وضع مردم در زمان شاه

مصطفی قربانی- کارشناس سیاسی

 بحث از وضع خوب مردم در زمان شاه یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی است که همواره مطرح می‌شود. برای بررسی این ادعا، تلاش می‌شود تا در قالب چند نکته به بررسی وضعیت کشور در زمان رژیم پهلوی پرداخته شود:
1-در حوزه روستایی، در اثر اصلاحات ارضی، کشاورزی دگرگون‌ شد؛ ۹۳درصد دهقانان سهم‌‌بر صاحب زمین شدند، اما موفقیت عملی این طرح از لحاظ منافع مثبت واقعی برای دهقانان عملا صفر بود؛ زیرا اولا نیمی از زمین‌ها تقسیم نشد، ثانیا اکثریت دهقانانی که صاحب زمین شدند، زمین‌های کوچک و نامرغوبی به‌دست آوردند و ثالثا نیمی از خانوارهای روستانشین نیز مشمول قانون اصلاحات ارضی نشدند؛ چون قرارداد سهم‌بری نبسته بودند. بنابراین، با اجرای اصلاحات ارضی نه‌تنها سطح زندگی اکثریت مردم روستاها بهتر نشد، بلکه کشور با افت تولید کشاورزی و عقب‌‌ماندن آن از نظر سرانه جمعیت مواجه شد.  
2-در حوزه شهری، اگرچه تحولات صنعتی رشد داشت، اما هم سهم صنعت در مقایسه با سهم خدمات و نفت ناچیز بود و هم این رشد به‌هیچ‌وجه به‌نفع مردم نبود، به‌طوری که تنها ۴۵خانواده، ۸۵درصد شرکت‌ها را در کنترل داشته‌اند. این در حالی بود که وضعیت کارگران مساعد نبود، به‌گونه‌ای که در سال۱۳۵۳، حدود ۷۳درصد کارگران، کمتر از حداقل دستمزد قانونی مزد می‌گرفتند و اکثریت مردم شهرها به‌خاطر توزیع نابرابر درآمد، تورم و... زندگی سختی داشتند.
3-در همین زمینه باید به توده‌های محروم و حاشیه‌ای شهر، مهاجران روستایی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ هم اشاره کرد که در سال۱۳۵۰ حدود 3میلیون نفر بودند که به‌صورت کارگر ساختمانی یا در مشاغل کاذب فعالیت داشتند ‌یا گرفتار آسیب‌های اجتماعی جدی بودند.
4-به‌نوشته آبراهامیان در کتاب «تاریخ ایران مدرن»، در سال۱۳۵۶ ایران هنوز درخاورمیانه بدترین نسبت پزشک‌- بیمار، بالاترین نرخ مرگ‌ومیر نوزادان و اطفال و پایین‌ترین نسبت تخت بیمارستان به جمعیت را دارا بوده است. همچنین تعداد خانواده‌های شهرنشین که تنها در یک اتاق زندگی می‌کردند، از ۳۶درصد در ۱۳۴۶، به ۴۳درصد در ۱۳۵۶ افزایش یافت. طبق آماری در نیمه دهه1350، از هر 10نفر در تهران، یک نفر خودروی شخصی داشت و این نسبت برای دیگر مناطق، 90 به یک بود. علاوه بر این، در سال‌های دهه۱۳۵۰، ۹۶درصد روستا‌ها برق نداشتند.
بنابراین، برخلاف برخی تصورات، سیمای عمومی زندگی مردم به‌هیچ‌وجه مناسب نبود و تنها بعد از انقلاب بود که با خدمات جهادی و ایجاد شرایط برابری فرصت‌ها، خدمات رفاهی و اجتماعی به سراسر کشور گسترده شد و از فاصله امکاناتی شهر و روستا به‌طور جدی کاسته شد.