جنگ اوکراین، عامل تشدید بحران گرسنگی در آفریقا

جنگ اوکراین وارد دوازدهمین روز شده و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ به سرعت درحال بروز یافتن در گوشه و کنار جهان است. هزاران کیلومتر دورتر از درگیری‌ها، کشورهای آفریقایی جزو نخستین قربانیان غیرمستقیم جنگ اوکراین هستند و خود را برای یک بحران غذایی تازه و گرسنگی بعد از آن آماده می‌کنند. جنگ اوکراین، میان 2شریک تجاری عمده قاره آفریقا درگرفته است.
اقتصاددانان آفریقایی نسبت به کاهش فاجعه‌بار و قریب‌الوقوع تجارت میان آفریقا، روسیه و اوکراین هشدار داده و تبعات ناشی از آن را اعلام کرده‌اند. روسیه و اوکراین از مهره‌های اصلی تجارت جهانی محصولات کشاورزی به شمار می‌روند و 2کشور در مجموع یک چهارم صادرات گندم جهان را در دست دارند. درگیری 2کشور باعث شده تا قیمت جهانی گندم به بالاترین حد خود از سال 2008، یعنی به بیش از 12دلار برسد و درصورتی که درگیری‌ها ادامه‌دار شود، مهم‌ترین قربانی آن آفریقا خواهد بود. سطح تجارت میان کشورهای آفریقایی و کشورهای سابق شوروی به‌ویژه روسیه در سال‌های اخیر رونق فراوان یافته است؛ درحدی که تا پیش از جنگ میزان صادرات سالانه روسیه به آفریقا به 14میلیارد دلار رسیده بود. اکنون اما این ثبات و رونق به‌ویژه تحت‌تأثیر تحریم‌ها و خروج بانک‌های روسی از سیستم سوئیفت، در آستانه فروپاشی است و تحلیلگران به‌شدت نگران اختلالی هستند که تداوم جنگ در وضعیت غذایی کشورهای آفریقایی ایجاد خواهد کرد؛ کشورهایی که به واردات گندم و غلات از 2کشور درگیر جنگ به‌شدت وابسته هستند.

3 ماه تا گرسنگی
شبکه خبری سی‌ان‌ان به نقل از وندیل شیلوبو، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی آفریقای جنوبی، گزارش داده است: بخش‌هایی از قاره آفریقا هستند که درصورت تداوم جنگ در عرض 3ماه دچار گرسنگی و قحطی خواهند شد. به بیانی دیگر طی 3ماه آینده تداوم جنگ میان 2 کشور و ادامه تحریم‌ها علیه روسیه از جنبه قیمت و ذخیره منابع بر زنجیره غذایی آفریقا اثرگذار خواهد بود. به‌گفته کارشناسان، بیشتر کشورهای جهان ذخیره مواد غذایی خود را برای 3تا 5ماه پر می‌کنند، از این‌رو ادامه یافتن جنگ بیش از این مدت، بسیاری از کشورهای آفریقایی را با مشکل جدی کمبود غذا مواجه خواهد ساخت. جنگ اوکراین با خشکسالی شدید در مناطق شرقی شاخ آفریقا همزمان شده است. این خشکسالی تأثیر زیادی بر قیمت مواد غذایی داشته و حتی پیش از آغاز جنگ هم قیمت مواداولیه خوراکی را چند برابر ساخته بود.
بزرگ‌ترین اقتصاد‌های قاره آفریقا نظیر نیجریه، مصر، آفریقای جنوبی، الجزایر و کنیا که اصلی‌ترین واردکنندگان محصولات کشاورزی از روسیه به شمار می‌روند، از محل تحریم‌های غرب علیه روسیه نیز به‌شدت آسیب خواهند دید. مختل شدن روند تجارت با روسیه می‌تواند افزایش قیمت مواد غذایی در این کشورها را دوچندان کند. مصر با بیش از 100میلیون نفر جمعیت، بیشتر گندم مورد نیاز خود را از روسیه و اوکراین تامین می‌کند. تونس هم وضعیتی مشابه دارد. در هر دوی این کشورها قوت غالب بیشتر خانواده‌های فقیر نان است و مختل شدن روند واردات گندم تحت‌تأثیر جنگ و تحریم‌ها، افزایش شدید قیمت را در پی خواهد داشت. این به آن معنی است که هر روز دسترسی افراد بیشتری به نان قطع می‌شود. قیمت آرد گندم در چندین کشور آفریقایی در ابتدای سال2022 به نسبت سال گذشته 15درصد و قیمت روغن 10درصد افزایش داشته است. وضعیتی که آغاز جنگ و تداوم آن قطعا به وخامت آن دامن خواهد زد و نشانه‌های این وخامت هم‌اکنون درحال بروز یافتن است. هنوز 2هفته از آغاز جنگ نگذشته، افزایش قیمت گندم و به تبع آن نان، باعث شده بسیاری از خانواده‌های آفریقایی سیب‌زمینی را جایگزین نان کنند.
تحریم‌ها می‌تواند روند صادرات کشورهای آفریقایی به روسیه و اوکراین را هم مختل کند. آفریقا به روسیه و اوکراین میوه و سبزیجات صادر می‌کند. 7درصد از مرکبات و 14درصد از محصولات سیب و گلابی آفریقای جنوبی به روسیه صادر می‌شوند. مصر و تونس هم از دیگر صادرکنندگان میوه و سبزیجات به روسیه هستند. تمامی این کشورها با وضع تحریم‌های مالی علیه روسیه در بخش خدمات مالی با روسیه دچار مشکل خواهند شد.
مارتین فریک، رئیس برنامه جهانی غذای سازمان ملل می‌گوید که هم‌اکنون 276میلیون نفر در 81کشور جهان با گرسنگی و قحطی دست و پنجه نرم می‌کنند و جهان توانایی تحمل یک شوک دیگر را ندارد. به‌گفته فریک، بیش از نیمی از محصولات غذایی که برنامه غذای جهانی در مناطق بحران‌زده در سرتاسر جهان توزیع می‌کند از اوکراین تامین می‌شود. در نتیجه جنگ 2کشور نه‌تنها مردمان روسیه و اوکراین را درگیر درد و رنج خواهد کرد، بلکه بر مناطقی بسیار دورتر از اروپا و روسیه هم تأثیر منفی خواهد داشت.