چشم اروپا به گاز آفریقا

تکاپوی اروپا برای توقف وابستگی گازی‌اش به روسیه به این زودی‌ها پایانی نخواهد داشت. آنچه تا پیش از آغاز جنگ اوکراین تنها در حد هشدارهای کلامی در میان مقامات اروپایی رد و بدل می‌شد، پس از هجوم روسیه به اوکراین به ضرورتی حیاتی برای اروپایی‌ها تبدیل شد تا هر چه سریع‌تر راهی برای پایان دادن به این وابستگی بیابند. اگرچه که عظمت منابع نفت و گاز روسیه و اتکای بیش از اندازه کلیدی‌ترین کشورهای اروپایی از جمله آلمان، ایتالیا و فرانسه به این گاز و همچنین نبود منابع جایگزین مناسب و در دسترس باعث شده تا یافتن راهکاری سریع برای حل این مشکل اروپا به چالشی بزرگ تبدیل شود. 
پس از آغاز تحریم‌های اقتصادی شدید غرب علیه روسیه، احتمال قطع گاز اروپا از سوی مسکو در واکنش به این تحریم‌ها جدی‌تر شده است که اگرچه تاکنون به دلایل مختلفی نظیر نیاز مالی روسیه رخ نداده، اما اروپا نمی‌تواند این احتمال را به‌طور کامل نادیده بگیرد. به‌ویژه از زمانی که روسیه گاز‌رسانی به لهستان و بلغارستان را به دلیل نپذیرفتن بازپرداخت بهای گاز با روبل تعلیق کرده، اروپا تهدید روسیه را نزدیک‌تر از همیشه احساس کرده است. اروپایی‌ها حالا در میان منابع گاز جهان به دنبال منابع جایگزین هستند. 
کشورهای آفریقایی از ابتدای هجوم روسیه به اوکراین، به عنوان یکی از جایگزین‌های بالقوه برای گاز اروپا درنظر گرفته شده‌اند. این کشورها سرشار از منابع غنی گازی هستند و در حال حاضر به چند کشور اروپایی هم گاز صادر می‌کنند. اما ضعف زیرساخت و چالش‌های منطقه‌ای مانند تنش‌های ژئوپلیتیکی می‌تواند این کشورها را در کوتاه‌مدت از لیست جایگزین‌های بالقوه گاز روسیه خط بزند.

آفریقا در مرکز توجه اروپا
قطع گاز لهستان و بلغارستان توسط روسیه هشداری آشکار به منطقه اروپا بود تا به یاد آورد چه تهدیدی در کمینش است. روسیه مالک بزرگترین منابع گازی در جهان است و به عنوان بزرگترین صادرکننده گاز جهان شناخته می‌شود. تا به امروز تامین  40درصد از گاز اروپا به‌عهده این کشور بوده است. اما اکنون اروپا به دنبال آن است که تا پایان سال جاری میلادی دوسوم از حجم گاز وارداتی خود از روسیه را حذف و تا سال2030  به‌طور کامل استفاده از سوخت فسیلی را قطع کند.
از این‌رو است که آفریقا در حال حاضر به یکی از نقاط تمرکز اروپا برای جایگزینی گاز روسیه تبدیل شده و در صورتی‌که زمینه همکاری طولانی‌مدت در حوزه انرژی میان آفریقا و اروپا فراهم شود، تنها اروپا برنده این همکاری نخواهد بود. افزایش درآمد ارزی کشورهای آفریقایی و افزایش میزان سرمایه‌گذاری‌ اروپایی‌ها در آفریقا با هدف بهبود ظرفیت تولید گاز می‌تواند کشورهای تولید‌کننده آفریقایی را در موقعیت اقتصادی مناسبی قرار دهد. در چنین شرایطی، تنها بازنده این روند روسیه خواهد بود که به دست خود بزرگترین مشتریانش را به سمت منابع گازی آفریقا هدایت کرده است.
کشورهای آفریقایی امید زیادی دارند با آغاز همکاری با اروپا بتوانند صادرات گاز خود را به اتحادیه اروپا افزایش دهند. با این همه اتکای صرف به آفریقا در حال حاضر و در کوتاه‌مدت نمی‌تواند مشکل بحران انرژی اروپا را رفع کند. زیرا مجموع صادرات گازی بزرگترین صادرکنندگان گاز آفریقا، یعنی نیجریه، مصر و الجزایر کمتر از نیمی از گازی است که روسیه در اختیار اروپا قرار می‌دهد. اما در صورت ورود جدی اروپا برای سرمایه‌گذاری در آفریقا، احتمالا کشورهای آفریقایی در طولانی‌مدت بتوانند حجم قابل‌توجهی از نیاز گازی اروپا را تامین کنند. اگرچه وجود موانع لجستیکی، ‌سیاسی و امنیتی در کشورهای صادرکننده گاز در آفریقا می‌تواند روند آغاز سرمایه‌گذاری‌ها را به تاخیر بیندازد.

پیشگامی ایتالیا در آفریقا
ماریو دراگی، نخست‌وزیر ایتالیا، ماه گذشته با هدف افزایش صادرات 40درصدی گاز الجزایر به ایتالیا، یک قرارداد جدید گازی با این کشور به امضا رساند. این اولین قرارداد بزرگ ایتالیا برای یافتن منابع جایگزین انرژی پس از آغاز جنگ اوکراین است. با این همه، به دلیل افزایش میزان مصرف گاز توسط مردم الجزایر، کمبود سرمایه‌گذاری در تولید و بی‌ثباتی سیاسی، نگرانی‌هایی در مورد توانایی الجزایر در بهبود ظرفیت صادرات گاز مطرح شده است. درگیری‌های مرزی اخیر میان الجزایر و همسایه‌اش یعنی کشور مراکش هم بر صادرات گاز این کشور تاثیرگذار بوده و منجر به بسته شدن خط لوله‌ای حیاتی برای انتقال گاز الجزایر به اسپانیا شده است. همین درگیری‌های محدود مرزی حجم صادرات گاز الجزایر را از 480میلیون مترمکعب به حدود 250میلیون مترمکعب رسانده است.
با این همه امضای قرارداد میان ایتالیا و الجزایر می‌تواند زمینه بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت لوله‌های انتقال گاز موجود در الجزایر را فراهم کرده و به تدریج میزان صادرات گاز به ایتالیا را تا سال‌های2023 و 2024 به صورت سالانه به بیش از 9میلیارد مترمکعب برساند. این قرارداد جدی‌ترین اقدام ایتالیا، دومین واردکننده بزرگ گاز روسیه در اروپا جهت یافتن جایگزینی مناسب برای منابع گازی روسیه به‌شمار می‌رود. دراگی علاوه‌بر الجزایر در موزامبیک، آنگولا و کنگو هم به دنبال منابع گازی جایگزین است و تاکنون توانسته در راستای پایان بخشیدن به وابستگی به گاز روسیه تا سال2023، در کنگو و آنگولا هم قراردادهایی را به امضا برساند.

اروپا به دنبال گاز مایع 
در سوی دیگر قاره آفریقا، نیجریه به عنوان بزرگترین تولید‌کننده گاز مایع طبیعی یا ‌ال‌ان‌جی در غرب آفریقا، بعد از بحران اوکراین مورد هجوم درخواست‌های بی‌شمار کشورهای اروپایی برای تامین گاز مایع قرار گرفته است. در حال حاضر اسپانیا، پرتغال و فرانسه 3بازار اصلی گاز مایع نیجریه به‌شمار می‌روند و شرکت تولید‌کننده گاز مایع نیجریه هم در حال حاضر تنها توانایی تامین گاز درخواستی این 3مشتری کلیدی را دارد. اما به گفته کارشناسان، افزایش متقاضی ال‌ان‌جی فرصتی مناسب برای افزایش حجم تولید در این کشور است زیرا در حال حاضر نیجریه تنها از 72درصد از ظرفیت تولید ال‌ان‌جی خود بهره‌برداری می‌کند و هنوز ظرفیت برای استفاده از 28درصد منابع گازی وجود دارد. 
با این حال، در مسیر تولید و عرضه گاز بیشتر در نیجریه چالش‌های اساسی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به فرسودگی چاه‌های گاز و نبود سرمایه کافی برای افزایش تولید اشاره کرد. اگرچه به گفته کارشناسان این موانع را می‌توان در عرض 6 تا 18ماه برطرف ساخت. این‌طور به نظر می‌آید که شرکت‌های تولید‌کننده گاز نیجریه هم با آگاهی از فرصتی که برای حضور بیشتر در بازار اروپا به دست آورده‌اند، تلاش برای برطرف‌سازی موانع افزایش تولید را آغاز کرده‌اند.

پروژه‌های جدید گاز در آفریقا
بهره‌برداری از پروژه جدید ال‌ان‌جی در نیجریه، ‌پروژه «ترِین7»، می‌تواند ظرفیت تولید گاز را از 22میلیون تن در سال تا 35درصد افزایش دهد. با این همه قرارداد‌های فروش خروجی این پروژه با خریداران عمدتا اروپایی برقرار است و نیجریه به دنبال آن است تا برای تامین گاز بیشتر آغاز پروژه‌ای جدید با نام «ترِین8» را امکان‌سنجی کند. نیجریه همچنین در پروژه متوقف شده «خط انتقال گاز فراصحرایی» به طول 4هزار و 400کیلومتر نقشی کلیدی به‌عهده دارد؛ خطی که قرار است از نیجریه به نیجر و در نهایت به الجزایر برسد. این پروژه می‌تواند به خطوط موجود انتقال گاز آفریقا به اروپا وصل شده و کشورهای غرب آفریقا را به بازار اروپا متصل کند. تهدید‌های امنیتی، نگرانی‌های محیط‌زیستی و نبود سرمایه، این پروژه را که در دهه1970 آغاز شده، متوقف ساخت. اما در اوایل سال جاری مقامات محلی وعده از سرگیری اجرای این پروژه را دادند. علاوه‌بر خط لوله فراصحرایی، پروژه دیگری به نام خط انتقال گاز نیجریه-مراکش با قابلیت اتصال زیرساخت‌های گازی غرب آفریقا به مراکش و در نهایت به اروپا هم به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته است.  این پروژه 25میلیارد دلار ارزش دارد و می‌تواند 13کشور غربی و شمالی آفریقا را به یکدیگر وصل کند. اما گفته می‌شود مدت‌زمان لازم برای تکمیل این پروزه دست‌کم 25سال است. 
به اعتقاد کارشناسان، تامین گاز اروپا از آفریقا می‌تواند برای کشورهایی نظیر تانزانیا و موزامبیک هم مفید واقع شود. هرچند در حال حاضر اجرای پروژه‌ای عظیم که توسط شرکت فرانسوی توتال در این منطقه در دست اجراست، به دلیل حمله شبه‌نظامیان متوقف شده است. موانع این‌چنینی باعث می‌شود با وجود پتانسیل بالایی که در آفریقا وجود دارد، اروپا نتواند برای آینده نزدیک روی منابع گازی این قاره حساب باز کند. به عبارت دیگر، اجرای پروژه‌های گازی در این قاره به زمان زیادی نیاز دارند. اما در میان‌مدت و طولانی‌مدت، افزایش سرمایه‌گذاری می‌تواند حجم تولید را افزایش داده و در نهایت گاز بیشتری را روانه اروپا سازد.