و مشکلاتی که خانواده زندانیان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. انجمن «احیای ارزش‌ها» یکی از ۲۰۰ خیریه و انجمنی است که در زمینه حمایت از خانواده زندانیان در ایران فعالیت می‌کند. 
 «الهه شعبانی» مدیر این انجمن در متن زیر درباره اهمیت توجه به خانواده زندانیان می‌گوید.

رنجی به‌نام «خانواده زندانی»
در چند سال گذشته آمار بالای زندانی‌ها در ایران و ایجاد مشکلات و هزینه‌های مربوط به ساماندهی و نگهداری آنها موجب شد که مسئولین در جهت کاهش تعداد مجرمین در زندان برنامه‌ریزی‌هایی داشته باشند. اما این موضوع ابعاد قابل توجه دیگری نیز دارد که ازجمله وجود تبعات و آثار منفی این نوع مجازات بر خانواده زندانیان است. ایران از نظر تعداد زندانی در مقام هشتم جهان قرار داشته و بنابر اعلام کمیسیون قضایی مجلس، تعداد زندانیان در 4دهه گذشته ۱۶برابر شده است. این آمار به این معناست که با توجه به متوسط خانوار در ایران، چیزی بیش از یک میلیون نفر متاثر از تبعات سوء و منفی این نوع از مجازات هستند.
درواقع وقتی فردی زندانی می‌شود بیش از او، اطرافیانش به‌ویژه خانواده وی صدمه می‌بینند. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که اغلب زندانیان سرپرست خانوار هستند؛ بنابراین مشکلات بسیاری برای خانواده‌ها ایجاد می‌شود. برخی از این مشکلات آشکار است مانند مشکلات معیشتی، کاهش قدرت خرید خانوارها، عدم‌توانایی در تامین هزینه‌های بهداشتی و....
اما برخی از این مسائل پنهان است که می‌توان مهم‌ترین آن را کاهش اعتبار و انسجام خانواده دانست.
علاوه بر این مورد، انگ اجتماعی، انزوا و طرد از طرف بستگان و دوستان نیز این مشکلات را چند برابر می‌کند.
اغلب زنانی که همسرانشان در زندان هستند دچار خلأ عاطفی شده و از نظر روانی احساس عدم‌امنیت می‌کنند. بسیاری از این زنان از افسردگی رنج برده و برخی از آنان نیز راه‌حل طلاق را در پیش می‌گیرند.
فرزندان این خانواده‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند و آسیب‌های بسیاری را تجربه می‌کنند. به‌خصوص اگر در سنین کودکی یا نوجوانی باشند زیرا با زندانی شدن یکی از والدین مهم‌ترین الگوی خود در همانند‌سازی‌ را از دست می‌دهند و در شرایط نبود کنترل‌های تربیتی لازم از سوی خانواده، کاهش عملکرد تحصیلی رخ داده و مستعد پذیرش بزهکاری و جرم شده و در جامعه پذیری آنان اخلال به‌وجود می‌آید؛ به‌طوری که بنابر پژوهش‌های انجام شده بین سابقه زندانی بودن یکی از والدین و احتمال ارتکاب جرم درفرزندان رابطه معناداری وجود دارد و می‌توان گفت این آثار سوء، خواه ناخواه اثر خود را بر جامعه هم گذاشته و به نوعی موجب بازتولید چرخه جرم می‌شود.
بررسی این تأثیرات عدیده بر خانواده و جامعه ضرورت توجه به خانواده زندانیان را بیش از پیش آشکار می‌کند. هم‌اکنون در ایران کمیته امداد متولی حمایت از خانواده زندانیان است. اما بدون شک خدمات این سازمان پاسخگوی این حجم از مشکلات نیست. شاید نخستین راه‌حلی که برای مدیریت این مسائل و مشکلات به ذهن می‌رسد، کاهش تعداد زندانیان و استفاده از مجازات‌های جایگزین باشد. این نوع مجازات‌ها در کشورهایی چون هلند، فنلاند، آلمان و فرانسه بسیار متداول است و اموری مانند نظافت اماکن عمومی، حفاظت از فضاهای سبز و بوستان‌های شهری، تعمیر و تنظیف وسایل نقلیه عمومی و دولتی، ارائه خدمات کارگری فعالیت‌های کشاورزی و... را شامل می‌شود.از سوی دیگر هماهنگی در بین سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات به خانواده زندانیان و همچنین برنامه‌ریزی‌های هدفمند و بلندمدت به جای خدمات مقطعی می‌تواند از آلام و رنج این خانواده‌ها بکاهد و با استحکام روابط بین فرد زندانی و خانواده او شرایط بازپروری و عدم‌ارتکاب مجدد جرم را فراهم کند. امید است در آینده‌ای نه چندان دور شاهد برنامه‌های کارشناسی شده در این زمینه باشیم تا با کاهش تعداد زندانیان، نهاد ارزشمند خانواده تقویت شود چرا که سرنوشت جوامع در انسجام و اعتبار نهاد خانواده ریشه دارد.