دعوای قهرمان به کن رسید

شهاب مهدوی- روزنامه نگار

همانطور که پیش‌بینی می‌شد ماجرای دعوای حقوقی فیلم قهرمان به جشنواره کن رسید. با توجه به حضور فرهادی به‌عنوان یکی از داوران کن امسال، می‌شد حدس زد که ماجرای اختلاف کارگردان اسکاری سینمای ایران با یکی از هنرجویانش، یکی از حاشیه‌های فستیوال را رقم بزند.
سال گذشته آزاده مسیح‌زاده، کارگردان فیلم «دو سر برد، دو سر باخت» اقتباس فرهادی از مستندش را در فیلم قهرمان پیش کشید. مسیح‌زاده که قبلاً هنرجوی فرهادی در یکی از مؤسسات آموزشی هنری بوده براساس ماجرای واقعی یک زندانی شیرازی مستندی را به توصیه فرهادی به‌عنوان کار کلاسی ساخته بود. مدتی بعد اصغر فرهادی براساس همین ماجرا فیلم قهرمان را کارگردانی کرد. در روزهایی که قهرمان اکران شد، بحث مستندی که سازنده‌اش مدعی بود فرهادی براساس فیلم او فیلمنامه اثرش را نوشته به رسانه‌ها راه یافت؛ ماجرایی که در نهایت به دعوایی حقوقی منجر شد و طرفین از یکدیگر شکایت کردند.
درباره اینکه دقیقا در مرحله دادگاه چه اتفاقی رخ داد طرفین دعوا روایت‌های متفاوتی ارائه دادند. هرچه بود انعکاس این داستان در رسانه‌های بین‌المللی به زیان فرهادی تمام شد؛ هرچند این رسانه‌ها بعدها گزارش‌های خود را تصحیح کردند. وقتی فرهادی به‌عنوان یکی از داوران جشنواره کن امسال معرفی شد، قابل حدس بود که او در مهم‌ترین فستیوال سینمایی جهان، درباره این موضوع به صحبت بپردازد؛ اتفاقی که روز سه‌شنبه و در آستانه آغاز کن، رخ داد. ‌فرهادی با توضیحاتش کوشید از مهم‌ترین حاشیه کل دوران فعالیت هنری‌اش ابهام‌زدایی کند‌. اما هنوز چند ساعت از اظهارنظر فرهادی نگذشته بود که طرف دیگر دعوا سندی رو کرد که نشان می‌داد او دعوای حقوقی را از کارگردان قهرمان برده است؛ طوری که به‌نظر می‌رسد دعوای مالکیت هنری قهرمان در روزهایی که کارگردانش داور جشنواره کن است، وارد مرحله‌ای تازه شده است.

فرهادی: من در دادگاه محکوم نشدم
اصغر فرهادی برای نخستین‌بار در انظار عمومی درباره اتهام سرقت هنری فیلم «قهرمان» صحبت کرد و این موضوع را به‌شدت تکذیب کرد.
کارگردان برنده اسکار ایرانی بعدازظهر سه‌شنبه ۱۷ مه ‌در کنفرانس خبری هیأت داوران جشنواره کن گفت: فیلم من براساس آن مستند نبود. من فکر می‌کنم موضوع بدون شک روشن خواهد شد و متأسفم که اینقدر احساس بد ایجاد شده است.
پرونده شکایت دانشجوی سابق فرهادی به نام آزاده مسیح‌زاده که او را متهم کرده ایده فیلمش را از مستندی که در سال ۲۰۱۴ در کارگاهی در تهران ساخته بود، کپی کرده در حال رسیدگی است.اصغر فرهادی در کنفرانس مطبوعاتی جشنواره در این‌باره گفت: من هیچ‌وقت مستقیما در این مورد صحبت نکرده‌ام. بسیاری از اطلاعات منتشر شده رسانه‌ها که شما گرفته‌اید، اطلاعات نادرست بود و بعدا اصلاح شد؛ بنابراین فکر می‌کنم باید با توجه به اطلاعات صحیح، وضعیت را تصحیح کنیم.
این کارگردان افزود: این مستند چیزی بود که من در یک کارگاه فیلمسازی دیدم و درباره آن با دانشجویم صحبت کردم، اما خیلی بعد فیلم «قهرمان» را ساختم و نمی‌توان به آن به‌عنوان یک سرقت ادبی نگاه کرد. درواقع در «قهرمان» آنچه در فیلم وجود دارد چیزی کاملا متفاوت است. کارگردان «فروشنده» ادامه داد: ما باید ببینیم چرا برخی از روزنامه‌نگاران این اطلاعات نادرست را منتشر کرده‌اند. کاری که ما انجام می‌دهیم ساختن فیلم‌های داستانی است و کاری که من در فیلم «قهرمان» انجام دادم به کارگاهی که به آن اشاره کردم مربوط نیست. فیلم من براساس یک رویداد روز بود. این مستند و فیلم من صرفا براساس اتفاقی است که 2سال قبل از کارگاه رخ داده است. وقتی رویدادی رخ می‌دهد و توسط مطبوعات کشف می‌شود، آنگاه به اطلاعات عمومی تبدیل می‌شود و می‌توانید کاری را که دوست دارید با آن انجام دهید. می‌توانید داستانی بنویسید یا فیلمی درباره آن رویداد بسازید؛ بدون اینکه یکی کپی دیگری باشد.
فرهادی افزود: شما می‌توانید به اطلاعات مربوط به این اتفاق نگاه کنید. فیلم «قهرمان» تنها یک تفسیر از این اتفاق است؛ درحالی‌که آن مستند یک کار براساس مدرک و سند بود و اصلا آن برداشت نبود. کارگردان «جدایی نادر از سیمین» تأکید کرد: روزنامه‌ای که به آن اشاره می‌کنید که در مورد سرقت ادبی در آن صحبت شده درواقع اطلاعاتش صحیح نیست و این مورد توسط مراجع قضایی در حال بررسی است. یک هیأت منصفه برای قضاوت در این پرونده وجود دارد، اما ما نمی‌دانیم که این پرونده چه زمانی رسیدگی خواهد شد. این یک فرایند بسیار طولانی است. فرهادی در پایان گفت: بدیهی است که این اتفاق کمی احساس ناخوشایندی ایجاد کرده است، اما فیلم من براساس مستند ساخته نشده است. حتی پیشنهاد شد که درآمد فیلم بین ما تقسیم شود. فکر می‌کنم بدون‌شک موضوع روشن خواهد شد و متأسفم که اینقدر احساس بد ایجاد شده است، اما امیدوارم این اطلاعات اشتباهی که در مورد این موضوع نوشته شده اصلاح شود؛ حتی در اخبار گفته شده است که من محکوم شده‌ام که اشتباه است.

واکنش کارگردان مستند دو سر برد، دو سر باخت
ساعاتی بعد از انتشار صحبت‌های فرهادی، آزاده مسیح‌زاده، کارگردان مستند دو سر برد، دو سر باخت متنی را به‌عنوان صفحه ۱۴ قرار نهایی دادسرا منتشر کرد که در آن به صراحت بر شباهت‌های این مستند با فیلم قهرمان تأکید شده بود. اینکه انتشار متن دادگاه توسط یکی از طرفین دعوا و پیش از اعلام نظر رسمی مقام قضایی‌ به لحاظ حقوقی درست است، نکته‌ای است که باید کارشناسان درباره‌اش قضاوت کنند. آنچه مشهود است آمادگی کامل آزاده مسیح‌زاده برای پاسخگویی به دفاعیه‌ای است که کارگردان قهرمان از خود به عمل آورد. درواقع سازنده مستند دو سر برد، دو سر باخت، دعوای حقوقی قهرمان را وارد فاز تازه‌ای کرد که باید منتظر واکنش‌های احتمالی بعدی هم بود؛ هرچند برخی رسانه‌ها دیروز این تحلیل را ارائه کردند که لحن و برخی عبارات کارگردان قهرمان به شکلی بوده که گویی او از صادر شدن حکم دادگاه علیه‌اش اطلاع داشته است. به هر حال براساس آنچه آزاده مسیح‌زاده به‌عنوان برگ چهاردهم حکم دادگاه منتشر کرده، فرهادی دادگاه را به هنرجوی سابقش باخته است. در این متن چنین آمده است: «آنچه از اوراق و محتویات این پرونده و بررسی دلایل و مدارک و مستندات موجود در پرونده به‌خوبی روشن و مشخص می‌شود، آن است که دقیقا همین برداشت آقای فرهادی رخ داده است و ایشان از مستندی که براساس تلاش‌ها و اقدامات خانم مسیح‌زاده در تهیه و تدوین مستند دو سر برد، دو سر باخت مصروف داشته است، بهره‌برداری کرده و براساس آن قهرمان را تهیه و تنظیم و از آن مستند، به‌عنوان یک منبع و ارجاع استفاده کرده است. موید این ادعا که به شهادت راش‌ها و فیلم‌های ضبط شده کلاس، آقای فرهادی حین کلاس چند مرتبه از خانم مسیح‌زاده سؤال می‌کند که آیا همه این موارد را که می‌گویی فیلمش را هم ضبط کرده‌ای و فیلم و عکس تنها و یک نفره از سوژه زندانی مهریه در شیراز داری یا خیر؟ که نهایتا در زمان ساخت فیلم قهرمان از مجموعه این اطلاعات بهره ‌برده است. آنچه مهم است اینکه استفاده آقای فرهادی از اقتباس و برش‌هایی از یک رویداد گذشته، تا جایی است که بخش اعظم و عمده فیلمنامه قهرمان (از حیث محتوا و نه از حیث فنی و تکنیکال) از مستند خانم مسیح‌زاده گرفته شده است؛ چراکه در بررسی موارد تشابه و هم‌رسانی محتوای هر دو اثر(مستند دو سر برد، دو سر باخت و فیلم قهرمان) این مسئله به وضوح مشخص است که آقای فرهادی بیش از 40مورد، مقطع مؤثر و جریان‌ساز در فیلم قهرمان را از جزئیات و تلاش‌ها و پژوهش‌های مصرانه و شبانه‌روزی خانم مسیح‌زاده استفاده کرده است.»

مکث
در انتظار سکانس بعدی
با توجه به متنی که کارگردان مستند دو سر برد، دو سر باخت به‌عنوان نظر نهایی دادسرا منتشر کرده و درصورت تأیید حکم به‌صورت رسمی، فرهادی در ماجرای اقتباس قهرمان از این مستند، مقصر شناخته شده است؛ موضوعی که حاشیه‌های تازه‌ای را  برای او به‌دنبال خواهد داشت و نکته اینجاست که فرهادی به‌عنوان داور در کن حاضر است و در روزهای پایانی فستیوال احتمالا در معرض مواجهه با سؤالات تازه‌ خبرنگاران قرار خواهد گرفت. به این ترتیب کن امسال با حاشیه‌ای داغ و ایرانی آغاز شده و به استقبال روزهای آتی خواهد رفت.