خسرو دهقان - منتقد
معرفی، نقد و تحلیل فیلم به‌رغم اینکه واژگانی نزدیک به هم هستند، اما متفاوتند. معرفی فیلم چیزی مانند شناسنامه است که برای هر فرد صادر می‌شود. در شناسنامه هر فرد اطلاعات ساده و اولیه‌ای از آن فرد ارائه شده است. اطلاعات اولیه و ساده از هر فرد شامل شخصیت، منش، وضعیت اقتصادی و دیدگاه‌های آن فرد است. در واقع شناسنامه یک اطلاعات اولیه درباره هر فرد ازجمله نام پدر، مادر و تاریخ تولد است و به‌عنوان مثال، در شناسنامه درباره اینکه فرد ازدواج کرده و نکرده و فرزند دارد یا خیر نیز اطلاعات پایه‌ای ارائه شده است. معرفی فیلم هم معرفی اجمالی، اولیه و سردستی یک فیلم است. در واقع نوعی شناسنامه است که به ما درباره فیلم اطلاعاتی نظیر اینکه این فیلم درباره چیست و سازنده آن کیست و از چه کشوری است و در چه تاریخی اکران خواهد شد، ارائه می‌دهد. در شناسنامه فیلم، عمقی وجود ندارد و ازاطلاعات ساده و اولیه تشکیل شده است.
نقد فیلم و تحلیل فیلم تشابهات و تفاوت‌هایی دارند که ذکر آنها ضروری به‌نظر می‌رسد. نقد فیلم نتیجه نهایی تحلیل فیلم است. تحلیل در اینجا به‌معنای تحقیق است. نقد صفحه آخر تحلیلی هزار صفحه‌ای است؛ چیزی شبیه یک پرونده حقوقی. اگر بخواهیم مقایسه‌ای صورت دهیم، می‌توانیم بگوییم که نقد، مشابه حکم قاضی است که نتیجه نهایی یک پرونده حقوقی محسوب می‌شود. حکم قاضی در لباس نقد فیلم است. حکم قاضی یک خط، 5خط و در نهایت یک صفحه A4 است. اما پشت حکم قاضی حداقل هزار صفحه مدرک درباره صحبت شهود و تفحص بازجویی از متهم و اسناد و مدارک زیادی از تحقیقات جنایی وجود دارد. این هزار صفحه تحقیقاتی در نهایت قاضی را در صدور حکم به نتیجه رسانده است. نقد در واقع قضاوت نهایی درباره یک فیلم است، نگارش نقد زمانی میسر است که تحقیق و تحلیل جامعی از فیلم صورت گرفته باشد. تحلیل کامل نیازمند تحقیق همه‌جانبه است و برای تحقیق نیز به سواد نیاز است و نمی‌توان به‌صورت سر‌سری تحقیق انجام داد. نقد به‌دلیل اینکه ریشه در تحلیل و تحقیق دارد، هر‌چند تند و گزنده باشد، گوارا، مطلوب و پذیرفتنی است. تند‌بودن یک نقد چندان اهمیتی ندارد؛ چراکه نقد از دل تحلیل و تحقیق بیرون می‌آید. خام‌دستی در تحلیل فیلم، منتقد را به بیراهه می‌کشاند. هر چقدر تحقیق و تحلیل قوی‌تر باشد، در پایان نیز نقد غنی‌تری ارائه خواهد شد. تا منتقد به تحقیق نپردازد، تحلیل مهمی از او به‌دست نمی‌آید و لاجرم به قضاوت مهمی درباره فیلم هم نمیرسد، کسی هم که نتواند قضاوت کند قادر به نقد نوشتن نیست. نقد فیلم در پایان مسیر تحلیل فیلم، معنی خود را پیدا می‌کند. نقد فیلم به‌مثابه یک نظام سیستمی چیست؟ نقد فیلم در چارچوب یک سیستم حرکت می‌کند، نقد فیلم را نمی‌توان باری به هر جهت انجام داد. نقد فیلم کاملا حساب‌شده، بهنجار و اصولی شکل می‌گیرد. به هر پدیده‌ای می‌توان نگرش سیستمی داشت. نقد فیلم و منتقد فیلم را هم می‌توانیم با نگرش سیستمی ارزیابی کنیم. برای سهولت در بحث، از یک نمونه معاصر به نام پی‌سی یا رایانه(کامپیوتر) شخصی، مثال می‌زنیم. کارکرد نقد منتقد با سیستم کامپیوتر شخصی قابل مقایسه است. اطلاعات از طریق صفحه کلید وارد سیستم شده و در مرحله اول پردازش می‌شود و سپس نتیجه یا روی صفحه (مانیتور) نمایش داده می‌شود یا توسط دستگاه چاپگر چاپ و رویت خواهد شد. اما مراحل نقد در سیستم منتقد چگونه است؟ اطلاعات با دیدن و مطالعه به ذهن و حافظه منتقد وارد می‌شود. سپس شخص منتقد داده‌ها را در ذهن خود پردازش می‌کند. در نتیجه این اطلاعات پردازش‌شده به‌عنوان نقد فیلم در قالب چند ورق کاغذ از سیستم ذهنی منتقد خارج می‌شود. اینجا نظام سیستمی منتقد دارای کارکردی مشابه با سیستم کامپیوتر شخصی است. کامپیوتر نمی‌تواند همین طوری و به‌طور بداهه چیزی را روی چاپگر خود بیاورد، مگر اینکه از واحد قبلی خود خوراک و مواد پردازش را دریافت کرده باشد. چیزی در سی‌پی‌یوی کامپیوتر پردازش نمی‌شود، مگر اطلاعاتی از صفحه کلید آمده باشد. نقد فیلم نیز در ادامه یک‌سری اطلاعات و پردازش این اطلاعات معنا پیدا می‌کند. در نظام نقد، اطلاعات بسیار مهم است، تا اطلاعات نباشد، حرکتی هم اتفاق نخواهد افتاد، از همین‌رو منتقد باید خود را موظف به جمع‌آوری اطلاعات کند و اطلاعات سمعی و بصری را به جان و دل و ذهن خود بسپارد.
شخصیت و اینکه منتقد کیست و دارای چه پیشینه‌ای است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جایگاه اجتماعی نگاه منتقد، عقاید سیاسی و سواد و تجربه منتقد در زمینه دیدن فیلم، بسیار مهم است. در اینجاست که منتقدان از یکدیگر جدا می‌شوند و هر کدام مسیر خود را می‌پیمایند. زندگی خصوصی، شخصیت و رفتار و هزاران نکته دیگر در ساخت روح و روان آدمی مؤثر است. این خصوصیات که در هر فرد متفاوت است، در سازوکار پردازش اطلاعات از سوی منتقد دخیل است. احتمال دارد اطلاعات یکسانی وجود داشته باشد، اما اطلاعات یکسان در افراد مختلف، کارکردهای متفاوتی دارد. طبعا اطلاعات یکسان در آدم‌ها نتایج یکسانی به بار نمی‌آورد، چون این اطلاعات در سی‌پی‌یوی افراد مختلف پردازش می‌شود. اگر نقد به‌عنوان مرحله نهایی را مرحله‌ای ساده بدانیم، چندان اشتباه نکرده‌ایم، آماده‌شدن نقد روی چند ورقه کاغذ کار چندان مهمی به‌نظر نمیرسد. مراحل قبل‌تر از مرحله نهایی سخت بوده است. 2مرحله پیش از نقد مهم‌ترین مراحل هستند؛ یکی مرحله به‌دست‌آوردن اطلاعات و دیگری پردازش آن در ذهن است. در واقع رد‌کردن اطلاعات از ذهن، شخصیت و صافی آدم، مشکل‌ترین مرحله پیش از نقد محسوب می‌شود.
اگر تقلبی در کار نباشد، 2 نقد بر یک فیلم نمی‌تواند شبیه یکدیگر باشد؛ چراکه راز آفرینش بر تولید یگانه است، اگر دقت کنیم هیچ دو برگ چنار با یکدیگر شبیه نیستند. هیچ دو موجودی در آفرینش شبیه نیستند و نمی‌توانند یکصدا و یکه باشند. تنوع و زیبایی نقد منتقد از این استقلال حرکت از دست دیگری است. جدا‌بودن یکی از دیگری است و اینکه ما می‌خواهیم از نظرات متفاوت دیگران آگاه شویم. هر سازی یک نوا دارد و ما به‌دنبال نقد جدیدی از منتقد هستیم. کسی به‌دنبال نظرات یکسان در جهان نقد و منتقدنیست و هر نقدی لباس و فرم متفاوتی دارد.
نقد یا تحلیل
در همینه زمینه :
