گزارش
حکمرانی مردمی بستر ارتقای سرمایه اجتماعی
دولت سیزدهم مردم‌گرایی را سرلوحه اقدامات خود قرار داده است
صفیه رضایی- خبرنگار
میزان پاسخگویی و فروتنی دولت در برابر مردم همواره از معیارهای مورد بررسی در حکمرانی خوب محسوب می‌شود. به‌عبارتی، وجود دولت پاسخگو و فروتن می‌تواند دامنه تامین نیازها، افزایش قابلیت‌ها و توانمندی‌های انسانی را حتی در کوتاه‌مدت رو به تعالی و تامین گذارد؛ ازاین‌رو شاخصه مردم‌گرایی و مردم‌محوری ویژگی لازمی است که هر دولتی باید آن را در خود تقویت کند و اگر این چنین نباشد به‌طور قطع از مقیاس مطلوبیت آن دولت کاسته می‌شود. در حکومت اسلامی، شاکله حکمرانی طبیعتا با شاخصه‌های اسلامی عجین شده است؛ شاخصه‌هایی که در عین مردم‌مداری و فروتنی، زمینه اعتلا و ارتقای افراد جامعه را در مسیر تعالی و انسان‌سازی فراهم می‌کند. به‌عبارتی، حکمران اسلامی در عین لحاظ چارچوب اسلامی و دینی تلاش می‌کند که افراد جامعه را در کالبد انسانیت و انسان‌سازی در مسیر تعالی و معنویت نیز هدایت کند. چنین جامعه‌ای می‌تواند نمونه جامعه اسلامی باشد که مسیر تمدن‌سازی نوین را نیز هموار می‌کند؛ از این رو، پاسخگویی نه‌تنها رمز مطلوبیت یک دولت است که بستر‌ساز دوام و نیز تعالی منابع انسانی نیز به شمار می‌رود. حضرت امام خمینی(ره) همواره به مردم و نقش آنها در انقلاب اسلامی تأکید کرده‌اند. هر جا ایشان از ملت، ملت ایران، ملت مسلمان ایران یا ملت‌های مسلمان سخن گفته‌اند، مضمون همان فرد فرد مردم بوده است. ایشان که پایه‌گذار مردم‌سالاری دینی بودند، بارها تواضع به مردم را به مسئولان گوشزد کرده‌اند. با مروری بر صحیفه امام خمینی(ره) بارها کلیدواژه مردم و نقش مسئولان در پاسخگو بودن به آنها را می‌خوانیم. آنجا که می‌فرمایند: «نظام برای این است که رفاه مردم را تهیه کند.» امام‌خمینی(ره) در آثار مذهبی و فقهی خویش بر نقش مردم تأکید جدی داشته و به‌صورت «حقوق محور» به این موضوع پرداخته است. درواقع اگر امام‌خمینی(ره) از تکالیف و وظایف مردم در حکومت سخن می‌گوید قطعاً بیش از آن از حقوق آنان نیز فرموده‌اند. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود بر اهمیت مردم‌گرایی و مردم‌محوری مسئولان تأکید کرده‌اند. ایشان فرموده‌اند: «نیت خدمت به مردم و خدمت به کشور، یکی از نیات الهی است.» تأکید بر مردم و نقش آنها در تعیین سرنوشت، اهمیت خدمت‌رسانی به مردم و همچنین مردم‌باوری در کلام ایشان بارها تکرار شده است. این مردم باوری و مردم‌گرایی نشان از رویکرد متعالی نسبت به سرمایه انسانی نیز هست؛ مسئله‌ای که اگر از جانب دولت‌ها جدی گرفته شود رمز کامیابی آنها خواهد بود.
حکمرانی مردم‌پایه
البته دولت سیزدهم مردم‌گرایی را سرلوحه اقدامات خود قرار داده است و تا به اکنون نیز در امر بازتولید اعتماد مردمی موفق عمل کرده است، اما متأسفانه در دولت گذشته این مسئله فراموش شد و در نتیجه سرمایه اصلی اجتماع که اعتماد مردمی بود نسبت به دولت گذشته خدشه‌دار شد. عبدالمجید شیخی، استاد دانشگاه در این زمینه به همشهری گفت: «نهاد اجرایی به‌دلیل وظایفی که برای آن درنظر گرفته شده است باید میزان پاسخگویی بیشتری در برابر مردم داشته باشد. این در حالی است که دولت گذشته، نتوانست جایگاه خود را در میان مردم باز کند؛ ضمن اینکه با تکیه بر رویه لیبرالیستی و تلقی غرب به‌عنوان تنها گزینه، اقتصاد را عملا نابود کرد؛ تا جایی که 10هزار واحد تولیدی نابود شدند و بالاترین ویرانی را در اقتصاد برای دولت کنونی به میراث گذاشتند؛ ویرانه‌ای که در 43سالی که از انقلاب می‌گذرد نظیر آن وجود نداشته است. بدیهی است که مردم می‌دانند که مقصر اصلی چه کسانی هستند. همین اقدامات باعث شد که اعتماد مردم از آنها سلب شود.»
با این حال این امیدواری وجود دارد که در سایه رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، دامنه پاسخگویی و مردم‌گرایی روزبه‌روز بیشتر شود. این مسئله زمانی اهمیت دارد که بدانیم رمز کارآمدی در دنیای جدید جلب اعتماد مردمی است. محمدباقر قالیباف معتقد است که «باید حکمرانی جدیدی را بنا نهیم که ارکان آن بازگشت به مردم‌باوری و خداباوری باشد؛ چراکه در طول سال‌های پس از انقلاب هر جا که خداباوری و سنت‌های الهی را مبنای عمل خود قرار داده و زمینه فعالیت مردم را فراهم کردیم، راه را برای انجام بزرگ‌ترین کارها و عبور از سخت‌ترین مشکلات فراهم ساختیم و کام‌مان را از کارآمدی شیرین کردیم.»
بدیهی است که این حکمرانی مردمی می‌تواند رمز تولید و بازتولید سرمایه اجتماعی باشد؛ سرمایه‌ای که در دولت گذشته به‌دلیل سهل‌انگاری‌ها، روند نزولی پیش گرفت و امروز با پیوند دوباره مردم و دولت جدید رو به بازتولید و تقویت است.
مردم‌گرایی و توسعه
ارتباط مستقیم مردم با مسئولان در قالب سفرهای استانی، سنتی است که می‌تواند هدف مردم‌باوری، مردم‌گرایی و مردم‌محوری را تقویت کند؛ هر چند عده‌ای به غرض، این رفتار را نوعی اقدام پوپولیستی قلمداد می‌کنند، اما مهم این است که تا به اکنون خروجی و بازخورد خوبی به همراه داشته است؛ چراکه رهبر معظم انقلاب خطاب به مسئولان فرموده‌اند: «حرف زدن با مردم و مشکلات و راه‌حل‌ها را با مردم در میان گذاشتن هم یکی از جلوه‌های مردمی بودن است. مسائلتان را با مردم مطرح کنید. با مردم حرف بزنید، از مردم کمک بخواهید در موارد مختلف؛ هم کمک فکری و هم کمک عملی.» بنابراین این ارتباط مستقیم نوعی بازتولید و حتی تولید سرمایه اجتماعی و مردمی است که می‌تواند پشتوانه همیشگی انقلاب اسلامی باشد.
